خشت های رنج

روزنامه شرق -  17کیلومتری جاده تهران- ورامین سه کیلومتر مانده به ورامین. کوره های آجرپزی به چشم می خورد. مقصد بازدید و افطاری وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی کارخانه آجرپزی پارساست.

دو ردیف اتاق های روبه روی هم تودرتو خانه های کارگرانند. افغان، ایرانی، کرد، مشهدی، آذری؛ کارگران کارخانه آجزپزی. کارگری که زن، مرد، پیر و جوان و کودک ندارد. ردیف اتاق ها در میانه کارگاه و کارخانه آجرپزی قرار گرفته اند. این سو و آن سوی اتاق ها کمی مانده به ساعت هشت شب، زن و مرد و پیر و جوان و کودک در حال کارند.

خاک رس را ملات می کنند، گل می سازند، قالب می گیرند و خشت می زنند و خشت می چینند. کار معصومه و اقبال و همسران و کودکانشان تمام شده است. معصومه و اقبال کرد هستند. پدرانشان جنگ زده شده اند و از سردشت و مهاباد در جست وجوی کار رسیده اند اینجا. پدر و مادر و خواهر و برادرانشان کارگر همین کارخانه اند و خودشان و همسرانشان هم و حالا کودکان و فرزندانشان. تلاش دسته جمعی برای نانی که اینجا گران به دست می آید. به اندازه کاری از چهارصبح تا هشت شب در هشت ماه نخست سال. معصومه بلوز و شلوار و دمپایی به پا دارد و سرتا پایش گلی است. گلی خشک شده و رگه رگه شده روی گردن و دست های پینه بسته اش. مژه ها و ابروها و صورتش خاک گرفته، سرش را با دستمال بسته و روی آن کلاه حصیری گذاشته است. فرغون را به دست گرفته و به همراه دو کودکش و اقبال بعد از کار 16ساعته آجرچینی فرغون را زمین می گذارد و می گوید: «ما کارگریم. سر کوره می شینیم. والا الان دیسک کمر دارم. 12میلیون تومان گفتند باید عمل کنی نتوانستم، با همین دیسک کمرم به شوهرم کمک می کنم. تنهایی نمی تونه. خرجی گرانه. باید کار کنیم. کارگریم. مجبوریم.»

دست گلی اش را به پیشانی خاکی اش می کشد و می گوید: «والا من از اول زندگیم شروع کردم کوره خانه، پنج سال با خونه بابام اومدم سرکوره. الان 12ساله شوهر کردم، این 12ساله این کارمه. به خدا اصلا استراحت ندیدم. خوشی ندیدم. هیچی ندیدم تو زندگیم. حموم بیرونه. شیر اونجاست. آب تو خونه نیست. حموم زن و مرد قاطیه، کثیفه، والا شبا توله سگ و گربه میان سرشیر، ما ظرفا رو می شوریم. چیکار کنیم دیگه. ظرفشویی و آب تو خونمون نیست. سر کوره ایم دیگه، چیکار کنیم.» وقتی می فهمد وزیر کار در حال آمدن است می گوید: «من بگم وام بده، میده؟ به جون این سه تا بچه ام شش میلیون تومان به مردم بدهکارم.»

سر دردودل اقبال باز شده و دست می کشد به لب های خشک اش و می گوید: «می بینی خشک شده؟ زبان روزه، توی این گرما، از صبح تا شب کار می کنیم. مجبوریم. والا. نذری میاد این ماه رمضون. نذری زیاد اومده. خدا خیرشان بده. قبولش کنه. لباس میدن. لباس مردم رو می پوشم.»

اقبال 25ساله است. او هم با بلوز و شلواری خاکی و روسری ای که به دور سر بسته شده، شکسته تر از سنش به نظر می رسد. می گوید: « ما مشکلات زیاد داریم، تا حالا هرکی اومده هیچ کاری نکرده. یک دفعه بهداشت اومده بود اینجا. نمی دانم والا. اومد اینجا وضعیت را دید اما هیچی. بیمه هستیم اما دو روز رد می کنه، هر برج رد نمی کنه، شش ماه کار می کنیم پنج روز رد می کنه.»

معصومه می گوید: «حقوق مان هزاری است. هر هزار آجری که بچینیم یا قالب بزنیم. هزاری پنج تومن برای انبار زن. هزاری 30 تومن برای خشت زن. الان معلوم نیست نرخش. من می چینم. اینا قالب می زنن خودش و شوهرش. ساعت پنج می آیم تا 5/7، هشت، می مونیم. الان ساعت چند است؟

هشت، خب دیگه، همین موقع ها برمی گردیم، بعضی موقع ها هم دیرتر می ریم. اینم با شوهرش کار می کند.»

خرجی تان می رسد؟ «والا چی بگم. الان بدهکارم هستیم دیگه. مجبوریم دیگه. نه زنده نه مرده. باید چیکار کنیم کارگریم دیگه. سه تا بچه هم دارم. الان که خوبه فصل مدرسه باید یک ساعت صبحا از کار بزنم. ببرم مدرسه. یک ساعت برم، بیارم» اقبال می گوید: «ما خشت می زنیم. مال ما بیشتر از مال ایناست، سخت تره. اینا انبار می زنن می چینن. ما مثلا قالب را پر از گل می کنیم، می ریزیم، گل در میاریم، آخوره می گیریم. هزارتا کاره. حقوقی نیست کار خودته. هرچی بیشتر کار کنی بیشتر در میاری. مثلا ما روزی 30هزار تا 40هزار تا می زنیم. نرخ پارسال هزاری 30 تومن بود. امسال هم فک کنم همون 30 تومن را بدهد. منم بچه دارم اما اینجا نیست. فرستادم شهرستان. ما از مهاباد و سردشت اومدیم. مجبوریم. اونجا شغل نیست. هیچ کار و کسبی نیست.»

علی ربیعی و هیات همراهش می رسند و به سمت کارخانه و کوره ها می روند. وزیر به سر پسر بچه ها دست می کشد و از آنها می پرسد شما هم کار می کنید و پسر بچه های چهار، پنج ساله تا 10، 12ساله ذوق زده تایید می کنند، «آقا من قالب می گیرم، آقا من خوراب می کنم، آقا من آجر می چینم آقا من...» خبرنگار می پرسد که آیا درست است کودکان این سنی کار کنند؟ وزیر در جواب می گوید: «ما در صنعت کار کودک نداریم اما اینجا وضعیت متفاوت است؛ اینها کار خانوادگی است.» پایین پای وزیر مرد سردشتی در حال قالب گیری و پاسخ دادن به سوالات وزیر است. گل ها را با دست جمع می کند داخل قالب چوبی خانه، خانه می ریزد و عرق پیشانی اش را با پشت دست جمع می کند و به سوال های وزیر جواب می دهد. جلوی رویش تل گلی است که باید قالبش بگیرد.

وزیر حقوقش را می پرسد و مرد کرد می گوید: «ماهانه نیست هزاری است. 32هزارو500تومان در هزاری.» ساعت کارش را می پرسد و می گوید: «از چهارصبح تا هشت. پنج بعدازظهر. هرچی بیشتر کار کنی بیشتر می گیری.»

«غلامرضا عباسی»، رییس کانون عالی انجمن های صنفی کارگران کشور می گوید: «اینها فصلی هستند. باید برای شش ماه دیگر سال کار کنند چراکه تنها برای شش ماه اول سال کار دارند و نیمه دوم سال بیکارند. بیشتر از استان خراسان و کردستان هستند و باید زیاد کار کنند تا برای نیمه دوم سال خرجی داشته باشند. اگر پنج، شش ماه در روستا و شهر خودشان کار داشته باشند مجبور نیستند اینقدر شبانه روز کار کنند.» ربیعی می گوید: «کوره خانه ها نظام خاص خود را دارد. به نوعی کارمزدی هستند. می پرسد آیا بیمه شان مرتب است؟»

پاسخ ها متناقضند و ربیعی می گوید« باید فکری بکنیم. چون در تمام سال بیمه نیستند باید چاره ای اندیشید که خویش فرما بیمه بشوند آن چندماه یا...»

ربیعی راهی کوره می شود و در کوره پنج، شش تایی کارگر در گرمای طاقت فرسا مشغول آجر چینی اند. هرم گرما راه نفس را می بندد. کارگر جوان آذری می گوید: «ما حتی عاشورا و اربعین هم کار می کنیم اما تنها برای دو روز در ماه برایمان بیمه رد می کنید حتی در ماه هایی که کار می کنیم.» گلایه ها یکسان است، بیمه، بیمه، بیمه. از کوره بیرون می آییم. کودکان بعد از اتمام ساعت کاری روی نوار ماشین های آجر شنی سرسره بازی می کنند. پاها تا مچ در خاک فرو می رود. کارگران بیل به دست خسته از کار، دور ربیعی حلقه می زنند. کارگری انگشت زخمی اش را به ربیعی نشان می دهد و می گوید: «برای ما بیمه رد نمی شود.» آن دیگری می گوید: «آقای دکتر قالب دار داریم که فوت کرده، 90 روز آخر را یک روز کم دارد. برای یک روز مصیبت داریم. کارگر 20 سال در کوره کار می کند اما برای یک روز مستمری اش می ماند. برای سال آخر به جای 90 روز 89 روز دارد. چهارروز هم از جای دیگر دارد. می گویند چرا چهارروز از جای دیگری است از کوره پزخانه نیست. در کوره پزخانه زمستان قالب دار نمی تواند کار کند. فقط 6 ماه می تواند کار کند. آن هم اگر کارفرما بیمه را رد کند که نمی کند. من خودم 20سال کار می کنم، 55 سالمه، یک سال بیمه دارم.»

ربیعی می گوید: «دستور پیگیری می دهم. باید بیمه ها، بازرسی ها را بیشتر کنند. اگر تخلف کارفرما ثابت شود آن وقت همه را حساب می کنند. اینطور که مشخص است برخی از کارفرماها حق بیمه ها را کامل اعمال نمی کنند. باید بازرسی ها را بیشتر کنیم. البته خب متاسفانه بازرسی تامین اجتماعی را زیاد می کنیم صدای کارفرمایان درمی آید که تامین اجتماعی مانع تولید است وقتی کم می کنیم اینطور می شود. به خاطر تحقق دولت الکترونیکی اجازه دادیم کارفرما بیاید خوداظهاری کند اما برخی کارفرماها تخلف می کنند در اظهاراتشان.» ربیعی و همراهان به سمت خانه های کارگران می آیند؛ جایی که مردم فرش ها و زیراندازهای مندرس خانه هایشان را پهن کرده اند برای صرف افطاری و نماز. پسربچه ایستاده به تماشا. می پرسم: فرق این ساختمان آجر ماشینی با کوره ها چیست؟

پسرک چهار، پنج ساله می گوید: اینجا خشت دستگاهی میزنن اونجا دستی.

می پرسم فرقشان چیست؟

می گوید: اینا خسته نمیشن اونا خسته میشن. مادری به همراه دو دختر نوجوان و زیبایش دارند می روند سمت خانه ها. خسته و خاک آلود. دختر می گوید: «بیشتر مشکل واسه درس خوندنه. امسال کنکور داریم. اومدیم اینجا. کلاسای تابستونی رو نمی تونیم بریم. به خاطر کم پولی. وضع مالیمون خوب نیست. می آییم اینجا از درس و همه چی عقب می افتیم. صبح ساعت سه می آییم تاریکی تا این موقع ها میریم. هم خشت جمع می کنیم. قالب هم پر می کنیم و قالب خالی می کنیم.» مشهدی اند. دخترک با معدل 5/19 شاگرد اول است. از مادر می پرسم چرا نمی روند کلاس؟ می گوید: «به خاطر اینکه نداریم. هیچی نداریم. مجبوریم. شوهرم کارش آزاده. همین سه، چهارماهه، بقیه سال بیکاره. دختر می گوید: پنج تا خواهریم از کجا بیاره.» مردان کارگر حمام رفته و لباس عوض کرده اند و سر سفره افطاری با وزیر نشسته اند. زنان آن دور تر نشسته اند به تماشا. افطاری نان و پنیر و سبزی و جوجه کباب است.

کارگری که روی سفره کنارش می نشینم 13سال سابقه کار دارد اما کمتر از پنج سال سابقه بیمه دارد. آن دیگری 25ساله است و 20سال سابقه کار دارد. اهل کردستان است و به همراه همسرش در کوره پزخانه کار می کند. کودکی دوساله دارد. 20سال کار سخت و زیان آور کرده اما سابقه ای از بیمه ندارد. کارگران افغان هم که چه دارای کارت اشتغال باشند چه نباشند، سابقه بیمه ندارند و به روزمرگی راضی هستند.

زن افغان مشغول شیردادن است و دخترش هم کنارمان می ایستد. می گوید: از بچگی یادم میاد از پنج، شش سالگی کار می کردم. هر هزاری خشت 30تومان بود پارسال. روزی 30هزارتا می زنیم. خرجا گران شده هیچی نمیشه بخوریم. ماهی 600، 700 با حساب ماه های بیکاری میشه. الان یه شلوار لی شده 50هزارتومان دیگه خودت حساب کن.

اقبال که حمام رفته و پیرهن بلند گلدار پوشیده می گوید: به افغانی ها هیچی نمیدن. با اینکه پاسپورت دارن. هرجای دنیا پاسپورت داشته باشی مقیم اونجایی. شهروند اونجایی.

دخترک می گوید: یک «ایرانسل» به ناممان نمیدن. چیه؟ اعتباری. میگن افغانی.

خانه هایشان دو اتاق کوچک سه درچهار تودرتو است. بدون آشپزخانه و ظرفشویی. کارفرما پول اجاره و آب و برق و گاز را نمی گیرد اما برای 50 خانوار تنها سه چشمه دستشویی و حمام دارند که فاصله دارد با اتاق ها. اقبال می گوید: «همه اش پنج دقیقه، باید زود حمام کنی. گردوخاکت هم تمام نمیشه. مردها پشت در می ایستند منتظر. گاهی تا یک ساعت هم منتظر میشم. تک وتنها نصفه شب باید برویم. دوره دستشویی ها. ظرفشویی نداریم. دوتا شیر داریم. اون بیرون.» اشاره می کند به دوردست و می گوید: «خودمون نگه نمی داریم. تقصیر کارفرما نیست. تقصیر خودمونه. شیر و شلنگ وصل کرده بود دوروز طول نکشید دزدیده بودند. برای مدرسه یا دکتر یا هر کار دیگری باید 40دقیقه پیاده بروند تا شهرک.»

یکی از کارگران زن می گوید: سال هاست از اینجا بیرون نرفته ام و جز کارکردن در کوره پزخانه تفریحی نداریم. آرزوم مردنه.» ربیعی بعد از افطار، سلام رییس جمهور را به کارگران ابلاغ می کند و می گوید: «من روزی کارگر کارخانه آجرپزی بودم. امیدوارم روزی یکی از فرزندان شما هم وزیر شود. آمدم اینجا تا بگویم شما را می بینیم و درصددیم مشکلاتتان حل شود.» کمی آن طرف تر ویلچری جلو می آید. پیرمردی رویش قرار گرفته است.

 یکی از کارگران کوره پزخانه که دچار سکته مغزی شده و 59ساله است اما خیلی بیشتر به نظر می رسد. به خاطر 90 روز کسری، نتوانسته بازنشسته شود. ربیعی به او قول مساعد برای پیگیری بازنشستگی اش می دهد. ساعت از 10 گذشته، وزیر کار، تعاون و رفاه و هیات همراه می روند و کارگران می مانند و مشکلاتشان؛ مشکلاتی که حل نشدنی می نماید، مدرسه، درمان، بیمه، ساعت کاری طولانی، امکانات ابتدایی زندگی. زندگی برای کارگران کارخانه های آجرپزی انگار معادله چندمجهولی حل نشدنی است.