۲۲ هزار کودک بی‌شناسنامه در مشهد

روزنامه آرمان نوشت: پنج سال پیش بود كه نمایندگان مجلس با افزودن ماده واحده‌ای به ماده1060 قانون مدنی و اصلاح بندهای 4، 5 و 6 ماده976 همین قانون، مصوب کردند که «فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی که در ایران متولد شده یا حداکثر تا یک‌سال پس از تصویب این قانون در ایران متولد می‌شوند، می‌توانند پس از رسیدن به 18سال تمام، تقاضای تابعیت ایرانی کنند. این افراد در صورت نداشتن سوءپیشینه کیفری یا امنیتی و اعلام رد تابعیت غیرایرانی به تابعیت ایران پذیرفته می‌شوند.

براین اساس، وزارت کشور برای احراز ولادت طفل در ایران و صدور پروانه ازدواج، موضوع ماده(1060) قانون مدنی اقدام می‌کند و نیروی انتظامی نیز با اعلام وزارت کشور پروانه اقامت برای پدر خارجی یاد شده در این ماده را صادر می‌کند. فرزندان موضوع این ماده پیش از تحصیل تابعیت نیز مجاز به اقامت در ایران هستند.»

20 هزار ازدواج غیرقانونی

اگرچه آمارهای غیر رسمی چیز دیگری می‌گوید اما، براساس آمار رسمی كه عجمی، مدیركل اتباع و مهاجران خارجی استانداری خراسان رضوی آن را تأیید می‌كند، پنج هزار دختر مشهدی با مردان افغانی ازدواج کرده‌اند كه حاصل این ازدواج‌ها بیش از سه هزار كودك ‌هویت‌دار است.

اما همان‌طور كه گفته شد، آمارهای غیر رسمی خبر از 20هزار ازدواج غیرقانونی دختران مشهدی با اتباع خارجی می‌دهد كه 22هزار كودك بی‌هویت از این ازدواج‌ها حاصل شده است و با آنكه بارها مسئولان درباره این موضوع كه كودكان دارای مادر ایرانی و پدر افغانی می‌توانند در 18سالگی شناسنامه بگیرند، صحبت کرده‌اند اما، این موضوع فقط در حد همان اظهارات باقی مانده است. درحالی‌كه این كودكان در همه چیز با ما در شهر سهیم هستند اما، هرگز نمی‌توانند ابتدایی‌ترین سهم خود را كه داشتن هویت و شناسنامه است، داشته باشند.

ازدواج‌های ثبت نشده مشكل‌آفرین

داستان از زمانی آغاز می‌شود كه افرادی با دو ملیت در كشور ما ازدواج می‌کنند اما، كشور ما بر سر ملیت فرزندان آن‌ها به تفاهم نرسیده است. سال‌ها پیش كه جنگ‌های داخلی افغانستان آغاز شد، بسیاری از افغان‌ها به‌عنوان مهاجر وارد ایران شدند و اكنون سال‌ها گذشته است و بسیاری از آنها با زنان ایرانی ازدواج كرده‌اند و فرزندانی دارند كه متولد ایران هستند اما، همین ثبت‌نشدن ازدواج‌ آنها موجب بروز برخی مشكلات شده كه نه‌تنها دامن آنها، بلكه دامن جامعه را گرفته است.

محمد عجمی، مدیركل اتباع و مهاجران خارجی استانداری خراسان رضوی در این باره می‌گوید: ازدواج‌هایی پذیرفتنی است كه ثبت شده باشد. براساس گفته عجمی قانون از این ازدواج‌ها هرگونه حمایتی می‌كند و خانواده‌ آنها می‌توانند هر حقی را كه یك خانواده معمولی دارد، داشته باشند.

م‍ژگان عطار، مشاور حقوقی انجمن حمایت از زنان و كودكان پناهنده و آواره (حامی) هم در این‌باره می‌گوید: موارد نادری وجود دارد كه ازدواج‌های زنان ایرانی با مردان افغانی به ثبت رسیده است. اگرچه این موضوع شاید در كوتاه‌مدت تأثیری نداشته باشد اما، در درازمدت موجب مشكلاتی از جمله برای كودكان آنها می‌شود به‌طوری‌كه، فرزندان آنها هیچ حقی ندارند و به‌ دلیل سندی كه پدر و مادر در ثبت آن كوتاهی كرده‌اند، امكان دارد تا آخر عمر بی‌هویت باقی بمانند و شناسنامه نداشته باشند.

تكلیف نامعلوم فرزندان

برخی آمارها نشان می‌دهد در مشهد 22هزار كودك بی‌هویت زندگی می‌کنند که بخش عمده آنان در سن تحصیل قرار دارند اما، به واسطه نداشتن حتی یک کارت یا برگه شناسایی از فرصت تحصیل بازمی مانند. آمار دانش آموزانی که در کل کشور به این دلیل از تحصیل بازمانده اند به 400هزار نفر می رسد که به همین دلیل رنگ مدرسه را نمی بینند. البته آن ها در هیچ دفتر و مرجع رسمی ثبت نشده اند پس منابع رسمی از تایید آن ها خودداری می کنند اگرچه، این رقم را تکذیب هم نمی کنند.

عجمی، درباره تکلیف فرزندانی که حاصل ازدواج‌های ثبت نشده هستند، می‌گوید: والدین آنها می‌توانند با ارائه مستندات، ازدواج خود را به ثبت برسانند و از دولت مجوز قانونی برای ازدواج خود بگیرند تا وضعیت فرزندانشان معلوم شود.

اما براساس گفته مادرانی كه پشت درهای بسته این اداره و آن سازمان سرگردان هستند، این گفته «عجمی» فقط یك حرف ساده است؛ چراكه مردان افغان باید از كشور خود پاسپورت و شناسنامه داشته باشند، درصورتی‌كه در كشور افغانستان چند سالی است كه گرفتن شناسنامه باب شده و حتی گرفتن كارت اقامت از نظر آ‌نها به‌دلیل مشكلات مالی، كاری غیرممكن است.

موضوعی كه عطار، مشاور حقوقی انجمن حامی نیز به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: متأسفانه تا زمانی‌كه ازدواج آنها ثبت نشود، كودكان آنها بدون هویت باقی می‌مانند. البته كودكان این ازدواج‌ها می‌توانند از كارت آمایش(اقامت) كه به‌صورت سالانه تمدید می‌شود استفاده كرده و شناسنامه تابعیت بگیرند.

عطار درباره تحصیل کودکان بی هویت می‌گوید: اگر مدیری دوست داشته باشد یا دلش به حال كودك بسوزد، او را ثبت‌نام می‌كند. خیلی از مدارس هم با وجود اینكه ثبت‌نام با پاسپورت غیرقانونی است، این كار را انجام می‌دهند.

عجمی هم در اظهارنظرش در این باره می‌گوید: اگر خانواده‌ كودك گذرنامه یا کارت اداره اتباع داشته باشند، می‌تواند تا هر مقطعی ادامه تحصیل دهد، اما تا ۱۸سالگی نمی‌تواند شناسنامه داشته باشد.

اما و اگرهای ازدواج فراملیتی

مهاجرت‌های قانونی و غیرقانونی همیشه منشأ بروز ناهنجاری‌های بسیار اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و... است. یكی از این ناهنجاری‌ها، ازدواج‌های غیرقانونی این مهاجران با زنان مشهدی به امید اقامت است.

عجمی معتقد است: اگر زنان ایرانی بدون توجه به قوانین و مقررات و مشاوره‌های حقوقی برای چنین ازدواج‌هایی اقدام کنند با برخی مشکلات حقوقی مواجه خواهند شد. نبود ضمانت‌نامه قانونی و رسمی برای پایبندی زوج به ادامه زندگی و پرداخت نفقه، نامشخص‌بودن وضع حضانت و قیمومیت فرزندان درصورت فوت زوج یا زوجه یا هر دوی آن‌ها، بلاتکلیفی وضع هویتی فرزندان آنان، پیگیری‌ناپذیربودن مسائل حقوقی و اقامه دعوی از سوی زوجه علیه زوج به دلیل ثبت نشدن ازدواج برای آنان از جمله این پیامدهاست.

عطار نیز در این‌باره می‌گوید: ازدواج‌های ثبت نشده همیشه آثار و تبعات فراوانی دارند. یكی از مهم‌ترین تبعات آن برای زنان ایرانی این است كه هیچ‌گاه نمی‌توانند از حق و حقوق خود دفاع كنند، چون مدرك و سندی ندارند. ضمن اینكه زن در فرهنگ افغانستان تابع مرد است و چون در سند ازدواج آنها چیزی با این مضمون كه زن حق انتخاب سكنی دارد، ثبت نشده است، امكان دارد مرد، زن خود را به افغانستان ببرد كه این موضوع موجب مشكلات و تبعات فرهنگی و اجتماعی زیادی برای زن می‌شود.

این‌گونه ازدواج‌ها برای دختران مشهدی مشکلات فراوانی را به همراه دارد زیرا، با آنکه مرد افغانی متعهد می‌شود که همسر خود را از ایران خارج نکند اما، او را به افغانستان می‌برد و زن در این کشور مجبور است در فقر و تنگدستی زندگی کند.

سرهنگ خاتمی، معاون پیشگیری اجتماعی فرماندهی مرزبانی استان خراسان رضوی نیز در این‌باره می‌گوید: باید خانواده‌های ایرانی از آثاری كه در آینده ازدواج دخترانشان با افاغنه دارد، آگاه شوند. با چنین روشی فقط می‌توان از ازدواج‌های آینده پیشگیری كرد.

هرچند مردان افغان كه به‌صورت غیرمجاز در كشور هستند، به هیچ‌عنوان حق ازدواج با زنان ایرانی را ندارند و مسئولان و كارشناسان می‌گویند كه خانواده‌ها باید این موضوع را درك كنند اما، این ازدواج‌های پنهانی و غیرقانونی همچنان در گوشه‌گوشه شهرمان رخ می‌دهد.

بچه‌های بی‌هویتی كه حاصل این ازدواج‌ها هستند، در كوچه‌پس‌كوچه‌های شهرها قد می‌كشند و رشد می‌كنند. بچه‌هایی كه سرانجام نمی‌دانند افغانی هستند یا ایرانی! بچه‌هایی كه تا جرمی مرتكب نشده‌اند، بودنشان را هیچ قانونی باور ندارد. آنها البته می‌توانند پس از ۱۸سالگی تابعیتشان را آزادانه تعیین کنند.