چه کسی یارانه ها را می بلعد؟

عصر ایران - مناظره تلویزیونی با موضوع « حذف یارانه پردرآمدها» - که روز جمعه سوم آبان ماه از شبکه اول سیما پخش شد- به نسبت مناظره های قبلی (با موضوعاتی چون سن ازدواج، مطبوعات و احزاب و مانند آن) متنوع تر و قابل توجه تر بود.

نخست به این خاطر که چهره های موجه، مستقل و معتبری چون دکتر حسین راغفر نیز که معمولا در کمتر برنامه تلویزیونی دعوت یا حاضر می شوند نیز به این برنامه آمده بودند. دوم به این سبب که نماینده ای نیز از جانب دولت حضور یافته بود. هر چند که تصریح می کرد دولت هنوز به جمع بندی خاصی نرسیده و او تنها برآورد نظرات را بیان می کند. البته از ابتدا حدس زده می شد که یکی از اهداف این برنامه در دولت حسن روحانی به چالش کشیدن اعضای دولت است. هر چند که حاصل این مناظره هم سویی اکثر قریب به اتفاق بینندگان با موضوع برنامه و مطلوب دولت (کاهش شمار یارانه نقدی بگیران) بود.

ماجرا از این قرار است که دولت اعلام کرده با کسری بودجه روبه روست و قادر به ادامه پرداخت یارانه نقدی با این روش نیست. اگر اسکناس چاپ کند به تورم دامن زده و اگر بخواهد با افزایش بیشتر قیمت ها- فاز دوم – کسب درآمد کند باز هم دود تورم به چشم همان یارانه بگیران می رود و عملا نقض غرض است. عجالتا راه حل دولت حذف سه دهک پردرآمد با جمعیت حداقل 10 ملیون نفری است. هر چند هنوز مکانیسم شناسایی روشن نیست و نگرانی نسبت به تبعات احتمالی اجتماعی و سیاسی  هم چنان باقی است.

خوانندگان این یادداشت یا برنامه را دیده اند یا می توانند نظرات کارشناسان خصوصا دوئل دکتر جمشید پژویان- دکتر حسین راغفر را مطالعه کنند و این گفتار قصد تکرار آن را ندارد اما به نظر می رسید هم جای یک نفر خالی بود و هم جای چند بحث خاص.

آن که جایش خالی بود دکتر محسن رنانی است که پیش و بیش از همه گفته بود این بار، کج است و به مقصد نمی رسد و به رغم ظاهر اقتصادی بیشتر یک پروژه سیاسی است و عمق فاجعه را فراتر از این می داند که با حذف دو سه دهک اصلاح شود. نه تنها جای او خالی بود که در نقل قول ها هم اشاره ای به دیدگاه های متنوع او نشد. حال آن که به گواه مقالات متعدد وضعیت کنونی خصوصا افزایش نرخ تورم به سبب رشد نقدینگی و تبخیر یارانه نقدی روی دیگ تورم را به صراحت پیش بینی کرده و هشدار داده بود. اما چند نکته دیگر:

-با فرض حذف 10 میلیون نفر تنها 5 هزار و 460 میلیارد تومان از کسری بودجه دولت جبران می شود. حال آن کسری بودجه تا 10 برابر این عدد اعلام شده است. کارشناسان اقتصادی بهترین راه مقابله با کسری بودجه را انضباط مالی وواقعی سازی آمارها می دانند. با این وصف و با فرض حذف 10 میلیون نفر می توان گفت کی می دهد کفاف این باده به مستی ما؟ اقتصاد ایران چنان مبتلاست که رفع مستی آن به برنامه ای فراتر نیاز دارد.برنامه ای که قطعا باید مبتنی بر انضباط مالی و کاهش ریخت و پاش های دولتی باشد.

- آیا دولت می خواهد پس از حذف یارانه پردرآمدها همچنان به سازمان های کم خاصیت و بی خاصیت دولتی یارانه بپردازد؟ پولی که به بسیاری از شرکت های زیانده دولتی پرداخت می شود همان یارانه ای است که دولت با عنوان «بودجه» می پردازد. به عبارت دیگر مشکل دولت و بودجه عمومی یارانه 45 هزار و 500 تومانی نیست. بلکه یارانه هایی است که به انواع سازمان ها و شرکت ها داده می شود. تنها یک کشور را در دنیا پیدا کنید که دستگاه رادیو و تلویزیون آن تا این اندازه عریض و طویل باشد. تنها یک کشور دیگر را معرفی کنید که دستگاه رسمی ورزش آن دو باشگاه رقیب ورزشی را مدیریت و مالکیت کند.کجای دنیا این همه خبرگزاری دولتی و شبه دولتی با بودجه عمومی به تولید خبر به صورت رایگان اشتغال دارند؟ 

کجای دنیا نهاد ستادی دولت آن ( نهاد ریاست جمهوری یا نهاد نخست وزیری) این همه کارمند دارد که غالبا در هر دولت بر اساس رابطه وارد شده اند و بعد مانده اند؟ این یک ادعا نیست. حاصل مطالعات دو ساله مرکز مطالعات مدیریت ایران است که نشان می دهد نهاد نخست وزیری بریتانیا با 300 نفر اداره می شود و در ایران با هزاران نفر!

یارانه را نیروهای غیر متخصص  اما مدعی می بلعند که با رابطه در دستگاه های اداری جا خوش کرده اند نه آن کارمند و کارشناس متخصص که نان از عمل و دانش خود می خورد و  اکنون به خاطر این 45 هزار و 500 تومان، متهم کسری بودجه معرفی می شود!
 
  این همه بنیاد غیر مولد با ظاهر فرهنگی چرا باید از بودجه های کلان برخوردار باشند؟ آیا قابل تامل نیست که نهاد های نظامی و شبه نظامی بانک تاسیس کرده اند و اصناف هنوز بانک ندارند؟

-هنگام بررسی بودجه در مجلس نمایندگان انواع و اقسام سازمان ها می آیند و طلب بودجه بیشتر می کنند و می گویند چون سال قبل فلان میلیارد می گرفته اند برای سال بعد 40 در صد بیشتر می خواهند چون نرخ تورم این قدر شده یا به هر بهانه و توجیه دیگر. حال آن که باید به  بسیاری از آنها گفت از ابتدا بلاوجه می گرفته ای!  حالا اگر بودجه می خواهید اول طرح بیاورید  بعد پول بگیرید آن هم نه یک باره که مرحله به مرحله.  نه این که بودجه بگیرید و مطابق آن طرح و پروژه بسازید! از این منظر وقت آن رسیده که بودجه ریزی بر مبنای صفر در دستور قرار گیرد. به این معنی که فرض را بر این قرار دهند که این سازمان تازه تاسیس شده نه این که چون پار و پیرار فلان میزان می گرفته امسال باید بیشتر بگیرد. ابتدا صفر کنند بعد ببینند چه پول هایی که بی ثمر هزینه می شود. درباره همین سازمان صدا و سیما گفته می شود که بیشترین مرخصی به کارمندان آن در ایام نوروز اعطا می شود و بالا ترین بیننده و بازدهی را در همین نوروز دارد! چه کسی گفته که تهیه کننده برنامه تلویزیونی باید به اندازه یک جراح درآمد داشته باشد؟ چرا تلویزیون این همه ریخت و پاش می کند؟ هم بودجه کلان می گیرد هم انواع آگهی ها را پخش می کند؟

صریح این که دولت باید ابتدا از یارانه دولتی ها بکاهد بعد سراغ مردم برود. مشکل کسری بودجه با این 6 هزار میلیارد تومان حل نمی شود. 20 میلیون نفر را هم حذف کنند باز می شود 12 هزار میلیارد تومان. راه حل در عین پیچیده بودن ساده است: اولا دولت باید کوچک، چابک و کارآمد شود.  ثانیا همه بر سر اولین معضل اقتصاد به توافق برسند. اگر تورم است هیچ توجیهی برای ادامه پمپاژ نقدینگی باقی نمی ماند. اگر اشتغال است پرداخت به نیروی مازاد را این گونه توجیه کنند. اگر یارانه به مفهوم علامت نادرست به اقتصاد است حذف کنند تا سرمایه گذار بداند چقدر دست او را می گیرد. ما می خواهیم دُرّی داشته باشیم که هم لغزان باشد هم ارزان و هم لرزان. اما نمی شود. به خدا نمی شود!

در واقع این دولتی ها و شبه دولتی ها هستند که به نام بودجه یارانه نقدی می گیرند. یارانه نقدی واقعی این است نه این چندرغازی که به لطف سیاست های دولت گذشته دو سوم ارزش خود را  هم از دست داده است. آری ! یارانه نقدی را قطع کنید؛ اما یارانه نقدی دستگاه های کرخت و زیان ده دولتی را. همان یارانه ای که با عنوان پرطمطراق بودجه دریافت می کنند. در این حالت نه مدارس کاسه به دست طلب شهریه می کنند و نه بیماری پشت درهای بیمارستان می ماند و نه کتاب خوانی ناگزیر از تامین کتاب به قیمت گزاف خواهد شد. یارانه بگیر واقعی دستگاه های دولتی و شبه دولتی اند که شهروندان را از امکان پارک خودرو مقابل خانه شان نیز گاه محروم می کنند و به خود حق می دهند معبر عمومی را نیز اشغال کنند. بسیاری از این دستگاه های بی هنر و موازی تولید اشتغال کرده اند اما برای خودشان و فرزندان شان و تنها هنر شان این است که اکسیژن هوا را می مکند. بودجه اینها را قطع کنید. آن گاه خواهید دید که مشکل کسری بودجه چگونه حل خواهد شد.