بسیاری از بیماران تا زمانی که دچار آسیب کبدی شوند، از بیماری خود بی‌اطلاع هستند. این امر ممکن است چندین سال پس از آلوده شدن فرد به ویروس هپاتیت C رخ دهد.

هپاتیت چیست؟ هپاتیت از نظر لغوی به معنای التهاب کبد است و بر اثر عوامل مختلف از جمله بسیاری از داروها، ویروسهای مختلف، بیماری‌های خود ایمنی و بیماری‌های ژنتیکی پدید آید.

کبد یکی از مهمترین اعضای بدن است که نقش حیاتی در زندگی ایفا می‌کند. وظیفه اولیه کبد تصفیه هر چیزی است که ‌خورده می‌شود. کبد در مراقبت از عفونتها کمک می‌کند و میکروبها و سایر مواد سمی را از خون خارج کرده و به حفظ سلامت کمک می‌کند.

همچنین کبد مسئولیت ذخیره انرژی برای به حرکت در آوردن عضلات و کنترل قند خون و تنظیم کلسترول و نیز مسئولیت کنترل چندین هورمون و آنزیم دیگر است.

هپاتیت چیست؟

هپاتیت که از نظر لغوی به معنای التهاب کبد است می‌تواند بر اثر عوامل مختلف از جمله بسیاری از داروها، ویروسهای مختلف، بیماری‌های خود ایمنی و بیماری‌های ژنتیکی پدید آید. هپاتیت C نوعی بیماری کبدی است که بر اثر عفونت با ویروس هپاتیت C رخ می‌دهد.

ویروس هپاتیت C در سلولهای کبدی زندگی می‌کند و موجب التهاب کبد (هپاتیت) می‌شود. این ویروس همچنین می‌تواند موجب آسیب‌های دائمی کبد مثل سیروز (تنبلی کبد)، سرطان کبد و نارسایی کبد شود.

بسیاری از بیماران تا زمانی که دچار آسیب کبدی شوند، از بیماری خود بی‌اطلاع هستند. این امر ممکن است چندین سال پس از آلوده شدن فرد به ویروس هپاتیت C رخ دهد.

بلافاصله پس از اینکه فردی به ویروس هپاتیت C آلوده شود، وارد مرحله کوتاه مدت و ابتدایی (فاز حاد) بیماری می‌شود.

در بعضی افراد پس از این مرحله ویروس هپاتیت به طور دائمی از بدن پاک شده و هرگز مشکل کبدی پدید نمی‌آید ولی حدود 85 درصد افرادی که به این ویروس مبتلا می‌شوند وارد فاز پیشرفته و طولانی مدت بیماری (هپاتیت C مزمن) می‌شوند.

بر اساس تخمین سازمان بهداشت جهانی 170 میلیون ناقل هپاتیت C در جهان وجود دارد و سالانه بیش از یک میلیون مورد مرگ بر اثر هپاتیت اتفاق می‌افتد.

در سال 1379 در زندان‌های کشور اپیدمی هپاتیت C در حدود 20 درصد بود که با توزیع سرنگ یکبار مصرف در بین زندانیان و تغییر اعتیاد آنها از تزریقی به خوراکی، این بیماری کاهش یافت به گونه‌ای که در سال 84 حدود 5 درصد از معتادان تزریقی به هپاتیت C مبتلا بوده‌اند. در حال حاضر حدود 200 هزار بیمار هپاتیت C در ایران شناسایی شده‌اند.

گر چه هپاتیت C یک بیماری خطرناک است ولی با درمان مناسب و تحت پیگیری بودن منظم پزشک و مراقبت بیمار از خود این افراد می‌توانند زندگی فعال و عادی داشته باشند ولی باید همواره به یاد داشته باشیم که پیشگیری بسیار آسانتر و کم هزینه‌تر از درمان است.

سابقه تزریق خون قبل از سال 1375 یکی از علل ابتلا است.جانبازان کشور نیز که در دوران مجروحیت در جبهه، تحت اعمال جراحی قرار گرفته و احیاناً خون دریافت کرده‌اند، در خطر ابتلا به هپاتیت C هستند و همه افراد با سوابق فوق باید تحت بررسی آزمایشگاهی هپاتیت C قرار گیرند.

ابتلا به هپاتیت C چگونه رخ می‌دهد؟

بیماری هپاتیت C توسط ویروس هپاتیت C ایجاد می‌ شود. این ویروس پس از تماس فرد با خون بیمار مبتلا به هپاتیت C وارد بدن می‌شود.

هپاتیت C از خون یک فرد به خون فرد دیگر منتقل می‌شود ولی از طریق بغل کردن، بوسیدن، سرفه یا عطسه کردن و آب یا غذای مشترک منتقل نمی‌شود. ویروس هپاتیت C در محیط خارج از بدن و درون خون خشک شده نیز به مدت سه ماه زنده می‌ماند. ولی با جوشاندن در 100 درجه سانتی‌گراد و به مدت 5 دقیقه از بین می‌رود.

شرایط انتقال هپاتیت C

* استفاده از سرنگ‌ها یا دیگر وسایل که برای تزریق داروها و مواد غیرمجاز (مواد مخدر) به کار می‌روند، به صورت مشترک، این روش شایعترین روش انتقال هپاتیت C در بسیاری از کشورها است.

* خالکوبی، حجامت، تاتو زدن، سوراخ کردن گوش، خدمات پزشکی و دندانپزشکی در محل‌های نامطمئن و با وسایل آلوده.

* دریافت خون یا عضو اهدایی آلوده قبل از سال 1375

* تماس پزشکان و کارکنان مراکز بهداشتی - درمانی با خون فرد آلوده.

* در موارد نادر از مادر آلوده به هپاتیت C به نوزادش در حین زایمان

* اگر شک به ابتلای خود به هپاتیت C دارید، از اهدای خون خودداری کرده و آزمایش دهید.

شایعترین راه انتقال هپاتیت C روش تزریقی است که بیش از 50 درصد موارد را شامل می‌‌شود. انتقال هپاتیت C از راه جنسی نسبت به هپاتیت B کمتر است و شیردهی موجب انتقال هپاتیت C نمی‌شود.

آیا ممکن است فردی هم هپاتیت C داشته باشد، هم هپاتیت B؟

با توجه به راههای مشترک انتقال این دو ویروس پاسخ مثبت است. اغلب کسانی که آلودگی به هر دو ویروس را دارند، معتادان تزریقی هستند. بررسی از نظر عفونت HIV نیز مهم است و تاکنون واکسنی ساخته نشده که بتواند در برابر ویروس هپاتیت C مصونیت ایجاد کند.

* کدام ویروس هپاتیت بیشتر از راه جنسی منتقل می‌شود؟

ویروس هپاتیت B بیش از هپاتیت C از تماس جنسی منتقل می‌شود. موارد هپاتیت C ناشی از تماس جنسی غالباً در افرادی که شرکای جنسی متعدد دارند دیده می‌شود. با توجه به شباهت راههای انتقال هپاتیت و ویروس عامل بیماری ایدز، بسیاری از مبتلایان به ویروس ایدز به طور همزمان به ویروس هپاتیت B و C هم آلوده‌اند، که این امر موجب تشدید علائم و مشکلات بیماران و کوتاه‌تر شدن عمر آنان می‌شود.

* اگر لباس کسی آغشته به خون بیمار مبتلا به هپاتیت B و یا C شود، چه اقداماتی باید انجام داد؟

در صورتی که لباس یا هر شیء دیگری به خون فرد آلوده آغشته شود، در ابتدا باید خون را با آب سرد در حالی که دستکش به دست است کاملاً شسته شود. چون ویروس در خون خشک شده هم تا مدتی باقی می‌ماند، بنابراین باید خون کاملاً پاک شود. سپس با دو روش می‌توان وسیله را ضدعفونی کرد:

1- استفاده از مواد ضدعفونی کننده مانند مایعات سفیدکننده و مواد کلردار برای مدت 20 دقیقه.

2- جوشاندن برای مدت 20 تا 30 دقیقه

* آیا برای مبتلایان به هپاتیت C محدودیتی از نظر ازدواج وجود دارد؟

یکی از راههای انتقال هپاتیت C، می‌تواند انتقال از راه تماس جنسی با فرد آلوده باشد، ولی شانس این انتقال بسیار پایین است. به طوری که در اغلب موارد هپاتیت C از همسر به طرف مقابل منتقل نمی‌شود. بنابراین فرد آلوده به هپاتیت C می‌تواند ازدواج کند و می‌تواند بچه‌دار شود ولی توصیه‌های بهداشتی را رعایت کند.

* آیا وجود یک فرد ناقل در منزل خطرناک است؟

در صورتی که دستورات ساده بهداشتی رعایت شود، شانسی برای انتقال هپاتیت C بین افراد خانواده باقی نمی‌ماند. نقش خود بیمار در پیشگیری از انتشار بسیار مهم است تا به حال به دلیل خصوصیات این ویروس، دانشمندان موفق به ساخت واکسن مؤثر نشده‌اند، متأسفانه مبتلایان را نمی‌توان به راحتی درمان کرد. لذا لازم است شما با رعایت نکات بهداشتی مانع از ابتلای خود و دیگران شوید.

پیشگیری از انتقال ویروس هپاتیت

زخم و بریدگی‌های پوست را خودتان پانسمان کنید. در صورت نیاز به کمک برای پانسمان زخم از دستکش استریل استفاده شود.در صورتی که به این بیماری مبتلا هستید، خون، پلاسما، اعضای بدن یا بافت اهدا نکنید و از سرنگ مشترک استفاده نکنید.

از ریش‌تراش، مسواک و لوازم آرایشی یا لوازم شخصی دیگران به طور مشترک استفاده نکنید و مواظب باشید در داخل خانه به صورت اشتباهی از مسواک همدیگر به صورت مشترک استفاده نکنید. بهتر است محل نگهداری مسواک‌ها و رنگ آنها متفاوت باشد.

به یاد داشته باشید هپاتیت C واکسن ندارد و همیشه درمان کامل ندارد لذا پیشگیری از آلودگی دیگران با عمل به توصیه‌های بهداشتی بر عهده شماست.

علائم و نشانه‌ها

دو نوع هپاتیت C وجود دارد، نوع اول هپاتیت C حاد نامیده می‌شود و به معنی عفونت کوتاه مدت است علائم هپاتیت در این مرحله شبیه آنفولانزای خفیف است. نوع دوم که هپاتیت C مزمن نامیده می‌شود به این معناست که فرد به نوعی عفونت جدی‌تر و طولانی مدت مبتلا شده است.

اکثر بیماران وارد مرحله مزمن می‌شوند ولی همچنان بدون علامت باقی می‌مانند، به همین علت در بسیاری از موارد دیده می‌شود که فرد تا 15 سال یا بیشتر تشخیص داده نشده باقی می‌ماند و به صورت اتفاقی، بعد از اهداء خون یا بررسی کامل پزشکی متوجه ابتلا به هپاتیت C می‌گردد و افراد بدون علامت هستند.

علائم هپاتیت C

خستگی، تب اندک، سردرد، گلودرد خفیف، کاهش اشتها، تهوع، استفراغ، درد قسمت فوقانی راست شکم (روی کبد)، درد مفاصل، خارش پوست، درد عضلانی، ادرار پررنگ و زردی (حالتی که در آن پوست و سفیدی چشم بیمار به سمت زردی می‌رود).

هپاتیت C به ‌آهستگی موجب آسیب کبد بیمار می‌شود. حدود 85 درصد افرادی که وارد مرحله مزمن بیماری می‌شوند، پس از 20 سال یا بیشتر دچار آسیب شدید کبد و اسکار کبدی (سیروز) می‌شوند.

علائم سیروز کبدی

* قرمزی کف دستها (به علت گسترش و اتساع عروق خونی کف دست)

* تجمعی از عروق خونی زیر پوست به شکل عنکبوت قرمز کوچک، این حالت معمولاً روی قفسه سینه، شانه‌ها و صورت دیده می‌شود.

* تورم شکم، پاها و صورت

* خونریزی از وریدهای متسع شده دستگاه گوارش که خونریزی واریسی گفته می‌شود و به صورت ملنا (مدفوع سیاه) خود را نشان می‌دهد.

* آسیب دستگاه عصبی و مغز که آنسفالوپاتی نامیده می‌شود. انسفالوپاتی می‌تواند علائمی مانند گیجی و اختلالات حافظه و تمرکز را در پی داشته باشد.

تشخیص هپاتیت C

هپاتیت C با بررسی شرح حال بیمار، معاینه وی و آزمایش‌های خونی تشخیص داده می‌شود غالباً میزان آنزیمهای کبدی در خون مبتلایان به هپاتیت C بالا است. هنگامی که پزشک به هپاتیت C مشکوک شود، وجود آنتی بادیهای ضد هپاتیت C HCV Ab را در خون بیمار بررسی می‌شود.

در صورتی که آنتی‌بادیهای ضدهپاتیت C در خون بیمار وجود داشته باشد، برای تشخیص قطعی هپاتیت C باید خون بیمار با آزمایش ریبا و (PCR) پی‌سی‌آر (HCV RAN) مورد بررسی قرار گیرد.

وجود آنتی‌بادیهای ضدویروس هپاتیت C در خون بیمار نشانگر این است که فرد در گذشته با ویروس تماس داشته است ولی وجود مواد ژنتیکی (HCV RNA) هپاتیت C در خون بیمار نشان می‌دهد که وی در حال حاضر مبتلا به هپاتیت C است.

ویروس هپاتیت C انواعی دارد و به همین دلیل قبل از شروع درمان بررسی ژنوتیپ ضروری است. موارد 1a و 1b شدیدتر از 3a و 2a می‌باشند. انجام شمارش ویروس (PCR) قبل از درمان و پیگیری پس از درمان نیز کمک کننده است.

در اکثر موارد جهت تعیین اینکه آیا ویروس هپاتیت C موجب اسکار در کبد شده است یا خیر، بیوپسی (نمونه‌برداری) از کبد صورت می‌گیرد به این منظور پزشک به سادگی و با بی‌حسی موضعی، سوزنی را از فضای بین دنده‌های بیمار وارد کبد نموده و نمونه کوچکی از بافت کبد را جهت بررسی زیر میکروسکوپ جدا می‌کند.

امروزه در بعضی کشورها کیتهای خانگی بررسی هپاتیت C وجود دارد که خود بیمار توسط آنها می‌تواند بررسی کند که آیا با این ویروس تماس داشته است یا خیر، و در صورت مثبت بودن تست با پزشک خود جهت بررسی بیشتر ابتلای قطعی به بیماری مشورت کند.

فکر می‌کنید به هپاتیت C مبتلا شده‌اید؟

* دارای عوامل خطر ابتلا به هپاتیت C (مانند تزریق وریدی) هستید.

* دچار علائم هپاتیت C (خستگی، درد عضلانی، کاهش اشتها، تهوع، ادرار پررنگ، مدفوع کم‌رنگ، تب یا زردی) بوده و مشکوک به تماس با فرد مبتلا هپاتیت C هستید.

* تست خانگی شما از نظر هپاتیت C مثبت شده است.

در چه مواردی بیمار مبتلا به هپاتیت C باید با اورژانس تماس بگیرد:

* خونریزی از مقعد یا استفراغ خونی

* در موارد گیجی شدید یا توهم

به طور منظم پیگیر بیماریتان باشید چون هپاتیت C می‌تواند بدون تظاهرات بالینی به کبد آسیب برساند در صورت ابتلا به این بیماری هر چه زودتر با پزشک خود موضوع را در میان بگذارید.

طبیب و تیم مراقبت‌های بهداشتی شما را تحت‌نظر قرار می‌دهند. آنها نتایج تحقیقات جدید در مورد هپاتیت C و انواع درمان هپاتیت C را با شما در میان می‌گذارند و آگاهی‌های لازم را جهت پیشگیری از انتقال ویروس به دیگران را به شما خواهند داد.

درمان هپاتیت C

هپاتیت C در مواردی نیاز به درمان دارویی دارد و در مواردی درمان دارویی لازم نیست. در صورتی که آسیب کبدی خفیف باشد، ممکن است نیازی به درمان نباشد.

همچنین درمان دارویی به علت عوارض جانبی زیاد این داروها و همچنین گران بودن آنها، همواره بهترین انتخاب نیست.

در صورتی که پزشک معالج درمان دارویی را لازم بداند، درمان با اینترفرون و ریباویرین صورت می‌گیرد.

آمپول اینترفرون به صورت هفته‌ای سه بار تزریق می‌شود. مقدار و مدت مصرف آن را پزشک تعیین می‌کند.

بیماران باید حداقل ماهی یک بار جهت بررسی و انجام آزمایشات مراجعه کنند. امروزه آلفا - اینترفرون جدیدی به نام پگ - اینترفرون معرفی شده که هفته‌ای یک بار تزریق می‌شود. این دارو گران قیمت است، ولی تأثیر بیشتری دارد. هپاتیت C قابل درمان است و در صورت مصرف دقیق دارو تحت نظر پزشک، امکان ریشه‌کنی آن وجود دارد.

در مورد انتخاب داروی خود با پزشک معالج مشورت کنید.

میزان پاسخ به درمان، به میزان آسیب کبدی بیمار، مقدار ویروس موجود در بدن و نوع ویروس هپاتیت C که فرد به آن مبتلا شده است بستگی دارد.

شش نوع مختلف (که ژنوتیپ نامیده می‌شود) از ویروس هپاتیت C وجود دارد. نوع 1 و 2 و 3 در سراسر جهان یافت می‌شود. نوع 4 در آفریقای شمالی دیده می‌شود، نوع 5 در آفریقای جنوبی و نوع 6 در آسیا شایع است. درمان ژنوتیپ 1، مشکل‌تر از درمان ژنوتیپهای 2 و 3 است.

بخش مهمی از درمان هپاتیت C به مراقبت فرد از خود بستگی دارد. بیمار می‌تواند با انجام ورزش، مصرف غذا و میوه‌های سالم، ترک دخانیات، پرهیز از مصرف الکل، مواد مخدر و داروهایی که موجب آسیب کبدی می‌شوند، از آسیب بیشتر کبد جلوگیری کرده و وضعیت بهتری داشته باشد.

ریباویرین

ریباویرین یک داروی خوراکی ضدویروسی است که مصرف همزمان آن با اینترفرون در درمان هپاتیت C مؤثر است این دارو در حال حاضر نباید به تنهایی مصرف شود. مهمترین عارضه آن از بین رفتن گلبول‌های قرمز خون است که ممکن است تا 10 درصد موارد منجر به قطع دارو شود. بنابراین هنگام مصرف ریباویرین در فواصل منظم باید توسط پزشک معاینه شوید و آزمایشهای لازم را انجام دهید. مدت مصرف این دارو 12-6 ماه می‌باشد این دارو نیز بسیار گران‌قیمت است.

بسیار مهم: هنگام مصرف داروی ریباورین نباید حاملگی در فرد یا همسر او رخ دهد. خطر عوارض جنینی وجود دارد در این مورد حتماً از پزشک معالج اطلاعات بیشتری را دریافت کنید.

اینترفرون آلفا جیست و چگونه عمل می‌کند؟

یک پروتئین است که سلولهای مختلف بدن در هنگام ابتلا به عفونت‌های ویروسی آن را ترشح می‌کنند تا در برابر عفونت مقاومت کنند.

درمان با اینترفرون آلفا، نوعی از اینترفرون انسانی را به اینترفرونی که بدنتان خودش آن را می‌سازد (برای تحریک بیشتر سیستم ایمنی) اضافه می‌کند. استفاده از این دارو می‌تواند سبب بروز علایمی شبیه آنفلوآنزا شود که ممکن است دلالت بر مؤثر بودن درمان باشد.

در حال حاضر دقیقاً معلوم نشده است که چگونه این درمان در معالجه هپاتیت مزمن B و C عمل می‌کند. اینترفرون آلفا ممکن است با حمله مستقیم به ویروس هپاتیت عمل کند، یا ممکن است سیستم ایمنی بدن را طوری تنظیم کند که در غلبه بر ویروس کمک کند.

نحوه درمان با اینترفرون آلفا چگونه است؟

درمان با اینترفرون آلفا به وسیله تزریق است. شما می‌توانید آن را خودتان تزریق کنید یا آنکه پزشک، پرستار یا فرد دیگری این کار را برایتان انجام دهد. میلیونها نفر درست مثل شما تزریق را هر روز خودشان انجام می‌دهند، به خاطر داشته باشید که بعد از چند تزریق، این کار برای شما آسانتر خواهد شد. درمان با اینترفرون آلفا را به کار برید و مطمئن باشید به زودی به آن عادت خواهید کرد.

آیا درمان با اینترفرون آلفا عوارضی هم دارد؟

شایعترین عوارض جانبی درمان با اینترفرون آلفا علایم شبیه آنفلوآنزا هستند که معمولاً بعد از چند هفته کاهش پیدا می‌کنند. این عوارض شامل تب، لرز و دردهای عضلانی است این عوارض در شروع درمان شایع هستند و نباید شما را بترسانند.

اگر شما سؤالی درباره عوارض ایجاد شده برای خودتان یا درباره درمان دارید، برای اطمینان، با پزشک خود تماش بگیرید. مهم است که به خاطر داشته باشید هر چند که، درمان می‌تواند در ابتدا شما را، ناراحت کند اما احتمال پاک شدن بدن از ویروس در افرادی که دچار این عوارض می‌شوند بیشتر است.

خیلی مهم است که شما مطابق آنچه پزشکتان تجویز کرده است درمان را ادامه بدهید. تنها در این صورت است که شما می‌توانید بیشترین بهره را از درمان با اینترفرون الفا ببرید.

چگونه می‌توان از بعضی عوارض جانبی رها شد؟

برای رهایی از بعضی عوارض جانبی اینترفرون الفا از دستورات زیر پیروی کنید:

الف) ضد دردها از قبیل استامینوفن یا ایبوپروفن می‌توانند برای جلوگیری یا آرام‌بخشی نسبی تب و درد بکار روند.
ب) تزریق اینترفرون الفا به هنگام خواب به شما اجازه خواهد داد تا در زمان بروز علایم شبیه آنفلوآنزا خواب باشید.
ج) انرژیتان را حفظ کنید: بکوشید تا بیشتر استراحت کنید.
د) به اندازه کافی مایعات بنوشید: قبل از درمان و طی درمان مایعات کافی بنوشید.
ه) غذاهای متعادل بخورید: از وجود مقدار کالری لازم در هر وعده غذایی اطمینان داشته باشید.
و) به چیزهای مثبت فکر کنید: دورنمای فکری سالمی داشته باشید.

موید علویان
فوق تخصص بیماریهای گوارش و کبد