غافلگیری قابل درک

عصر ایران؛ مهرداد خدیر -  واقعیت این است که رسانه ها و محافل سیاسی و دانشگاهی انتظار معرفی دکتر رضا فرجی دانا را به عنوان وزیر پیشنهادی علوم، تحقیقات و فناوری نداشتند و تا اندازه ای غافلگیر شدند.
 
 هر چند همواره الزاما سرپرست یک وزارتخانه به عنوان وزیر معرفی نمی شود و این امر در دولت های مختلف نیز رخ داده است اما درباره دکتر جعفر توفیقی این انتظار وجود داشت یا این تصور شکل گرفته بود که گزینه مورد نظر رییس جمهور برای وزارت هم اوباشد نه دیگری.

نخست به این خاطر که توفیقی سابقه وزارت داشته و کسی که 10 سال قبل به عنوان وزیر معرفی شده و در دو سال آخر دولت اصلاحات عهده دار وزارت بوده علی القاعده تنها برای وزارت مجدد مسوولیت سرپرستی را می پذیرد و اگر از ابتدا قرار بر دورانی حداکثر سه ماهه بود اعتبار خود را صرف نمی کرد.

سوای این نکته پروتکلی می توان به آزادی عمل سرپرست وزارت علوم در کمتر ازسه ماهی که عهده دار سرپرستی این وزارتخانه بوده هم اشاره کرد. چه در عزل و نصب ها که پر سر صداترین آنها تغییر رییس دانشگاه علامه طباطبایی بود یا شرکت در جلسه اعضای هیات امنای دانشگاه آزاد که به تغییر رییس آن انجامید و چه از حیث حضور در آیین های مختلف در این مدت که همچون یک وزیر حاضر می شد یا به نظرمی آمد و قرینه سوم هم این که درباره دو وزارتخانه دیگر (آموزش و پرورش و ورزش و جوانان) نیز همین رویکرد را شاهد هستیم و سرپرستان وزارتخانه ها به عنوان وزیر پیشنهادی معرفی شده اند. با این اوصاف طبعا این تصور یا توقع وجود داشت که درباره وزارت علوم نیز این معرفی صورت پذیرد. همان گونه که دکتر توفیقی نیز خود تصریح کرده تغییر گزینه وزارت در دقیقه 90 اتخاذ شده و معرفی او به مصلحت نبوده  یعنی گزینه اول خود او بوده است.

با این حال از اقدام رییس جمهور روحانی می توان دفاع کرد و معرفی رضا فرجی دانا را زیرکانه و متناسب دانست. این ادعا می تواند به چند گزاره مستند باشد:

1-اول این که در این مدت اصول گرایان تندرو خود را  احتمالا آماده کرده بودند تا در روز معرفی توفیقی باز هم در صحن علنی مجلس «فتنه فتنه» کنند، بحث های 4 سال قبل را پیش بکشند، عکس رو کنند، فیلم خصوصی به نمایش بگذارند و دیگر حرکات و رفتارهایی که از 20 تا 24 مرداد ماه گذشته دیدیم و شنیدیم. اکنون اما در چند روز باقی مانده جمع آوری سند و شنود و فیلم و عکس خانوادگی و اظهار نظر خصوصی وزیر پیشنهادی میسر نیست.

به عبارت دیگر در برابر عمل انجام شده قرار گرفته اند. اصطلاحا می توان گفت خود را برای «آنگاه» گفتن در مقابل «اگر» ی آماده کرده بودند که همانا معرفی جعفر توفیقی بود و حال که آن «اگر» از میان برخاسته، «آنگاهِ» آنان نیز موضوعیت خود را از دست داده و راه وزارت دکتر فرجی دانا هموار می نماید.

2-این اول بار نیست که دکتر فرجی دانا به عنوان وزیر علوم معرفی  می شود.10  سال پیش نیز پس از استعفای دکتر معین، رییس جمهور اصلاح طلب وقت رضا فرجی دانا رییس وقت دانشگاه تهران را برای وزارت علوم معرفی کرد. مخالفت مجلس ششم نیز نه به خاطر تشکیک در توانایی های علمی او بود و نه تصور تعلق به جناح اقتدارگرا. بلکه در آن فضا می خواستند این پیام را منتقل کنند که پس از استعفای اعتراضی دکتر معین گزینه ای در اندازه او ( به لحاظ مقبولیت سیاسی ) باید معرفی شود چرا که وزارت علوم به رغم ماهیت غیر سیاسی با سیاست عجین و قرین است. اکنون اما اولا 10 سال گذشته و تجارب گرانسنگی در این فاصله اندوخته شده ثانیا فرجی دانا را به نسبت معین نپسندیده بودند اما اکنون او در پی کامران دانشجو می خواهد بیاید. ضمن این که مراتب علمی فرجی دانا چه بسا از بسیاری از وزیران پیشین بیشتر باشد.

از سوی دیگر اگر معیار مجلس اصول گرا رفتار معکوس مجلس ششم باشد به قاعده باید رای اعتماد بدهد و دکتر روحانی با این ابتکار یک برگ برنده را رو کرده است.

3-اولویت دولت در حال حاضر سیاست خارجی و حل بحران هسته ای و کاهش و نهایتا رفع تحریم هاست. روحانی مایل نیست جبهه های تازه ای باز کند. عجالتا نمایندگان کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی به قدر کافی به پای ظریف و تیم هسته ای پیچیده و از محرمانه بودن مفاد مذاکرات رنجیده اند.

مذاکرات هسته ای و گفت و گوهای مستقیم ایران و ایالات متحده به نقطه حساس و سرنوشت ساز خود نزدیک می شود و رییس جمهور نیاز به آرامش دارد. رادیکال ها  می دانند موفقیت در حل مشکل هسته ای و کاهش تحریم ها گشایش اقتصادی و معیشتی در پی دارد و به دنبال آن دولت می تواند با فراغ بال سراغ اهداف سیاسی و فرهنگی برود. از این رو از همین آغاز ساز مخالف می زنند و خود را آماده کرده اند بگویند« وادادید، ارزش ها را به ثمن بخس فروختید، گرانی هم ادامه دارد پس کفایت ندارید».
 از این رو تمرکز و توجه بر موضوع اصلی اهمیت استراتژیک و حیثیتی یافته و مردم نیز می دانند اهم کدام است و مهم کدام . بنابراین به مصداق «چون که صد آمد نود هم پیش ماست» باید به دولت و شخص رییس جمهور فرصت داد به دنبال تحقق «صد» باشد.

4- همان گونه که دکتر عارف به یک سرمایه اجتماعی بدل شد دکتر توفیقی نیز به نسبت سه ماه پیش موقعیت متفاوت و متمایزی یافته که چه بسا در انتخابات مجلس به کار آید. ضمن این که او در این سه ماه پنجره هایی را گشوده که وزیر جدید نیز درصدد بستن آنها برنخواهد آمد؛ تازه اگر نخواهد گشوده تر کند.

5- این واقعیت را هم باید لحاظ کرد که وزارت علوم حسب ظاهر با دولت سر و کار دارد اما در عمل  با یک نهاد فراقوه ای به نام شورای عالی انقلاب فرهنگی طرف است.از این نظر نیز احتیاط روحانی قابل درک است.

با این همه محک زدن عملکرد "سیاسی ترین وزارتخانه غیر سیاسی" با رویکردهای آینده امکان پذیر است و اگر چه نمی توان پیش داوری کرد اما باید خوش بین بود و امید داشت استادان به اجبار بازنشسته شده بازگردند، فضای امنیتی جای خود را به فضای اعتماد دهد و دیپلماسی علم جدی گرفته شود.

این ها برنامه ها و  وعده ها- و بگذارید بگوییم تعهدات و وظایف رییس جمهور روحانی - است فارغ از این که مجری آن میلی منفرد باشد که مجلسیان رای اعتماد ندادند یا جعفر توفیقی که مجال وزارت دوباره او فراهم نیامد یا رضا فرجی دانا که تا جلسه رأی اعتماد چند روز بیشتر فاصله ندارد.