خاطرات آیت‌الله مهدوی‌کنی از دوران طلبگی و کلاس درس شهید مطهری

آیت‌الله مهدوی‌کنی می‌گوید: اولین باری که استاد مطهری را دیدم، حدود 17 سال داشتم و سال اولی بود به حوزه علمیه قم می‌رفتم. ایشان آن زمان «شرح تجرید الاعتقاد» علامه حلی را می‌گفتند که کتابی قدیمی است اما درسشان بسیار نشاط‌آور بود.

به گزارش فارس،‌ اعضای ستاد بزرگداشت استاد شهید مرتضی مطهری، با آیت‌الله محمدرضا مهدوی‌کنی در دانشگاه امام صادق(ع) دیدار و گفت‌وگو کردند.

* آیت‌الله مهدوی‌کنی: کتاب علامه حلی را نزد شهید مطهری خواندم

رئیس مجلس خبرگان رهبری، تشکیل ستاد بزرگداشت شهید مرتضی مطهری را برای بقای آثار و راه آن شهید لازم دانست و خطاب به حاضران گفت: در آغاز اظهار خوشحالی می‌کنم که تشریف آوردید و مرا آگاه کردید از اقداماتی که انجام می‌دهید و امید حقیر بیشتر شد، چرا که برای بقای کارهای ایشان راه‌اندازی چنین ستادی لازم بود.

* 17 ساله بودم که پای درس شهید مطهری نشستم

وی ادامه داد: من چیز تازه‌ای ندارم بگویم اما آنچه از استاد به یاد دارم و در واقع اولین باری که استاد را دیدم، حدود 17 سال داشتم و سال اولی بود به حوزه علمیه قم رفتم و در درس ایشان شرکت کردم. ایشان آن زمان «شرح تجرید الاعتقاد» علامه حلی می‌گفتند، کتابی که قدیمی است. آن کتاب مبنای درس بود اما ایشان سبک متناسبی با زمان انتخاب می‌کردند و این برای ما -که آن موقع جوان بودیم- بسیار نشاط‌آور بود.

تولیت حوزه علمیه مروی ادامه داد: فراموش نکنید که تغییر و تحول در آن زمان حوزه به نوعی کفر بود و روش مطلوب، ادامه راه سابق و سنتی بود. به همین جهت، حتی بعضی مراجع مقابل تغییر و تحول موضع‌گیری می‌کردند، اما چند نفری نظیر شهید مطهری، امام موسی صدر و در پله بعد شهید بهشتی، نوآور بودند. گرچه این تغییر و تحولات آن زمان ظاهر نبود اما در ذهن طلاب جوان اثرگذار شد و بعدها که عده‌ای زیادی از شاگردان امام این مسیر را ادامه دادند، این تحولات رخ نمود. گرچه امام خمینی(ره) هرگز به وضوح این تغییرات را بروز نمی‌دادند و در خلال درس‌ها مطرح می‌کردند.

آیت‌الله مهدوی کنی با اشاره به اتفاقات سیاسی پیش آمده پس از رحلت آیت‌الله بروجردی در حوزه علمیه قم گفت: البته این اتفاقات نه به معنای سیاسی امروز بلکه سیاسی - فرهنگی بود، یعنی سیاست مبتنی بر دین بود. به نظرم،‌ مرحوم علامه طباطبایی در تغییر و تحول قشر فرهنگی در قم مؤثر بودند و امام در مسائل سیاسی، البته به همان معنایی که ذکر شد. گرچه به ظاهر جمع میان نظرات سیاسی امام و علامه ممکن نبود اما مرحوم شهید مطهری با هر دو ارتباط داشتند و هر دو را هم دوست داشتند. این‌ها نشان می‌دهد که مرحوم شهید مطهری در همین مسیر بودند و بسیار عاقلانه هم حرکت می‌کردند.

* علامه طباطبایی «وحدت وجود» را تدریس نمی‌کرد

آیت‌الله مهدوی کنی با بیان اینکه 9 سال فلسفه نزد علامه طباطبایی(ره) خوانده است، اظهار داشت: مرحوم علامه وقتی به مسئله «وحدت وجود» می‌رسیدند -با آن معنای عمیق که ملاصدرا و عرفا گفته‌اند- درس را تعطیل می‌کردند و می‌گفتند خودتان این‌ها را بخوانید! زیرا طلاب این را درست درک نمی‌کردند و بعد بیرون از کلاس می‌رفتند و می‌گفتند علامه معتقد به وحدت واجب الوجود هست.

وی ادامه داد: جالب اینکه یک بار یک طلبه جلوی شهید مطهری را گرفت و گفت: شما معتقد به وحدت واجب الوجود هستید؟ شهید مطهری در پاسخ به این سؤال گفت: این کفریات چیست که شما می‌گویید! ایشان جوّ موجود و مستمعین را در نظر می‌گرفتند و می‌گفتند همه چیز را برای همه کس نگویید.

* شهید مطهری برای درس تفسیر علامه، هر پنجشنبه از تهران به قم می‌آمد

رئیس مجلس خبرگان رهبری با ذکر خاطره دیگری از آن ایام گفت: آن زمان درس تفسیر و آشنایی با قرآن به عنوان یک درس تخصصی در حوزه علمیه رسم نبود اما علامه آن درس را رسمی می‌گفتند و شهید مطهری از این درس استفاده می‌کردند و پنج‌شنبه‌ها از تهران به قم می‌رفتند.

رئیس دانشگاه امام صادق(ع) یکی از توفیقات شهید مطهری را ارتباط با دانشگاه دانست و افزود: آن زمان ارتباط طلاب با دانشگاه کار خوبی تلقی نمی‌شود و مرحوم آیت‌الله بروجردی می‌گفتند طلاب را دانشگاهی نکنید! اما عده‌ای که خود ساخته بودند - نظیر شهیدان مطهری، بهشتی، باهنر و مفتح - می‌رفتند که دانشگاه را حوزوی کنند. ایشان محول بودند نه اینکه بروند از دانشگاه تأثیر بپذیرند، من که خودم دانشگاه تاسیس کرده‌ام این (دانشگاهی کردن طلاب) را نمی‌پسندم، روحیه طلبگی فقاهت و روحانیت (به معنای سنتی) را باید حفظ کرد.

* «تحول در علوم انسانی» با اضافه کردن بسم‌الله و حدیث به متون غربی محقق نمی‌شود

وی تأکید کرد: اعتقاد ندارم طلاب را دانشگاهی کنیم؛ دانشگاهی به معنای امروزی! دستاوردهای 14 قرن تشیع را نباید دست کسانی سپرد که نمی‌فهمند بحث «تحول در علوم انسانی» شعار بزرگی است اما اجرای آن بسیار کم است. خیلی از کتاب‌ها و پایان‌نامه‌هایی که درباره این تغییر و تحول نوشته می‌شود، کپی‌برداری از آثار غرب است فقط یک بسم‌الله اولش دارد و یک حدیث به آن اضافه شده است. من خودم اعتقاد ندارم که می‌توانم این کارها را بکنم، آن زمان که فکر تأسیس را در سر داشتم، محیطی شبیه مدرسه‌های دینی مد نظر بود، یعنی محیط ،یک محیطی دینی باشد و اختلاط میان دختر و پسر نباشد.

آیت‌الله مهدوی‌کنی درباره نقش شهید مطهری در تأسیس دانشگاه امام صادق(ع) گفت: حیف که آن شهید زود رفت وگرنه ما با هم و با طرز فکر ایشان این کار را شروع کردیم. دوستان بعدی که آمدند می‌گفتند دانشگاه امام صادق را تاسیس کردید چه می‌خواهید بکنید اقتصاد اسلامی؟ حقوق اسلامی؟ و ... اگر می‌خواهید کار دانشگاهی کنید، بیایید دانشگاه تهران اگر هم کار طلبگی می‌خواهید بکنید، مدرسه مروی است.

وی اذعان کرد: راستش آن موقع برای خودم هم این مسایل چندان روشن نبود و فقط دونمایی در ذهنم ترسیم کرده بودم. اکنون هم به جایی که باید می‌رسیدیم به صورت مطلوب نرسیده‌ایم، باید بپذیریم که تحولات به صورت جهشی انجام نمی‌شود و اگر تصورتان آن است که اگر به جایگاهی باید برسیم هنوز نرسیده‌ایم پس عقب‌نشینی کنیم نه! باید پله پله طی کنیم و ناامید نباشیم.

* اجازه نقد آثار شهید مطهری را بدهیم/ بر روش و منهج ایشان تکیه دارم

رئیس مجلس خبرگان رهبری خطاب به برگزارکنندگان همایش حکمت مطهر گفت: برگزاری‌ سمینارها خوب است اما مهم، تعلیم و تعلم جوانان است. نباید به همایش‌ها اصالت داد لذا گاهی هم طعنه می‌زنم و می‌گویم: نمایش‌ها و سمیناهار! به این همایش، دل خوش نکنید اگر به عنوان ابزار است چیز خوبی است اما ماندگار نیست. نباید به آنها بسنده کرد؛ باید با این مسایل، مبنایی و علمی برخورد کرد. آن چیزی که ماندگار است، صالحات است.

آیت‌الله مهدوی کنی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: احترام بسیاری برای شهید مطهری قائلیم و شاگرد ایشان بوده‌ایم، اما نباید به سخنان ایشان بسنده کرد یا آن‌ها را نقد نکرد؛ چکشی با اشکالات برخورد نکنید! گمان نکنید مطالب ایشان کافی است، امروز سؤالاتی در حکومت اسلامی و ولایت فقیه مطرح است که آن زمان مطرح نبود، نه اینکه شهید مطهری نتوانسته باشد جواب گوید. ممکن است برخی مسایل اکنون مورد اشکال باشد، اما منهج و روش ایشان درست است.

وی تأکید کرد: تعصب به خرج ندهید که هر چه شهید مطهری گفته صد در صد صحیح است. به خاطر دارم خود حضرت امام به بنده و یکی گفتند نظرات اقتصادی شهید مطهری را مطالعه کنید. آن زمان یکی دو اشکال هم بود که خدمت امام عرض کردیم. درباره خود امام هم همین را نمی‌گویم که نباید اشکال کرد. بحث سبک، شیوه و منهج با مصداق جداست.

رئیس مجلس خبرگان رهبری افزود: حتی سبک زندگی سیاسی را هم باید از شهید مطهری یاد بگیریم، ایشان سعه صدر بالایی داشتند و حرف‌های مخالف را گوش می‌کردند. امیدوارم ستادی که تشکیل شده ضامن بقای منهج و روش شهید مطهری باشد و کار خوبی کردید که این موضوع از بحث شخصی و خانوادگی خارج کردید تا به شخص وابسته نباشد و بقای آن را موجب می‌شود.

* پیشنهاد آیت‌الله مهدوی‌کنی برای بررسی تطبیقی کتاب‌های شهیدان مطهری و صدر

آیت‌الله مهدوی کنی در پایان ضمن قدردانی از برگزارکنندگان بزرگداشت شهید مطهری گفت: مرحوم شهید صدر اهل نظر بود، در عین حال که اشتراکاتی با شهید مطهری داشتند، افتراقاتی هم دارند. معتقدم اگر بتوانید بحث‌های مقارنت بین مطالب شهید مطهری و شهید صدر داشته باشید، می‌تواند بسیار احیاگر و زاینده باشد.