بازگشت هاشمی به عرصه کلان دیپلماسی

عصر ایران – یکی از تبعات یا نتایج انتخاب دکتر حسن روحانی به ریاست جمهوری تحرک و فعالیت دوباره هاشمی رفسنجانی در عرصه سیاست خارجی است.

درست است که هاشمی در دوران 8 سال ریاست جمهوری احمدی نژاد نیز درباره سیاست حارجی نظر می داد و بعضا انتقاداتی را مطرح می کرد اما امکان نقش آفرینی موثر  همچون قبل از 84 را از دست داده بود چرا که  دستگاه دیپلماسی یا همراهی نمی کرد یا امکان آن را نداشت. تازه این در حالی بود که  گاه در داخل به عمد موضع متضادی اتخاذ می شد تا سخنان او شخصی و غیر رسمی جلوه کند. در این سال ها خارجی هایی هم اگر امکان دیدار با او را یافتند به سبب پیشینه ارتباط از دوران ریاست جمهوری و قبل از آن بود و مشخصا عراقی ها و لبنانی ها یا دیگر شخصیت هایی که به او با دیده ای فراتر از منصب و به خاطر نزدبک بودن به امام و رهبری می نگریستند. اما اندک اندک از گردونه کنار گذاشته می شد و این رویکرد اتفاقی نبود. دولتی که برای دستگاه وزارت خارجه خود نهاد های موازی ایجاد کرده بود و وزیر خارجه را هم بر نمی تافت معلوم بود که هاشمی و امثال هاشمی را هم تحمل نمی کند.

در جریان مناظره های انتخابات ریاست جمهوری دیدیم و شنیدیم که دکتر ولایتی فاش ساخت هنگامی که در حال مذاکره با فرانسوی ها بود شخص رییس جمهور وقت در سخنرانی روز قدس و در نماز جمعه تهران با اظهارات خود عملا امکان ادامه گفت و گوهای او در پاریس را منتفی کرد.

مذاکره کننده هر قدر هم آشنا به امور و واجد نسبتی با نظام باشد بدون یاری بخش های دیگر نمی تواند کاری از پیش ببرد. بدتر این که موضع منفی هم بگیرند. همچنین به یاد داریم که آقای هاشمی در سفری به عربستان به توافقاتی با مقامات این کشور دست یافت و وقتی با دستان پر به کشور برگشت ، احمدی نژاد ، از دستاوردهای سفر او استقبال نکرد و باعث شد اعتماد سعودی ها به هاشمی و نقش او در داخل ، از بین برود.

اکنون اما بار دیگر برای هاشمی رفسنجانی موقعیت ممتازی به دست آمده چون از یک سو درگیر امور اجرایی نیست و نگرانی ها و دغدغه گذشته را هم کمتر دارد و فراغ بال بی سابقه ای به دست آورده و از جانب دیگر کارگزاران مورد وثوق او بار دیگر مسؤولیت های مهم و تأثیر گذار را بر عهده گرفته اند از این رو می تواند از موضع دوستانه برای اعتمادافزایی بکوشد و کاری را که رییس جمهور و دستگاه دیپلماسی با صرف وقت و هزینه بسیار باید انجام دهد در زمانی کوتاه به سامان رساند.

البته می دانیم که او هنوز به دعوت دولت عربستان پاسخ نداده و احتمالا در حال مشاوره است تا به نتیجه قطعی دست یابد که سفر او به عربستان تا چه اندازه می تواند در کاهش تنش میان دو کشور موثر جهان اسلام و خنثی سازی طمع اسراییل به اختلافات تهران و ریاض موثر افتد.

از سوی دیگر واقعیت اختلاف جدی ایران و عربستان بر سر موضوعاتی چون عراق، بحرین و سوریه غیرقابل انکار است. دولت سعودی، جمهوری اسلامی را به دخالت در امور این سه کشور متهم می کند و پاسخ تهران همواره تکذیب در عین تاکید بر نفوذ معنوی خود خاصه در شیعیان و علوی ها بوده است.

تا پیش از تماس ایران و آمریکا  سعودی ها گمان می کردند مجرای انحصاری این رابطه به حساب می آیند و اکنون که دو رییس جمهور تلفنی با هم گفت و گو کرده اند دولت عربستان نیز بیش از پیش به حضور در این صحنه اهمیت می دهد. از این رو سفر احتمالی آیت الله هاشمی به عربستان سعودی فرصتی برای هر دو کشور به حساب می آید؛ برای ایران از این منظر که به جای توسعه روابط با کشورهای آمریکای لاتین که یک سره هزینه بود و فاقد توجیهات منطقه ای، به همکاری های نزدیک تر روی آورد و برای عربستان نیز بدین سبب که با گشایش گره رابطه ایران وآمریکا به بازیگر درجه دوم بدل نشود.

این امکان پیشتربرای هاشمی به دوسبب فراهم نبود: یکی به خاطر فضای کلی حاکم بر دستگاه دیپلماسی که به ورطه شعار و ادعا درغلتیده بود و دیگری به این سبب که هیچ تضمینی برای تعهد ارکان دیگر وجود نداشت.

اکنون اما چنانچه سفر به عربستان را بپذیرد از یک سو از جانب نهاد مرجعیت و روحانیت، ماموریت دارد و از طرف دیگر شخص رییس جمهور روحانی را با نزدیکی به او می شناسند. این همان ظرفیتی است که دولت احمدی نژاد به عمد می خواست از آن استفاده نشود و برای او تفاوت نمی کرد این عرصه کدام است؛ سیاست خارجی است یا دانشگاه آزاد.

مهم این بود که هاشمی نباشد و با این جدل و جدال مستمر،  خود را صاحب قدرت جلوه دهد. اکنون اما سعودی ها هم اطمینان دارند که آنچه را که از زبان هاشمی می شنوند موضع رسمی است و هم هاشمی مطمئن است که درون دولت و حاکمیت همراهی و همسویی وجود دارد.

قیل و قال غوغا سالاران را جدی نگیرید که بر سر سخنان هاشمی درباره شعار « مرگ بر آمریکا» و نقل عباراتی از امام جنجال برپا کرده اند که اتفاقا چون می دانند هاشمی بار دیگر به میان صحنه آمده نمی خواهند نقش آفرینی کند.

 اندک علاقه و حمیت ملی ایجاب می کند با همه نقدها که برخی رفتارها و گفتارها در گذشته داریم این واقعیت را در نظر داشته باشیم که هاشمی در این سن و سال دیگر هیچ سودای سیاسی ندارد جز اطمینان خاطر از بازگشت امور داخلی و مناسبات خارجی به مجرای عقلانی و متناسب با منافع و مصالح ملی.  استفاده از این ظرفیت یک هنر است.