ردپای مشکل کم‌آبی

کارشناس محیط زیست لرستان گفت: هرساله قریب به 3 میلیارد مترمکعب نیاز آبی افزایش می‎یابد.

الهام برنا در گفت‎وگو با ایسنا، بیان کرد: بیش از دو سوم سطح کره زمین را آب فرا گرفته است. 97.63 درصد از آب‎های موجود در این سیاره که در اقیانوس‎ها و دریاها انباشته شده‎اند شور هستند و به درد آشامیدن نمی‎خورند و تنها حدود 2.8 درصد از آب‎های موجود شیرین هستند.

وی اضافه کرد: 70 درصد آب شیرین دنیا به شکل کلاهک‎های یخی در قطب‎ها قرار دارند و 30 درصد به صورت منابع زیرزمینی، رطوبت هوا و خاک هستند؛ کمتر از یک درصد آب شیرین جهان به آسانی در دسترس قرار دارد و شش کشور جهان، برزیل، روسیه، کانادا، اندونزی، چین و کلمبیا حدود 50 درصد منابع آب شیرین جهان را دارا هستند.

مهندس برنا ادامه داد: کشور ایران در منطقه‎ای از دنیا قرار دارد که تحت تأثیر شرایط اقلیمی و زیست ‎محیطی، منابع آبی آن روز به روز کاهش یافته و تأمین آب مورد نیاز کشاورزی، صنعت و حتی شرب مردم با مشکلات عدیده روبرو شده است.

این پژوهشگر با بیان اینکه معادله بیلان آبی کشور حاکی از آن است که کشور در سال 1400 با توجه به میزان برداشت‎ها وارد تنش آبی خواهد شد، افزود: در حال حاضر به طور متوسط 92 درصد آب استحصالی در بخش کشاورزی، 6 درصد در بخش شرب و بهداشت و حدود 2 درصد در بخش صنعت مصرف می‎شود. در حالی‎که متوسط جهانی مصرف در سه بخش یاد شده به ترتیب برابر 70، 8 و 22 درصد است.

وی خاطرنشان کرد: منبع تأمین این میزان آب مصرفی کشور از آب زیرزمینی حدود 54 درصد، سدهای مخزنی 27 درصد و برداشت از آب‎های سطحی 19 درصد است.

برنا گفت: نکته قابل تامل راندمان آبیاری در کشور است که طبق گزارشات FAO در سال 2000، 32 درصد اعلام و در بخش شرب و بهداشت حدود 30 درصد آب تصفیه شده به دلیل فرسودگی شبکه‎ها و تأسیسات به هدر می‎رود.

این محقق اظهار کرد: پژوهشگران کمیسیون توسعه پایدار سازمان ملل، شاخص کمبود منابع آبی را بر حسب میزان برداشت سالانه از منابع آب تجدید شونده کشور تعریف کرده‎اند بنا بر این تعریف، اگر میزان برداشت آب یک کشور بیش از 40 درصد کل منابع آب تجدید شونده باشد، آن کشور با بحران شدید آب مواجه است و این در حالی است که در خوشبینانه‎ترین برآورد، ایران بیش از 70 درصد از منابع آب تجدید شونده را مورد استفاده قرار می‎دهد.

کارشناس مسئول محیط زیست اضافه کرد: با توجه به افزایش تقاضا و مصارف کنونی، هرساله قریب به 3 میلیارد مترمکعب نیاز آبی افزایش می‎یابد. هر ساله بین 13 تا 35 درصد محصولات کشاورزی به صورت ضایعات از بین می‎روند که معادل 35 میلیارد مترمکعب از منابع آبی کشور است. نبود مدیریت یکپارچه بر منابع آب مهم‎ترین مشکل در مدیریت منابع آب کشور است.

برنا تصریح کرد: با افزایش راندمان آبیاری و تعیین الگوی کشت بهینه در هر منطقه نه تنها می‎توان مصرف آب را کاهش داد بلکه درآمد کل افزایش می‎یابد.

وی با بیان اینکه منابع آبی هر کشور در سه بخش کشاورزی، صنعت و شرب مصرف می‎شود، اضافه کرد: اما این میزان مصرف منابع داخلی، بیانگر کل نیاز آبی یک کشور در رابطه با الگوی مصرفی آنها نیست.

این پژوهشگر تصریح کرد: واقعیت اینست که با واردات و صادرات بین‎المللی کالاها، مبادلات آب به فرم مجازی صورت می‎گیرد، لذا نیاز به شاخصی داریم تا بتوان بر مبنای الگوی مصرفی مردم، نیاز واقعی هر کشور را به منابع آبی محاسبه کرد. بدین منظور مفهوم رد پای آب(Water Footprint) در سال 2002 معرفی شد که تحت تاثیر اقلیم هر منطقه، میزان تولیدات و واردات کالا در هر کشور، الگوی مصرف مردم، عملیات کشاورزی و راندمان کاربرد آب در هر کشور متغیر است.

برنا ادامه داد: مفهوم ردپای آب به عنوان شاخصی از کمیت، زمان و مکان مصرف آب شیرین برای این منظور تعریف شده است. بر اساس مطالعه انجام شده مقدار ردپای آب در جهان به طور متوسط برای هر نفر 1240 متر مکعب در سال بوده که این مقدار در ایران 1475 برآورد شده است.

کارشناس مسئول محیط زیست گفت: برآورد ردپای محصولات مختلف کشاورزی، دامی و صنعتی به عنوان شاخصی از حجم آب مورد نیاز در ارتباط با مصرف کشور، می‎تواند در اخذ تصمیمات مهم در راستای جبران کمبود منابع آبی، تعیین سهم آب آبی و آب سبز در تولیدات محصولات کشاورزی، تغییر در الگوی کشت و حجم صادرات و واردات محصولات، با توجه به میزان مبادله آب مجازی و حفظ ذخایر آبی با واردات محصولات آب‎بر و عنایت به موضوع خودکفایی کشور موثر واقع شود.

وی خاطرنشان کرد: امروزه اکثر محققان و دانش‎پژوهان منابع آب به این نتیجه رسیده‎اند که کاستی‎های موجود در این زمینه به دلیل کمبود منابع آب فیزیکی نیست بلکه این کاستی‎ها به دلیل مدیریت ضعیف منابع آب است.

این محقق افزود: بنا به گفته پروفسور هوکسترا، مبدع مفهوم ردپای آب، جذابیت مفهوم ردپای آب در این نکته اساسی نهفته است که مجموعاً تأثیرات انسانی بر منابع آب شیرین را می‎توان متناظر با کل مصارف یک جامعه دانست و اجزایی از این تأثیرات انسانی همچون مشکلات ناشی از کمبود آب یا آلودگی منابع آب را باید در کل چرخه تولید و مصرف بررسی کرد.

برنا ادامه داد: مشکلات مرتبط با آب، به طور تنگاتنگی با ساختار اقتصاد کلان گره خورده است. ردپای بخش عمده‎ای از آب مصرفی بسیاری از کشورها را باید در خارج از آن کشور جستجو کرد.

وی تصریح کرد: شاید فکر کنید برای تهیه یک فنجان چای 300 میلی‎لیتر آب مصرف کرده‎اید، در حالیکه بیش از 100 لیتر آب مصرف شده است. بهتر است بدانیم به ازای هر تکه نان تست 40 لیتر، در تهیه یک سیب 70 لیتر در تخم مرغ 120 لیتر، در یک لیوان شیر 240 لیتر و برای تولید یک کیلوگرم گوشت گاو 15000 لیتر آب مصرف شده است.

این محقق ادامه داد: رد پای آبی کل مصارف یک فرد چینی 1070 مترمکعب در سال است که در حدود 10 درصد آن از خارج چین تأمین می‎شود و ژاپن با دارا بودن ردپای آبی سرانه 1380 مترمکعب در سال، حدود 77 درصد این نیاز آبی را از خارج از مرزهای خود تأمین می‎کند.

برنا افزود: همچنین ردپای آبی شهروندان آمریکایی 2840 مترمکعب در سال به ازای هر فرد بوده که 20 درصد آن وارداتی است. حوضه آبریز یانگ تسه در چین بیشترین سهم را در تأمین این مقدار داراست.

کارشناس مسئول محیط زیست اظهار کرد: تجارت درون کشوری آب مجازی با استفاده بهینه از منابع و ظرفیت‎های داخلی می‎تواند از مصرف آب ملی بکاهد و میزان تولید محصولات کشاورزی را در کشور افزایش دهد. اصلاح الگوی کشت و نظارت دقیق بر اجرای آن یکی از راه‎های برون‎رفت از چالش آبی است.

وی گفت: در سال‎های اخیر تجارت آب مجازی به عنوان راه کاری جدید جهت مقابله با بحران آب و کم آبی مورد توجه مجامع علمی جهان قرار گرفته است. اصولاً هدف بهره‎گیری از راهکار آب مجازی، کاهش مصرف آب در مناطق کم آب و تأمین نیازهای آبی با واردات محصولات پر آب است و کشت فراسرزمینی یک راهکار منطقی در مدیریت منابع آبی محسوب می‎شود.