شهر بم از خاک برخاسته و در جاده پیشرفت است

عصر ایران؛ هومان دوراندیش - زلزله ویرانگر 5 دی 1382، شهر بم را شهر غم کرد و ایران‌ را غرق ماتم. در ده سال اخیر، موضوع "بم" همواره مورد توجه افکار عمومی ایران بوده. اینکه آن شهر ویران‌شده، اکنون در چه شرایطی است و کار آبادانی دوباره‌اش به کجا رسیده، سوال خیلی از مردمی است که بسیاری از آنها، حتی یکبار هم به بم سفر نکرده‌اند ولی در ماه‌های پس از آن زلزله هولناک، انسانیت و محبتشان را در طبق اخلاص گذاشتند و نثار مردم بم کردند.

 متن زیر گفتگویی است با موسی غنضفرآبادی، نماینده شهر بم در مجلس شورای اسلامی، درباره وضعیت امروز دیار نخل و ارگ، ده سال پس از آن بامداد مخوف پنجم دی ماه 1382.


*ابتدا بفرمایید الان که ده سال از زلزله بم می‌گذرد، وضع شهر بم از حیث بازسازی و مرمت چگونه است؟

بازسازی شهر بم در انتهای سال 1386 پایان‌یافته اعلام شد. یعنی تا پایان سال 86 تسهیلاتی که قرار بود به اهالی بم پرداخت شود، پرداخت شد و پرونده تسهیلات برای ساخت واحدها مسکونی و اداری و نیز تکایا و مساجد و حسینیه‌های بم بسته شد. آخرین مبلغی هم که در سال 86 که به بازسازی بم اختصاص داده شد، 100 میلیارد تومان بود.

 بعد از آن، در سال 1391 با تلاش‌هایی که صورت گرفت، مبلغ 72 میلیارد تومان برای ادامه و تکمیل بازسازی‌‌ بم در نظر گرفته شد و یک سری اقدامات ترمیمی انجام گرفت. خیلی از کوچه‌ها و خیابان‌ها آسفالت شدند، مبلغی به مساجد و حسینیه‌ها و تکایا اختصاص یافت و بدهی‌های پیمانکاران پرداخت شد. مهم این است که الان بم خودش را باور کرده، بلند شده، رشد کرده، شکوفا شده و به رشد و شکوفایی خودش ادامه می‌دهد.

 زمانی تردیدهایی درباره آینده بم وجود داشت ولی امروز دیگر این تردیدها درباره سرنوشت بم از میان برداشته شده و این شهر مسیر بالندگی خودش را پیدا کرده و در حال پیمودن آن است. بم امروز به مرحله قابل قبولی از لحاظ ظاهر و قیافه شهر رسیده است. البته این حرف به این معنا نیست که هیچ مشکلی وجود ندارد. مشکلاتی وجود دارد که یکی از مهمترین آنها، وام‌های قبل از زلزله است که مردم توان پرداخت آنها را ندارند. اکثر مردم این وام‌ها را هم صرف ساخت و ساز واحدهای مسکونی‌شان کرده‌اند که در اثر زلزله از بین رفته بود.

*به غیر از بازپرداخت وام‌ها، چه مشکل مهم دیگری وجود دارد که در سطح شهر مشهود باشد؟

برخی از خیابان‌ها و کوچه‌ها هنوز آسفالت نشده‌اند. برخی از مساجد و تکایا هنوز ساخته نشده‌اند. مشکل آب و برق باید حل شود. الان بحث آب شرب شهری بم مهم است چرا که خشکسالی‌های پیاپی داشته‌ایم و چاه‌ها در حال خشک‌شدن هستند. مشکل انتقال آب از سد نسا به بم، باید سریعتر حل شود. گازرسانی به بم، که تا حدی انجام شده و الان چند وقتی است که به دلیل کمبود اعتبارات متوقف شده، باید سریعتر محقق شود.

*الان در شهر بم مشکل کمبود آب وجود دارد؟

 در حال حاضر نه، ولی اگر چاره‌ای اندیشیده نشود و انتقال آب از سد نسا به بم زودتر صورت نگیرد، در سال‌های آتی ممکن است مردم بم دچار مشکل کمبود آب شوند.

*مشکل برق بم دقیقاً چیست؟

الان مشکل ویژه‌ای وجود ندارد، ولی با توجه به توسعه شهر بم، خیابان‌ها عریض شده‌اند و تیر برق‌های قدیمی، که الان در وسط برخی خیابان‌های عریض‌شده قرار دارند، مشکلی است که باید حل شود. این تیر برق‌ها موجب حوادثی می‌شوند. تعدای از این‌ها برداشته شده‌اند و تعداد قابل توجهی هنوز در وسط خیابان‌ها باقی مانده‌اند. طبق برآوردی که انجام شده، برای برداشتن مابقی این تیرها، 8 تا 10 میلیارد تومان لازم است تا این تیر برق‌ها، چه در بم و چه در بروات، جا به جا شوند.

*ظاهراً در قلب شهر هنوز مناطقی وجود دارد که کاملاً آواربرداری نشده‌ است. مثلاً خیابان لشکرفیروز، هنوز آوار زلزله ده سال پیش دیده می‌شود.

انجام نداده‌اند دیگر! حدود 99 درصد آواربرداری انجام شده و 1 درصد آن باقی مانده. این 1 درصد هم چون کسی پیگیری نکرده، این طور باقی مانده است. باید کسی می‌رفت و به آواربرداری مراجعه می‌کرد تا این کار انجام شود. یعنی مردم ابتدا باید به آواربرداری مراجعه می‌کردند، سپس برای دریافت تسهیلات جهت ساخت واحدهای مسکونی‌شان اقدام می‌کردند. برخی افراد به هر دلیل به آواربرداری مراجعه نکرده‌اند. در بعضی جاها، این وضعی که شما گفتید وجود دارد و ما هم قبول داریم که بعضی از ساختمان‌ها در بعضی از نقاط شهر، هنوز به صورت آوار باقی مانده‌اند.

*این وضع صرفاً ناشی از کوتاهی مردم است که به آواربرداری مراجعه نکرده‌اند یا از کوتاهی شهرداری هم نشات می‌گیرد؟

مردم باید مراجعه می‌کردند. مثلاً الان برخی از باغات شهر بم، در اثر مراجعه نکردن مردم برای آواربرداری، به محل رشد و تولید "سنجره خرما" تبدیل شده‌اند و این حشره هم باغات را خشک می‌کند. خود مالکان باید مراجعه کنند تاعملیات آواربرداری انجام شود. شهرداری در بعضی از قسمت‌های شهر، برای اینکه ظاهر شهر حفظ شود، خودش برای آواربرداری اقدام می‌کند. مثلاً جلوی فرمانداری قدیم را تا حدی ترمیم کرده‌اند. حداقل حصاری آن‌جا کشیده‌اند که تخریب باقی‌مانده از زلزله، چهره شهر را بد جلوه ندهد. اما شهرداری که نمی‌تواند وکیل افراد باشد برای آواربرداری.

*ظاهراً مسیرهای عبور آب هم در برخی محله‌ها، مثل محله دشتو و عربخانه و باغ دروازه و ...، آواربرداری نشده و چون آب به باغ‌ها نمی‌رسد، باغ‌ها در حال خشک‌شدن هستند.

مالکین باغ‌ها خودشان باید اقدام کنند و مسیرها را مشخص کنند تا پس از آن، آواربرداری انجام شود.

*اگر مالک باغ به هر دلیل در بم نباشد، مسئولیت آواربرداری از مسیرهای عبور آب در داخل شهر، با کدام نهاد است؟

اگر باغ‌ها اموال بلاصاحب باشند، سازمان اموال تملیکی باید اقدام کند. اگر مالک باغ زنده باشد و اقدامی نکند، دیگر کاری نمی‌توان کرد. یعنی خود او کوتاهی می‌کند.

*جوی‌های آب هم در برخی از نقاط شهر، بدون آواربرداری به حال خود رها شده‌اند و همین وضع موجب می‌شود که گاهی آب خیابان‌ سرازیر شود به خیابان.

من تا به حال چنین چیزی ندیده‌ام. جدول‌کشی‌های لازم از سوی شهرداری انجام شده؛ اما آن قسمت‌هایی که در حوزه مالکیت مردم است، نمی‌دانم با چنین مشکلی مواجه است یا نه. یعنی من چنین چیزی ندیده‌ام.

*کمی هم درباره ارگ بم توضیح بدهید. ساخت و ساز ارگ به کجا رسیده؟

از نظر سازمان میراث فرهنگی، آن قسمت‌های ارگ بم که تخریب شده، ساخته می‌شود تا نشان داده شود که این بنا قبلاً با این شکل و سازه بوده است. یعنی اجازه نمی‌دهند همه آن مجموعه مثل زمان قبل از زلزله ساخته شود. بخش‌هایی از نمونه‌سازی در ارگ انجام شده و الان شرایط بازدید از ارگ فراهم شده. با این حال، کار بازسازی و مرمت ارگ بم نیازمند توجه بیشتر است. امروز آقای دکتر نجفی به بم می‌آیند و خودشان از نزدیک وضعیت ارگ بم را مشاهده می‌کنند و ان شاء الله اقدام مناسبی برای ارگ صورت می‌گیرد.


*الان مرمت ارگ بم با متخصصان داخلی است یا خارجی؟

فکر نکنم الان دیگر متخصص خارجی در ارگ بم وجود داشته باشد.

*شما دو سه بار به بازسازی مساجد و تکایا اشاره کردید ولی درباره مدارس چیزی نگفتید. مدارس شهر بم چه وضعی دارند؟

وضع مدارس از حیث بازسازی بنا، مناسب است ولی امکانات گرمایشی و سرمایشی مدارس مناسب نیست. مدرسه‌های بزرگی ساخته شده و متاسفانه فکری برای سیستم گرمایشی و سرمایشی آنها صورت نگرفته است.

*شما به عنوان نماینده شهر بم چه اقدامی برای حل این مشکل دانش‌آموزان بمی انجام داده‌اید؟

این مشکل را بارها گوشزد کرده‌ایم. مکاتبه‌هایی هم صورت گرفته. البته سیستم گرمایشی و سرمایشی اساسی و پیشرفته، اعتبار زیادی لازم دارد. چراغ و بخاری کافی نیست؛ چرا که مدرسه‌های ساخته‌شده، مدرسه‌های بزرگی هستند. ما منتظریم گازرسانی به بم انجام شود و با شوفاژ مشکل گرم‌کردن مدرسه‌ها حل شود.

*آیا بهتر نبود بودجه تکایا به ترمیم و اصلاح مدارس اختصاص پیدا می‌کرد؟  

مدارس و تکایا، هر کدام اعتبار خاص خودشان را دارند. یعنی ردیف‌های بودجه آنها جداست و قانوناً نمی‌توان بودجه تکایا را به مدارس اختصاص داد.

*ظاهراً ساختمان پزشکان شهر (مجتمع صیادی) هم هنوز بازسازی نشده است. چرا؟

ساختمان صیادی مالک دارد. تا حدی ساخته شده اما هنوز تکمیل نشده است.

*ارزیابی شما به عنوان نماینده بم، از عملکرد شهرداری و فرمانداری بم در این ده سال چیست؟

شهرداری به هر حال باید درآمدی داشته باشد. شهرداری بم الان درآمدی ندارد. درآمد شهری از وصول عوارض و صدور پروانه ساخت است. الان در بم پروانه‌ ساخت صادر نمی‌شود. آن قدر ساخت و ساز صورت گرفته است که فکر می‌کنم در ده سال آینده، از مجرای صدور پروانه ساخت، چیزی عاید شهرداری بم نشود. فرمانداری بم هم در حد قدرت و وظایف خودش تلاش می‌کند آنچه را که باید انجام دهد، انجام می‌دهد.

*پس چرا مردم بم از عملکرد نهادهای مسئول ناراضی‌اند؟

ما هم مشکلات و کاستی‌ها را قبول داریم ولی باید توجه کرد که فقط برای انتقال آب از سد نسا به شهر بم، حدود 250 میلیارد تومان اعتبار لازم دارد. و یا برای ترمیم و بازسازی کوچه‌ها، حداقل نیازمند 200 میلیارد تومان اعتبار است. اینکه شهر بازی درست شود، کوچه‌ها آسفالت شود، میادین ترمیم و گلکاری شوند، اموری هزینه‌بر است. در همه شهرها چنین مشکلاتی وجود دارند و این مشکلات طبیعی‌اند. بخشی از این مشکلات ناشی از زلزله بوده، اما بخشی از آن هم طبیعی است و باید تلاش کنیم تا به حداقل برسند.



*وضع بیماران از حیث دسترسی به پزشک چطور است؟

با توجه به تاسیس دانشگاه علوم پزشکی، از این نظر وضع شهر بم نسبتاً خوب است.

*برخی از پزشکان بم می‌گویند تعداد زیادی پزشکان غیر بومی در شهرشان وجود دارد که با نرخ‌هایی بالاتر از نرخ‌های مصوب دولت، بیماران را، بویژه در موارد جراحی، معالجه می‌کنند. آیا واقعاً این طور است.

این تخلف زیرمیزی است ولی به شهر بم اختصاص ندارد. متاسفانه این آفتی است که در کل ایران مشاهده می‌شود. فراوانی تعداد پزشکان غیر بومی در بم نیز امری ناگزیر بوده و این مساله در حیطه مسئولیت وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی است.

*پزشکان شهر بم این انتقاد را هم به عملکرد نهادهای مسئول دارند که با وجود کم‌شمار نبودن پزشکان متخصص بومی، کادر اصلی دانشگاه علوم پزشکی بم متشکل از نیروهای غیر بومی است. انگار مردم از این وضعیت راضی نیستند.

مهم این است که پزشکان تعهد و تخصص و پیگیری داشته باشند. حالا هر کس مرد میدان است، جلو بیاید و کار کند. باور ما این بود که آقای دکتر گردان، رئیس دانشگاه علوم پزشکی بم، با توجه به سوابق و روابطی که در وزارتخانه دارند، بهتر می‌توانند مشکلات را حل و فصل کنند.

 الحمدلله این گونه هم شد و دانشگاه علوم پزشکی با دانشکده‌هایش تاسیس شده است. این کار ساده‌ای نیست. مصوبه وزارتخانه یک چیز است، تصویب شورای گسترش برای هر یک از دانشکده‌ها و مجهز کردن آنها، چیز دیگری است.

 همه این کارها خوشبختانه انجام شده و امروز خیال ما راحت است که دانشگاه علوم پزشکی بم دارای ردیف اعتباری مستقل است و مطابق با استانداردها حرکت می‌کند و چیزی ادامه حیاتش را تهدید نمی‌کند. اهالی بم هم به راه‌اندازی و توسعه این دانشگاه کمک کرده‌اند و بحث هم این نیست که چه مسی باید رئیس باشد. همه باید بکوشند که پیشرفتی صورت گیرد.

*پس به نظر شما، اینکه متخصصان بومی شهرتان جزو کادر اصلی دانشگاه علوم پزشکی  نیستند، به معنای بی‌مهری در حق آنها نیست؟

در بین متخصصان بومی، کسانی را که من می‌شناسم خودشان هم باور دارند دانشگاه علوم پزشکی باید رشد کند. پزشکان متخصص بم هم این‌جا و آن‌جا مشغولند. برخی در بم و برخی هم در کرمان. ما در بم پزشک متخصصی نداریم که کار مدیریتی هم انجام داده باشد. دست کم من اطلاعی در این زمینه ندارم.

*جمعیت شهر بم هم انگار در این ده سال بیشتر شده است.

قبل از زلزله، جمعیت شهر بم بین 90 تا صدهزار نفر بود ولی الان حدود 140هزار نفر است. اگر  کل شهرستان را حساب کنیم، حدود 220 هزار نفر می‌شود.

*مردم بم این گلایه را هم دارند که پس از زلزله، افرادی از دیگر مناطق کشور وارد بم شدند و به عنوان زلزله‌زده موفق شدند زمین بگیرند و برای خودشان خانه ساختند. چنین مدعایی صحت دارد؟

من تا حالا چنین چیزی را ندیده‌ام. لااقل کسی به من چیزی نگفته. یعنی اگر هم این طور بوده باشد، مورد خاصی را به من معرفی نکرده‌اند.

*یک راه دیگر استفاده از تسهیلات برای زمین گرفتن و خانه‌سازی در بم، انگار ازدواج همین افراد با زنان بمی‌ای بوده که شوهرانشان را در زلزله از دست داده بودند.

ازدواج که منع قانونی ندارد. اما اینکه چنین افرادی به بم بیایند تا از اعتبارات و مزیت‌های ناشی از زلزله استفاده کنند، بحث دیگری است. من از سال 1385 نماینده شهر بم هستم. اگر هم چنین وقایعی رخ داده باشد، تا سال 85 بوده. یعنی تا سال 85، همه پرونده‌هایی که باید تشکیل می‌شد، کارهایش انجام شده بود؛ ولی بعید می‌دانم چنین مواردی رخ داده باشد.

*در ده سال گذشته، تعداد غیر بومیان بلوچ و خوزستانی و کرد و لر در بم، تا حد قابل توجهی افزایش یافته؟ شما چنین پدیده‌ای در بم می‌بینید؟

به هر حال یک عده برای ساخت و ساز وارد شهر بم شده‌اند. بنّا و معمار و مهندس و برقکار و ... وارد بم شده‌اند. روابط اجتماعی را که نمی‌توان تعطیل کرد. غیر بومیانی برای کمک به ساخت و ساز شهر وارد بم شده‌اند و بعید هم نیست که در بم ازدواج هم کرده باشند. ما که نمی‌توانیم نجار و کاشی‌کار و در و پنجره‌ساز وارد شهر نشود. هر که هم که بیاید، این احتمال وجود دارد با کسی ازدواج کند در شهر ماندگار شود.

*در واقع سوال من این است که شما رشد غیر طبیعی جمعیت غیر بومی در بم می‌بینید؟

خیلی نه.

*پس انگار تا حدی دیده می‌شود که می‌فرمایید خیلی نه!

نه، جمعیت غیر بومی خیلی زیاد نیست. ممکن است کسانی از روستاهای اطراف بم آمده باشند؛ اما اینکه از خوزستان یا لرستان آمده باشند، خیلی محسوس نیست.

*پروژه محمدرضا شجریان، که نیمه‌کاره رهایش کرد و رفت، به کجا رسیده‌ است؟

همان طور باقی مانده است.

*هیچ نهادی هم مسئولیت آن را بر عهده نگرفته است؟

این پروژه باید واگذار شود تا کسی یا نهادی آن را به پایان برساند.

*یعنی آقای شجریان پروژه را واگذار نکرده؟

اطلاعی ندارم. فکر می‌کنم زمین آن را شهرداری واگذار کرده و قرار بود آن‌جا یک مجموعه فرهنگی ساخته شود. احتمالاً باید زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد باشد. به هر حال به همان شکل باقی مانده است.

*در این ده سال به هر حال به شهر بم توجه ویژه‌ای شد. اوضاع بم کنونی بهتر است یا بم قبل از زلزله؟

ما قبل از زلزله شرایط خاصی داشتیم و بعد از زلزله وضع دیگری پیدا کردیم. قبل از زلزله فقط یک شهرستان بم در این منطقه وجود داشت ولی امروز، با وجود همه سختی‌هایی که مردم در اثر زلزله تحمل کردند، بم از خاک بلند شده و تبدیل شده به شرق استان. الان چهار شهرستان در این منطقه وجود دارد با دانشگاه‌های متعدد. در هر یک از شهرستان‌ها دانشگاه پیام نور وجود دارد. در بم که علاوه بر پیام نور، دانشگاه آزاد و دانشگاه علوم پزشکی هم وجود دارد. تعداد دانشجویان ما خیلی بیشتر شده. امروز بازار شهر بم شاید در کشور نمونه نداشته باشد.

 *از چه حیث؟

از حیث ساخت و ساز و زیبایی.

*دانشگاه پیام نور در بم، بعد از زلزله تاسیس شد؟

 فکر می‌کنم بعد از زلزله ساخته شد. در آن سه شهرستان دیگر، یعنی درریگان و فهررج و نرماشیر، که بعد از زلزله تاسیس شد.

*دانشگاه آزاد بم در این ده سال توسعه یافته یا هنوز مثل قبل است؟

 اصلاً خیلی بزرگتر شده. دانشگاه آزاد بم الان خودش مثل یک شهر است. خیلی توسعه پیدا کرده است.

*سایر افزوده‌ها به شهر بم در این ده سال چه بوده؟

گازرسانی در دست اجراست. در بخش‌هایی از شهر بم، برق زیرزمینی آمده است. در مجموع، بم الان به مجموعه‌ای بزرگ بدل شده تحت عنوان شرق استان کرمان.

*قبل از زلزله این طور نبود؟

نه. قبل از زلزله، می‌گفتند بم. ولی الان می‌گویند شرق استان کرمان. من قبلاً نماینده شهرستان بم بودم ولی الان نماینده چهار شهرستان هستم. این رشد و ترقی، ناشی از تلاش مردم بم و شهرستان‌های اطراف بم بوده است. امروز شرق استان کرمان در کل کشور شناخته شده است و این بالاترین افتخار برای مردم این منطقه است.