قلب و ناگهان ایست!

اینجا قلب است؛ عضوی تقریبا به اندازه مشت بسته هر كس كه در وسط قفسه سینه با كمی تمایل به سمت چپ قرار گرفته و به وسیله استخوان‌های دنده و جناغ سینه محافظت می‌شود.

قلب شاید در ابتدا فقط یك عضو مكانیكی به نظر برسد كه وظیفه آن از یك طرف پمپاژ خون به داخل ریه برای تصفیه و از طرف دیگر فرستادن خون تصفیه شده به داخل تمام اعضای بدن است، اما در واقع قلب حیاتی‌ترین و پركارترین عضو بدن است كه اكسیژن و غذای لازم را برای سلول‌های بدن تامین می‌كند.

قلب، وظیفه و مسوولیت سنگینی را تا آخرین لحظه حیات بر عهده دارد كه اگر بخواهید نمایی از مكانیسم آن در بدن داشته باشید، به این صورت است كه خون تیره را از دو ورید دریافت می‌كند و پس از وارد ساختن به ریه و اكسیژن‌گیری از طریق چهار ورید به نام ورید‌های ریوی به سمت قلب چپ بازمی‌گرداند.

در قلب چپ كه از دهلیز و بطن چپ تشكیل می‌شود، خون روشن پس از ورود به دهلیز چپ از طریق دریچه میترال وارد بطن چپ و از طریق بزرگ‌ترین شریان بدن موسوم به آئورت به تمام قسمت‌های بدن فرستاده می‌شود.

اما نكته بسیار مهم آن است كه قلب قادر به تغذیه سلول‌های خود نیست، در حالی كه خود نیز مانند تمام اعضای بدن برای فعالیت نیاز به خون دارد.

به بیان دیگر با این كه قلب همواره از خون سرشار است، ولی به هیچ وجه نمی‌تواند از این خون به طور مستقیم و بدون واسطه برای تغذیه خود استفاده كند؛ بنابراین تغذیه آن به وسیله عروق مخصوصی انجام می‌شود كه كرونر نام دارد. حال شاید بتوانید تصور كنید كه در صورت گرفتگی این عروق و توقف یا اختلال خون‌رسانی به قلب، چه بلایی برسر عضوی می‌آید كه حیات بقیه اعضای بدن به آن وابسته است؛ بلایی كه به حكم سكته قلبی می‌تواند پایان مسیر زندگی هر شخصی، اعم از زن و مرد یا جوان و پیر را رقم بزند.

وقتی مهر سكته بر قلب‌تان می‌خورد

عضلات قلبی نیز همانند سایر بافت‌های بدن نیازمند اكسیژن و مواد غذایی است تا زنده بمانند و بتوانند وظیفه خود را انجام دهند.

این نیاز با رساندن خون اكسیژن دار از راه سرخرگ‌های تاجی قلب تامین می‌شود كه اولین رگ‌هایی است كه از سرخرگ خروجی اصلی قلب منشعب می‌شود. تنگ یا بسته شدن این رگ‌ها یا در واقع عروق كرونر به معنای بروز بیماری عروق قلب است كه از شایع‌ترین و مهم‌ترین بیماری قلبی و حاصل آن سكته و نارسایی قلب است.

یكی از عوارض بسیار مهم سكته قلبی كه بیشتر در دقایق اولیه روی می‌دهد، اختلال در ریتم طبیعی قلب و بروز ایست قلبی است.

ایست قلبی معمولا به دنبال مسدود شدن رگ تغذیه‌كننده قلب اتفاق می‌افتد. در صورت بروز ایست قلبی اگر در مدت سه تا پنج دقیقه، اقدامات احیای قلبی ـ ریوی شروع نشود، بیمار خواهد مرد. یكی دیگر از عوارض بسیار مهم سكته قلبی، از بین رفتن قسمت وسیعی از عضله قلب و بروز نارسایی است كه باید تحت درمان سریع و موثر قرار بگیرد.

حفاظت از قلب، از دوران كودكی

این درست است كه تقریبا همه سكته‌های قلبی در نتیجه آرترواسكلروز یا تنگی عروق كرونر و كاهش خون‌رسانی به قلب صورت می‌گیرد، اما برخی از عوامل خطر گرفتگی عروق كرونر تغییرناپذیر است، یعنی به جنس مذكر، سن بالا و سابقه خانوادگی برمی‌گردد، بخصوص آن كه سكته قلبی جزو بیماری‌هایی است كه عوامل خطرساز آن از دوران كودكی شكل می‌گیرد.

به بیان دیگر روند گرفتگی عروق از زمان بچگی شروع شده و چربی بتدریج در دیواره رگ‌های خونی رسوب می‌كند. این رسوب در سنین كودكی باعث تنگی عروق نمی‌شود، اما همین نواحی ممكن است زمینه‌ساز ایجاد و تشدید تصلب شرایین در بزرگسالی شود.

عوامل خطر دیگر سكته قلبی شامل عوامل تغییرپذیر می‌شود كه ناشی از فشار و چربی خون بالا، استعمال دخانیات، ابتلا به بیماری قند، چاقی و كم‌تحركی است.

در واقع گرفتگی عروق كرونر قلب از 25 سالگی شروع می‌شود و عوامل مختلفی ازجمله كلسترول و قند بالا، مصرف سیگار، فشار خون بالا و عوامل ژنتیك تشدیدكننده آن است.

نشانه‌هایی كه باید جدی گرفت

شاید بسیاری ندانند كه در لحظه‌های اولیه پس از سكته چه بر سرشان می‌آید؟ حتی ندانند كه سكته قلبی همیشه با درد همراه نیست.

متخصصان قلب وضع جسمی فرد سكته كرده را این گونه به تصویر می‌كشند: درد شدیدی همراه با احساس سوزش، خفقان و سنگینی در قفسه سینه ایجاد می‌شود كه ممكن است به فك تحتانی، ناحیه پشت، كتف یا هر دو دست انتشار پیدا كند. البته شدت این علامت در افراد مختلف متفاوت است و ممكن است از یك سوزش یا درد خفیف تا درد شدید و غیرقابل تحمل بروز كند.

البته سكته قلبی همیشه با درد شدید همراه نیست، بلكه ممكن است حتی یك سوزش خفیف پشت جناغ كه بیش از چند دقیقه طول بكشد، حاكی از بروز سكته قلبی باشد، اما تهوع، استفراغ یا تعریق سرد می‌تواند با این درد همراه باشد.

همین طور ممكن است احساس تنگی نفس ناگهانی، ضعف مفرط، تپش قلب و در مواردی كه فرد دچار سنكوپ (ایست قلبی) بشود با از دست دادن هوشیاری و سقوط فرد بخصوص در افراد مسن همراه باشد.

مردان بیشتر سكته می‌كنند

مردان به دلیل آن كه تحت فشارهای فیزیكی، كارهای سنگین و فشارهای شغلی بیشتری هستند در ارتباط با سكته قلبی در معرض خطر بالاتری قرار دارند. البته برخی مطالعات نیز بر استعداد بیشتر مردان از نظر ژنتیكی برای گرفتگی عروق و مشكلات قلبی عروقی تاكید دارد.

برخی روان شناسان نیز بر جمع شدن تنش‌های روحی در مردان، به علت ناتوانی‌شان در بهره‌گیری از روش‌های تخلیه فشارهای روحی و روانی همچون زنان تاكید دارند.

با وجود آن كه بیماری عروق قلب در مردان شایع‌تر است و در سنین پایین‌تری نسبت به زنان دیده می‌شود، زنان نیز بخصوص پس از یائسگی به همان اندازه مردان همسال خود در معرض ابتلا خواهند بود. از سوی دیگر این بیماری در افرادی كه سابقه خانوادگی آن را دارند، بیشتر دیده می‌شود و با افزایش سن احتمال ابتلای به آن نیز بیشتر می‌شود.

قلبی كه مستحق سكته نیست

واقعیت آن است كه بسیاری از بیماری‌ها و مشكلات قلبی ـ عروقی كه می‌تواند به سكته قلبی منجر شود، قابل كنترل و پیشگیری است.

آنچه در بسیاری موارد به دور ماندن از خطر سكته قلبی كمك می‌كند، اصلاح الگو یا شیوه زندگی است كه البته اگر از كودكی صورت بگیرد، كاملا موثر خواهد‌بود. شاید بتوان سیگار و دخانیات را مهم‌ترین عامل خطری دانست كه باید مهار شود؛ چراكه هر فرد سیگاری خطر ابتلا به سكته قلبی را برای خود پنج برابر و برای اطرافیان دو برابر می‌كند و هر چه مقدار و مدت مصرف دخانیات بیشتر باشد این خطر بیشتر است.

چاقی و زیادی چربی خون نیز از عوامل خطر دیگر است كه برای تغییر آنها باید از ورزش و تحرك روزانه و تغذیه صحیح كمك گرفت. به این ترتیب علاوه بر داشتن برنامه ورزشی و بخصوص پیاده‌روی روزانه باید از غذاهای چرب پرهیز و از میوه‌ها و سبزیجات بیشتر استفاده كرد.

البته نباید فراموش كرد كه كاهش و كنترل استرس نیز یكی از راه‌های موثر در كاهش خطر سكته قلبی محسوب می‌شود.