بحران آوارگان سوری منابع آب اردن را تهدید می کند

شفقنا- آرین بیکر در تایم نوشت: اکنون که فصل بهار در خاورمیانه آغاز شده است، حدود 1.2 میلیون آواره سوری که روانه ترکیه، لبنان و اردن شده اند می توانند امیدوار باشند که فعلا از برف و باران و شب های سرد زمستانی رهایی یافته اند اما این آسودگی موقتی، در سایه آب و هوای خشک منطقه، عمر بسیار کوتاهی خواهد داشت. تابستان با سرعت از راه خواهد رسید و به ویژه در اردن، زندگی برای آوارگان سوری و دیگر مردمان مرزنشینی که از آنها حمایت می کنند، رو به وخامت خواهد گذاشت.

اردن یکی از کم آب ترین کشورهای دنیاست. خشکسالی فزاینده در این کشور، نزدیک به یک دهه است که برنامه ها و چشم اندازهای عرصه کشاورزی را در مناطق شمالی یکسره به نابودی کشانده است. هجوم سریع و وسیع آوارگان سوری به شهرهای مرزی رمصا و مفرق، منابع آبی این مناطق را تا حد بحرانی کاهش داده است، به گونه ای که در ماه فوریه، مناطقی از شهر مفرق هیچ دسترسی به آب نداشتند.

گرمای شدید تابستان میزان تقاضا برای آب را در منطقه کم آبی که حتی برای تامین آب جمعیت خود با دشواری روبه روست، افزایش خواهد داد. به این چشم انداز باید شمار جدید آوارگان سوری را اضافه کرد که پیش بینی می شود با ادامه جنگ داخلی در سوریه به منطقه سرازیر شوند.

زمانی که قیام مصالحه آمیز و بدون خشونت مردم سوریه دو سال پیش به مناقشه ای خونین تبدیل شد، ساکنان شهر مفرق از آوارگان سوری گریزان از خشونت، استقبال کردند. اکنون به نظر می رسد با بحران کم آبی، آن میهمان پذیری به پایان رسیده و جای خود را به نزاع های جدید داده است. رقابتی که بین آوارگان سوری و ساکنان محلی برای دستیابی به منابع محدود، از آب و برق گرفته تا غذا، مدرسه، اسکان و مراقبت های بهداشتی و درمانی سر گرفته است، به طور بالقوه می تواند منجر به بروز ناآرامی در یکی از معدود کشورهای باثبات خاورمیانه شود. نایجل پونت، مدیر منطقه ای موسسه مرسی کرپز (Mercy Corps) - از آژانس های بین المللی فعال در زمینه توسعه در خاورمیانه که در حال حاضر در مورد بحران سوریه فعالیت می کند- می گوید: "با افزایش دمای هوا، بحران و تنش عمیق تر خواهد شد."

او می افزاید رنجش و خشم بین اردنی ها ملموس است و اگر مسایل مربوطه به درستی مورد رسیدگی قرار نگیرند، ناراحتی اردنی ها می تواند به راحتی تبدیل به خشونت شود.

هر روز، حدود 3 هزار آواره سوری از مرز اردن عبور می کنند. سازمان های امدادی در حال حاضر به 363 هزار آواره سوری در اردن کمک می رسانند. پیش بینی می شود تا پایان سال یک میلیون آواره دیگر نیز به شمار آوارگانی که خود را به داخل اردن رسانده اند، اضافه شود.

جمعیت شهرهای مرزی اردن از جمله مفرق، از زمان آغاز درگیری ها در سوریه، دو برابر شده است و این افزایش جمعیت، قیمت اجاره خانه، غذا و خدمات شهری مثل آب و برق را بسیار بالا برده است. همزمان دولت اردن در حال برنامه ریزی برای کاهش یارانه های سوخت است. بنابراین قیمت ها همزمان با افزایش تقاضا بالا خواهد رفت و این می تواند برای اقتصاد اردن که از میهمانان ناخوانده اش ناراضی است، به مثابه یک توفان تمام عیار تلقی شود.

کمک های بین المللی می تواند در زمینه غذا، اسکان و حتی سوخت، جمعیت آوارگان رو به فزونی در اردن را تا حدی یاری برساند. اما آب، تنها چیزی است که نمی توان از طریق هوایی به اردن منتقل کرد. چندین دهه است که اردن برای تامین آب جمعیت رو به رشد خود، از منابع زیرزمینی استفاده می کند، اما همین منابع نیز رو به کاهش است. بر اساس اعلام موسسه خیریه اکسفام (Oxfam) که در زمینه مبارزه با فقر فعالیت می کند و در زمینه بحران سوریه نیز فعال است، استخراج منابع آب زیرزمینی در اردن، تا سه برابر از حد تزریق مجدد آب عبور کرده است و این به معنی آن است که چاه های آب این کشور در حال خشک شدن هستند. بدتر این که طبق برآوردهای موسسه اکسفام، حدود 50 درصد از این منابع در اثر نشت از لوله های پوسیده و قدیمی شهر مفرق یا در اثر استخراج غیر قانونی آب توسط مردم از دست می رود.

کریستین اسنود، از کارشناسان موسسه اکسفام در زمینه بهداشت آب و فاضلاب در اردوگاه زعتاری، در یکی از اظهارات اخیر خود گفته است: "نیازهای ضروری آوارگان سوری، یکی از غامض ترین مشکلات اردن را بیش از پیش برجسته ساخته است. مساله کمبود آب در اردن راهکارهایی را می طلبد و این راهکارها را باید به طور اورژانسی و بسیار فوری عملی کرد." در حال حاضر بحران به مرحله ای رسیده است که شهرهایی که پیش از این هفته ای یک روز دسترسی به آب داشتند، اکنون باید هر دو هفته یک روز آب آشامیدنی را در لوله های آب ببینند. از آنجا که بیش از نیمی از آوارگان سوری در شهرهایی مثل مفرق ساکنند، اردنی ها می توانند به راحتی انگشت اتهام را به سمت تازه واردهای شهر نشانه روند و کمبود آب را از چشم آنها ببینند. برای بر طرف ساختن بخشی از مشکل، ساکنان این شهرها باید به تانکرهای آبی روی بیاورند که شرکتهای خصوصی فروش آب تامین و ارائه می کنند. این راه، بسیار پر هزینه است و خود، به میزان ناخشنودی و خشم اردنی ها می افزاید.

موسسات خیریه از جمله اکسفام و مرسی کرپز، چاههایی را در اردوگاه آوارگان زعراتی حفر کرده اند تا کمبود آب در این اردوگاه را تا حدی کاهش دهند، اما این یک راه حل موقت و کوتاه است، چرا که حفر چاه در واقع نسل های آینده را از منابع پر ارزش آب زیرزمینی محروم خواهد کرد. آژانس آمریکایی توسعه بین المللی (U.S. Agency for International Development) برای کمک به ساکنان و آوارگان خارج از اردوگاه ها، با شراکت موسسه خیریه مرسی کرپز دست به اجرای یک پروژه 20 میلیون دلاری برای نوسازی سیستم معیوب آبرسانی در مناطقی از اردن کرده است که در اثر هجوم آوارگان سوری دچار اختلال و نقص شده است.

ابتکارهایی از این دست، تنها در صورتی مفید خواهند بود که شمار آوارگان سوری در اردن ثابت بماند؛ اما نظر به وخامت وضعیت سوریه، چنین امری تقریبا محال است. موسسه "نظارت بر حقوق بشر در سوریه" مستقر در بریتانیا، می گوید تنها در ماه مارس 6000 سوری در حوادث این کشور کشته شده اند.

به این ترتیب ماه مارس امسال را باید مرگبارترین ماه از آغاز درگیری ها در سال 2011 تا به حال قلمداد کرد. هفته گذشته نیروهای شورشی در تلاش برای دستیابی به قلب پناهگاه بشار اسد در دمشق، به حومه این شهر حمله کردند. رژیم اسد نیز در تلافی این حمله، حومه های شمالی دمشق را که تحت تصرف شورشی هاست، با راکت، خمپاره و حملات هوایی مورد اصابت قرار داد.

پیش بینی این که جنگ در مرحله بعد به کدام سمت خواهد رفت، غیر ممکن است: شورشی ها مصمم به نظر می رسند؛ رژیم نیز همچنین. اما اگر دمشق یا هر یک از شهرهای جنوب سوریه سقوط کنند، سیلی از آوارگان جدید روانه مرز اردن خواهد شد. اردن باید به این بیندیشد که ممکن است به زودی به جای پذیرفتن روزانه 3000 آواره، صدها هزار سوری را پذیرا باشد. این برای هر کشوری در دنیا به مثابه یک فاجعه خواهد بود، حال وضعیت اردن که به خودی خود با کمبود منابع آبی روبروست، جای خود دارد.