عصرایران- تیروئید یك غده كوچك است كه شبیه یك پروانه است و در قسمت تحتانی گردن واقع شده است. كار این غده این است كه هورمون ترشح كند. هورمون های تیروئید انرژی را به سلولهای بدن منتقل می‌كنند.

چه بیماری هایی تیروئید را تحت تاثیر قرار می‌دهند؟

شایع ترین مشكلاتی كه تیروئید را تحت تاثیر می‌دهند شامل این موارد هستند:

* كم كاری تیروئید (هایپوتیروئیدی)

* پركاری تیروئید (هایپرتیروئیدی)

* بزرگی غده تیروئید (گواتر)

* توده های تیروئید

* سرطان تیروئید

* التهاب تیروئید (تیروئیدیت)

كم كاری تیروئید:

وقتی غده تیروئید كمتر از حد طبیعی فعالیت كند، یا از بدو تولد ناقص شكل گرفته باشد، یا به وسیله جراحی كل تیروئید یا قسمتی از آن برداشته شده باشد، و یا ید كافی در رژیم غذایی موجود نباشد دیگر نمی‌تواند هورمون كافی تولید كند و به این حالت كم كاری تیروئید گفته می‌شود.

یكی از شایعترین علل كم كاری تیروئید یك بیماری خود ایمنی است كه به آن بیماری هاشیموتو گفته می‌شود. در این بیماری به تدریج پادتن‌هایی بر علیه تیروئید ساخته می‌شود كه تیروئید را تخریب می‌كند و توانایی تولید هورمون را از بین می‌برد.

علایم كم كاری تیرویید معمولا در اثر كاهش متابولیسم بدن ایجاد می‌شود و ممكن است شامل خستگی، افزایش وزن و افسردگی باشد.

علائم كم كاری تیروئید:

* خستگی و فرسودگی
* كندی حركات و تنبل شدن
* مشكل در تمركز و فعالیت های مغزی
*افزایش وزن بدون علت مشخص
*پوست خشك خشن و خارش دار
*خشك شدن، خشن شدن و نازك شدن موها
*احساس سرما مخصوصا در انتهای دست و پا
*یبوست
*گرفتگی عضلانی
*افزایش تعداد و میزان خونریزی ماهیانه
*ناباروری و یا سقط جنین

پركاری تیروئید:

وقتی تیروئید بیش از اندازه فعالیت كند و هورمون زیادی تولید كند گفته می‌شود كه فرد مبتلا به پركاری تیروئید می‌باشد. شایعترین علت پركاری تیروئید یك بیماری خود ایمنی به نام بیماری گریوز است كه در آن بر علیه تیروئید پادتن ساخته می‌شود كه موجب می‌شود سرعت تولید هورمون افزایش یابد.

علائم پركاری تیروئید:

*عصبی شدن
*تحریك پذیری
*افزایش تعریق
*نازك شدن پوست
*نازك و شكننده شدن موها
*ضعف عضلانی مخصوصا در بالای بازو و رانها
*لرزش دستها
*اضطراب و اختلال هراس
*بی خوابی
*تپش قلب
*افزایش حركات روده
*كاهش وزن علیرغم افزایش اشتها
*كم شدن تعداد و میزان خونریزی ماهیانه

بیشتر این علائم با درمان پرکاری تیروئید طبیعی می شوند و سایر نشانه ها به درمان جداگانه نیاز دارند.

اگزوفتالمی چیست؟

پرکاری تیروئید می تواند باعث کشیده شدن پلک فوقانی به طرف بالا و نگاه خیره گردد و نیز باعث بیرون زدگی یک یا هر دو چشم از حدقه شود. این حال به عنوان اگزوفتالمی شناخته می شود و می تواند سبب کاهش کنترل عضلات، دو بینی و به ندرت کاهش دید شود. بیشتر موارد احتیاج به درمان ندارند. اما بعضی بیماران ممکن است نیاز به مراجعه به چشم پزشک و درمان اختصاصی داشته باشند. درمان های اختصاصی شامل تجویز کورتون، یا جراحی می باشند.

آزمایش های تشخیصی برای پرکاری تیروئید

1. تاریخچه بیماری و معاینه بالینی برهمه مقدم است

2. اندازه گیری هورمون تیروئید، تیروتروپین و آنتی بادی های تحریک کننده تیروئید موجود در خون برای تایید تشخیص بکار می رود .

3. ارزیابی ساختمان و عملکرد غده تیروئید با استفاده از تجویز مقدار کم ید رادیواکتیو،

4. اندازه گیری تیروتروپین یا هورمون تحریک کننده تیروئید(TSH ) که از هیپوفیز ترشح می شود و کنترل کننده کار تیروئید می باشد. در پرکاری تیروئید مقدار این هورمون در خون کم می شود.

پرکاری تیروئید چگونه درمان می شود؟

هدف از درمان طبیعی کردن سطح هورمون های تیروئید می باشد . در بیمارانی که علت پر کاری تیروئید مصرف زیاد هورمون می باشد باید دوز دارو تنظیم شود. در کسانی که علت بیماری التهاب تیروئید می باشد چون بیماری خود محدود شونده است نیاز به درمان اضافه ندارد. در مواردی که علت پرکاری تیروئید بیماری گریوز یا گواتر مولتی ندولر یا گواتر گره ای منفرد سمی باشد درمان شامل یکی از موارد زیر می باشد:

1. داروهای ضد تیروئید خوراکی که شامل متی مازول که برای بیماران با بیماری گریوز به مدت طولانی و برای علل دیگر پرکاری تیروئید به مدت کوتاه مورد استفاده قرار می گیرد . بامقدار مناسب دارو کنترل پرکاری تیروئید در عرض چند هفته میسر است.این داروها عوارض جانبی نیز دارند از جمله بثورات پوستی، خارش، تب و بندرت التهاب کبد یا کاهش گلبول های سفید خون . بیماران باید جهت شناخت این عوارض آموزش داده شوند و اگر دچار زردی پوست و کهیر یا خارش شدید ،‌ تب بالا یا گلو درد شدید شدند، باید از داروها را قطع نموده به پزشک خود مراجعه کنند.

با قطع داروی ضد تیروئید احتمال برگشت پر کاری تیروئید وجود دارد.

2. ید رادیو اکتیو باعث از کار افتادن گواتر یا کوچک شدن گره های سمی که تولید کننده هورمون تیروئید می باشند، می گردد. این درمان بدون خطر است و در بالغین با پر کاری تیروئید بطور گسترده استفاده می شود. اشعه تولید شده توسط این مقدار ید باعث تخریب سلولهای تیروئید می شود، ولی به علت آنکه غلظت آن در تیروئید بیش از نقاط دیگر است، اشعه تولید شده توسط این مقدار ید باعث تخریب سلولهای تیروئید می شود، ولی به علت آنکه غلظت آن در تیروئید بیش از نقاط دیگر است اشعه به سایر نقاط بدن آسیب نمی رساند. ید رادیو اکتیو بطور خوراکی به بیمار سر پایی تجویز می شود. با اینکه مقدار زیادی از فعالیت ماده رادیو اکتیو ظرف مدت چند روز از بدن خارج می شود، اثرات آن روی غده تیروئید ممکن است ظرف یک تا سه ماه طول بکشد. عارضه جانبی این درمان کم کاری تیروئید می باشد. مدارکی وجود ندارد که این درمان باعث ایجاد سرطان در تیروئید یا دیگر قسمتهای بدن شود. در زنان ایجاد نازائی نمی کند. امروزه در بسیاری از مراکز دنیا تجویز ید رادیو اکتیو برای درمان پرکاری تیروئید در نوجوانان نیز استفاده می شود.

3. جراحی تیروئید یک درمان دائمی دیگر بر ای پرکاری تیروئید است. امروزه این درمان کمتر توصیه می شود زیرا نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارد و ایجاد مشکلات پس از جراحی از جمله ایجاد بدشکلی در گردن می شود. بعلاوه در موارد نادری ممکن است باعث صدمه به ساختمانهای نزدیک به تیروئید در گردن شود. عارضه دیگر کم کاری تیروئید می باشد که این عارضه براحتی با قرص لووتیروکسین که عارضه جانبی ندارد برای تمام عمر قابل کنترل است.
4. داروهایی مانند پروپرانول برای تسکین علائم پرکاری تیروئید به کار می رود تا سایر درمانها اثر خود را بگذارند.

بیماری خود ایمنی تیروئید:

بیشتر اختلالات تیروئید مانند پركاری یا كم كاری تیروئید مربوط به بیماریهای خود ایمنی است. در بیماری خود ایمنی شرایطی ایجاد می‌شود كه بدن توانایی خود در تشخیص بین بافتهای بدن با باكتریها، ویروسها و سایر عوامل بیماریزا را از دست می‌دهد. به همین دلیل سیستم ایمنی بر علیه این بافتها پادتن می‌سازد و اشتباها به این بافتها حمله می‌كند. در این بیماریها پادتنی كه علیه تیروئید ساخته می‌شود موجب تخریب تدریجی تیروئید می‌شود و كم كاری تیروئید ایجاد می‌كند و یا موجب می‌شود تا بیش از حد فعال شود و پركاری تیروئید ایجاد شود.

گواتر و توده های تیروئید:

برخی اوقات غده تیروئید بزرگ می‌شود. ممكن است این حالت در اثر بیماری هاشیموتو، گریوز، یا در اثر كمبود ید یا عدم تعادل هورمونهای تیروئید ایجاد شود. به بزرگی تیروئید گواتر گفته می‌شود.

ممكن است در برخی موارد توده های نرم یا سفت، برجستگی، كیست و یا تومور سرطانی ایجاد شود.

درصد كمی ‌از برجستگیها و توده های تیروئیدی ممكن است سرطانی باشند. سرطان تیروئید نادر است ولی میزان آن رو به افزایش است.

التهاب تیروئید:

ممكن است غده تیروئید در اثر تاثیر باكتریها یا ویروسها ملتهب شود و تیروئیدیت ایجاد شود.

درمان:

درمان بیماری های تیروئیدی بستگی به نوع بیماری و شدت آن دارد. درمان دارویی در درمان بسیاری از بیماران نقش مهمی‌دارند. در كم كاری تیروئید بسته به علت آن ممكن است هورمون تیروئید به صورت دارو تجویز شود. در پركاری تیروئید از روشهای مختلفی میزان هورمون زیادی كاهش داده می‌شود. درمان هایی برای التهاب تیروئید و بیماریهای خود ایمنی وجود دارند.

برای درمان سرطان تیروئید معمولا جراحی به كار می‌رود. همچنین جراحی در درمان برخی از موارد گواتر یا بزرگ شدن تیروئید، توده های تیروئیدی و در موارد نادری از پركاری تیروئید به كار می‌رود.

علایم کم کاری تیروئید

در کم کاری تیروئید، سطح ترشح هورمون های تنظیم کننده سوخت و ساز ( متابولیسم ) بدن یا به عبارت دیگر، میزان مصرف چربی ها، پروتئین ها و کربوهیدرات ها، 15-40 درصد کاهش می یابد؛ بنابراین برخی علایم بیماری دقیقاً، برعکس علایم ناشی از پرکاری تیروئید است. شایع ترین این علایم عبارت اند از: کاهش ضربان قلب، خستگی، خواب آلودگی مفرط ، افت هوشیاری، اختلال حواس، کاهش حافظه، افزایش وزن بدن بدون افزایش مصرف غذا، یبوست، خشن شدن صدا، افتادگی پلک ها، پف آلود شدن صورت، عدم تحمل سرما، خشک و ضخیم شدن پوست و مو، سردرد و اختلال شدید در عادات ماهیانه.

درمان

عمده ترین اقدام درمانی ، هورمون درمانی است. علی رغم این که بسیاری ازعلایم ، بعد از چند ماه درمان دارویی برطرف می شوند اما مبتلایان به این بیماری باید تمام عمر تحت نظر پزشک متخصص باشند. حمایت تغذیه ای این بیماران، به ویژه از نظر مواد مغذی که برای ساخته شدن هورمون تیروئید لازم است، همراه با درمان دارویی، بسیار اهمیت دارد.

رژیم غذایی در کم کاری تیروئید:

1- برخلاف مبتلایان به پرکاری تیروئید، این بیماران باید از مصرف زیاد مواد غذایی گواتروژن پرهیز کنند و سبزی جات را به صورت پخته مصرف نمایند. مواد غذایی گواتروژن شامل انواع کلم، شلغم، روغن گلزا ( کانولا ) ، بادام زمینی، ارزن و سویا است.

2- سویا می تواند مانع جذب کافی داروهای تیروئید شود. بنابراین باید در مصرف آن احتیاط گردد.

3- توجه داشته باشید که از نمک در پایان پخت غذا استفاده کنید، زیرا در غیر این صورت ید موجود در نمک هنگام برداشتن درب ظرف غذا، همراه با بخار خارج می شود. در این صورت شما میزان ید کمتری از آن چه که انتظار می رود دریافت خواهید کرد. در ضمن نمک یددار را نباید در شیشه های شفاف و در معرض نور نگهداری کرد.

4- توجه کنید که زیاده روی در مصرف ید باعث کم کاری تیروئید خواهد شد.

5- تنظیم کالری دریافتی برای جلوگیری از افزایش وزن ضروری است. برای این منظور مشاوره با کارشناس تغذیه، همراه با استفاده از درمان دارویی توصیه می شود.

6- اطمینان نسبت به تأمین مقادیرکافی ویتامین های C، A، E و ویتامین های گروه B به ویژه B2 ،B3 ، B6 که برای تولید هورمون تیروئید ضروری هستند لازم است.

لذا مصرف منظم مواد غذایی زیر در برنامه غذایی روزانه توصیه می شود:

منابع مناسب ویتامین C : توت فرنگی، آناناس، هندوانه، موز، سیب زمینی و هلو.

منابع مناسب ویتامین A : جگر، تخم مرغ، ماهی های روغنی، سبزی های سبز رنگ ( به جز گیاهان خانواده ای کلم )، سبزی ها و میوه های زرد و نارنجی رنگ. هر چه این میوه ها و سبزی ها پررنگ تر باشند غلظت ویتامین در آنها بیشتر است.

منابع مناسب ویتامین E : روغن های گیاهی،مغز دانه ها ( به جز بادام زمینی ) وغلات.

منابع مناسب ویتامین B : غلات سبوس دار، گوشت گاو، گوشت ماکیان و ماهی.

* استفاده از منابع مناسب غنی از روی، نظیر غذاهای دریایی، گوشت قرمز، گوشت ماکیان و غلات سبوس دار.

* استفاده از مکمل مولتی ویتامین و املاح در کنار منابع غذایی بالا.

*مصرف منظم منابع غنی از فیبر، نظیر سبزی ها، میوه هایی مانند انجیر، آلو، سیب، مرکبات، همچنین حبوبات و غلات سبوس دار، برای برطرف شدن یبوست.

*نوشیدن آب به مقدارکافی (حداقل 7 لیوان) بسیار ضروری است.

* پرهیز از مصرف قندهای ساده مانند قند و شکر، شیرینی جات و ...

* پرهیز از مصرف زیاد نوشیدنی های کافئین دار، میانه روی در مصرف فرآورده های شیری و گندم.

* استفاده از منابع غنی از آهن مانند جگر، گوشت قرمز و غلات غنی شده با آهن، به ویژه در افرادی که دارای کم خونی ناشی از فقر آهن نیز می باشند.

* استفاده از منابع غنی B12 مانند جگر گاو، جگر مرغ، گوشت گاو، ماهی قزل آلا به ویژه در افرادی که دارای کم خونی ناشی از کمبود این ویتامین هستند. عدم توجه به کم خونی با هر منشائی که باشد، در تشدید ضعف و خستگی و بسیاری از علایم دیگر مؤثر خواهد بود.

* استفاده از اسیدهای چرب ضروری به ویژه مکمل امگا 3 که منبع غنی آن ماهی های روغنی آب های سرد هستند، می تواند در تخفیف برخی علایم مفید باشد. کمبود اسیدهای چرب ضروری می تواند باعث بر هم خوردن تعادل در عملکرد غده تیروئید شود.

با توجه به آن چه که ذکر شد، اصلاح رژیم غذایی با توجه به نوع بیماری تیروئید بسیار مهم است. در ضمن باید در نظر داشته باشید که در پرکاری و کم کاری تیروئید، رژیم غذایی هرگز نمی تواند جایگزین درمان دارویی باشد؛ بلکه باید به عنوان یک اقدام تکمیلی بسیار مفید همراه با درمان دارویی در طول زندگی مورد توجه قرار گیرد.