عربستان سعودی که نگران افزایش نفوذ ایران در منطقه است و در هزینه کردن درآمد نفتی خود برای حمایت از برخی گروه‌های تندرو اشتباهات استراتژیکی را مرتکب شده، این بار می‌خواهد به‌جای صرف نادرست درآمد نفتی، با صرف نظر از بخشی از آن به مقاصد خود دست یابد.

محمدعلی دیانتی‌زاده - "60دلار، 50دلار و یا حتی پایین‌تر‍"؟

این سوالی است که کشورهای تولیدکننده و مصرف‌کننده و فعالان بازار جهانی نفت این روزها در پی پاسخ آن هستند.

از یک‌سو برخی کشورهای نفتی مانند ونزوئلا اقدام به کاهش بودجه خود به دلیل سقوط بهای نفت کرده‌اند یا دستکم مانند ایران نفت 70 دلاری را برای بودجه سال آینده خود در نظر گرفته‌اند و از یک‌سو کشورهایی مانند روسیه مطمئن هستند که تا اوایل سال آینده میلادی سیر نزولی بهای نفت متوقف می‌شود و حتی شاید شاهد افزایش قیمت آن باشیم.

کشورهایی مانند عربستان سعودی، قطر، امارات متحده عربی و... هم هستند که برای قیمت پایین‌تر اعلام آمادگی می‌کنند و در این میان عربستان که افزایش تولید آن در کنار افزایش تولید عراق با وجود بحران داعش، از سوی برخی کارشناسان به‌عنوان یکی از عوامل کاهش بهای نفت شناخته می‌شود، تمایلی به کاهش تولید برای تثبیت و افزایش قیمت نشان نداده است.

علاوه بر عربستان، آمریکا نیز در تلاش است با سرازیر کردن نفت به بازار قیمت ها را پایین آورد و عواقب جانبی این اقدام مانند کاهش تولید نفت شیل و افزایش وابستگی به واردات نفت را پذیرفته است.

افزایش چهار برابری قیمت نفت در سال 1973 که عامل آن تحریم صادرات نفت توسط اعراب به رهبری عربستان سعودی در واکنش به جنگ "یوم کیپور" یا جنگ اعراب و اسراییل بود، نشان داد که چطور نفت خام می‌تواند به عنوان یک اسلحه دیپلماتیک و اقتصادی مورد استفاده قرار گیرد.

اما عربستان سعودی که نگران افزایش نفوذ ایران در منطقه است و در هزینه کردن درآمد نفتی خود برای ایجاد و گسترش برخی گروه‌های تندرو در منطقه و حمایت از آن‌ها اشتباهات استراتژیکی را مرتکب شده، این بار در کنار آمریکا ایستاده تا به‌جای صرف نادرست درآمد نفتی، با صرف نظر از بخشی از آن به مقاصد سیاسی خود دست یابد؛ سعودی‌ها و آمریکایی‌ها فرض را بر این گذاشته‌اند که با توجه به وابستگی روس‌ها و ایرانیان به وابسته به صادرات نفت، در چنین شرایطی راحت‌تر می‌توان با آنان معامله کرد.

تنش‌های ژئوپلیتیکی مانند بحران عراق و اوکراین نیز تأثیر کاهشی بر تولید نداشته و این خود به سقوط بهای نفت دامن زده است. تا جایی که مدیرعامل روسنفت از احتمال سقوط قیمت نفت به پایین تر از ٦٠ دلار برای هر بشکه در سال آینده میلادی خبر داده اما این کاهش قیمت را محدود به نیمه اول سال و یا در پایان نیمه نخست سال آینده دانسته است.

با این حال می‌توان امیدوار بود که بهای نفت با توجه به فرا رسیدن فصل سرما و زمستان در بازارهای جهانی اوایل سال میلادی آینده تثبیت شود.

از سوی دیگر باید این را هم در نظر داشت که سعودی‌ها پیش از این با نگرانی از گسترش بهار عربی در لیبی و مصر به این کشور، از درآمدهای نفتی برای افزایش سطح رفاه مردم استفاده می‌کردند. بنابراین عربستان خود به قیمت بیش از 90 دلار در هر بشکه نیازمند است تا بودجه سالانه خود را متوازن نگه دارد. اما فعلا این ریسک را پذیرفته است که در وضعیت قیمت پایین‌تر نفت، در مقایسه با روسیه و ایران می‌تواند مدت بیشتری دوام بیاورد.

بنابراین این عملیات نمی‌تواند بلندمدت باشد. به‌ویژه آن‌که تأثیر خاص این اقدام نه در سیاست خارجی روسیه و در سیاست خارجی ایران مشهود نبوده است؛ زیرا هم حمایت روسیه از اسد و مواضع پیشین این کشور در مناقشه اوکراین ادامه دارد و هم سرسختی ایران در مذاکرات هسته‌ای، حمایتش از اسد و حزب‌الله لبنان و مقاومت فلسطین و نفوذش در عراق و برخی مناطق دیگر.

در واقع تا بدین جای کار تنها برندگان این بازی، مصرف کنندگان بزرگ نفت شامل چین، هند و اروپا بوده‌اند.

هرچند با وجود افت بی‌سابقه قیمت نفت، نیاز مالی برخی کشورهای اوپک و رقابت برخی دیگر از اعضای آن برای حفظ سهم بازار خود، مانع از کاهش تولید این نهاد شد، اما در عین حال هفت کشور از 12 کشور عضو اوپک که عراق، ایران، ونزوئلا و نیجریه نیز جزو آن هستند، اکنون به قیمت بسیار بالاتری نیاز دارند تا بودجه‌شان را تامین کنند.