سرفه؛ زنگ خطر تندرستی

هر سال با شروع فصل سرما و ایجاد پدیده مه دود شیمیایی، شاهد افزایش مراجعه بیماران انسداد مزمن ریوی به مراکز درمانی هستیم. از آنجا که شناسایی علائم و علل بیماری برای پیشگیری از ابتلا به آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است، امسال هفدهم نوامبر (بیست و هفتم آبان) روز جهانی بیماری های مزمن ریوی نامگذاری شده است. در آستانه فرا رسیدن این روز، فرصت را غنیمت شمردیم و با دکتر پریسا عدیمی فوق تخصص بیماری های ریوی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گفت وگویی انجام داده ایم.

● بیماری های مزمن انسداد ریوی چیست؟

بیماری های انسداد ریوی، شامل بیماری هایی است که مجاری هوایی بزرگ و کوچک ریه را درگیر می کند. امروزه علم پزشکی از تعریف جامع و روشنی برای این بیماری خاص قاصر است. در گذشته بیماری براساس شکایات بیمار، بافت ریه و تغییرات ظاهری به دو گروه تقسیم بندی می شد. دسته نخست را افرادی تشکیل می دادند که خلط آنان دو تا سه سال ادامه داشت. گروه دیگر بیماران دارای آمفیزم ریوی هستند. در این حالت ریه افراد به کلی تخریب می شود، اما امروزه دیگر این دسته بندی منسوخ شده و گفته می شود از عوارض بیماری، ابتلا به آمفیزم ( از بین رفتن بافت ریه) و برونشیت (التهاب لوله های نایژه) است.

● چه کسانی بیشتر مستعد ابتلا به این بیماری هستند؟

مسلما افراد سیگاری و کسانی که در تماس مستقیم با حجم زیاد دود هستند. در سال های اخیر شیوع این بیماری نزد زنان به علت متداول شدن مصرف سیگار و قلیان بین آنان بیشتر شده است.

● اضافه وزن و چاقی هم رابطه ای با ابتلا به این بیماری دارد؟

متاسفانه بیماری دیگری به نام «کاهش حجم ریه بر اثر چاقی مفرط» بسیاری از مواقع با این بیماری اشتباه گرفته می شود و حتی گاه به اشتباه مورد درمان قرار می گیرد. اغلب این افراد کسانی هستند که از دوران نوجوانی وزن بالایی داشته اند و میزان توده بدنی آنها که بر حسب نسبت وزن به قد به توان دو محاسبه می شود، بیش از ۳۲ است. یعنی قفسه سینه این افراد اغلب به خاطر سنگینی وزن بخوبی قادر به انجام عمل دم و بازدم نیست. به همین میزان اکسیژن خون این افراد در طولانی مدت کاهش می یابد و بر شدت میزان گازهای سمی مانند کربنیک افزوده می شود. در صورتی که این افراد وزن خود را متعادل کنند، بهبودی شان ممکن است، اما اگر به مرحله ای برسند که وزنشان قابل کم کردن نباشد، نارسایی قلب و ریه متوجه آنان خواهد شد و سرنوشتی مانند افراد مبتلا به بیماری های انسداد مزمن ریوی در انتظار آنان خواهد بود. بنابراین می توان گفت چاقی بالقوه به عنوان یک فاکتور خطرناک، ایجادکننده بیماری های مزمن انسدادی ریوی نیست، ولی می تواند بیماری انسدادی را بدتر کند. به همین دلیل، از دوران کودکی باید از ابتلا به چاقی افراد پیشگیری شود. همچنین زنان باردار باید ورزش کنند و به تناسب اندام و رژیم غذایی توجه ویژه داشته باشند، زیرا اغلب آنها به علت رعایت نکردن رژیم غذایی مناسب و کم تحرکی پس از هر بار زایمان هفت تا هشت کیلوگرم وزن اضافه می کنند. نانواها و افرادی که در کوره پزی ها مشغول کار هستند، بیش از دیگران مستعد ابتلا به این بیماری هستند.

● آیا سابقه خانوادگی نیز در ابتلا به این بیماری دخیل است؟

بله، یکسری افراد که زمینه وراثتی دارند، بیش از دیگران مستعد ابتلا به این بیماری هستند. این افراد حتی در اثر استنشاق کمی دود سیگار ممکن است به این بیماری مبتلا شوند. اگرچه همه سیگاری ها به این بیماری مبتلا نمی شوند، اما ۲۰ تا ۳۰ درصد مبتلایان سیگاری هستند. بخصوص اگر سیگار بیشتری مصرف کنند، این درصد افزایش خواهد یافت. تنها مساله وراثت دخیل نیست و عوامل دیگری نیز موجب ایجاد این بیماری می شود.

به عنوان مثال، اگر فردی ۲۰ سال به طور مداوم هر روز یک پاکت سیگار مصرف کند، به احتمال زیاد در آینده دچار این بیماری خواهد شد. نکته حائز اهمیت این است که فرزندان این افراد نیز اگر زمینه وراثتی داشته باشند، بیش از دیگران در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند، زیرا ظرفیت ریه این افراد نسبت به دیگران کمتر است؛ چراکه سلول های تنفسی تا هشت سالگی رشد می کند و این رشد در ۳۰ سالگی به تثبیت می رسد و به مرور ظرفیت ریه حتی در فرد سالم هم کاهش می یابد. بنابراین چنانچه این افراد در معرض هوای آلوده، مواد شیمیایی یا هر عاملی که به ریه صدمه بزند قرار بگیرند، ظرفیت ریه آنان زودتر از دیگران افت می کند.

● آیا جنسیت نیز در احتمال ابتلا به این بیماری تاثیر دارد؟

طبق مطالعات بالینی که دانشمندان جهان به انجام رسانده اند، میزان این بیماری در مردان به علت استعمال بیشتر دخانیات بیش از زنان است، اما متاسفانه تحقیقات بالینی و میدانی برخی کشورها ازجمله ایران نشان داده است امروزه میزان ابتلا به بیماری انسداد مزمن ریوی افزایش یافته است.

اشکال عمده بیماری این است که درگیری از مجاری هوایی بزرگ آغاز می شود و بتدریج مجاری هوایی کوچک را درگیر می کند. اغلب افرادی که به پزشک مراجعه می کنند، معتقدند تا یک هفته پیش حال عمومی شان کاملا خوب بوده، اما یک مرتبه دچار این مشکل شده اند. از آنجا که این بیماری بتدریج پیشروی می کند، بدن به شرایط پیش آمده عادت می کند، اما زمانی که تغییرات بسیار شدید شود، بیش از ۵۰ درصد ریه درگیر خواهد شد و علائم آن در فرد بروز می کند و فرد با حال عمومی بد به پزشک مراجعه خواهد کرد که ممکن است هیچ گاه به حالت اولیه خود برنگردد. نکته عمده این است که بیماران دفع خلط، تنگی نفس و سرفه مکرر دارند. اگر این علائم همراه با یک سرماخوردگی ساده باشد، حال عمومی فرد بسیار نامساعد خواهد شد و برشدت تنگی نفس او نیز افزوده خواهد شد. این افراد هنگامی که وضع کنونی شان را با قبل از سرماخوردگی مقایسه می کنند، احساس می کنند نسبت به قبل ناتوان تر شده اند. همچنین باید گفت این بیماری فقط مجاری تنفسی را درگیر نمی کند، بلکه سایر قسمت های ریه مانند پارانشیم را نیز می تواند درگیر کند و محل تبادل اکسیژن را از بین ببرد.

● مهم ترین عوارض این بیماری چیست؟

یکی از مهم ترین عوارض بیماری، افت اکسیژن خون است. از آنجا که سیستم قلب، ریه و عضلات در ارتباط مستقیم هستند و مجموع فعالیت این سیستم ها باعث حرکت اسکلت بدن و انجام عمل تنفس می شود این فعالیت ها باعث می شود تا فشار های مختلفی برقلب وارد و سمت راست قلب دچار بزرگی شود. اگر این عمل در طولانی مدت ادامه داشته باشد، حتی اگر فرد تحت درمان ویژه باشد، دچار نارسایی قلب خواهد شد که مهم ترین علامت آن، تورم اندام های تحتانی، تنگی نفس شدید و دل دردهای شدید بر اثر بزرگ شدن کبد است.

● آیا این بیماری قابل درمان است؟

برای بیمارانی که در تماس مستقیم با سیگار هستند از نظر درمانی نمی توان کار زیادی کرد و سلامت آنها برگشت پذیر نیست، اما اگر این افراد سیگارشان را کنار بگذارند و شغلشان را عوض کنند، قادر خواهند بود، وضع خودشان را ثابت نگه دارند. البته چنانچه بیماری پیشروی کند، نیاز به اکسیژن درمانی و دارودرمانی است. اقدامات دارودرمانی فقط شکایات ظاهری بیمار را بهتر می کند اما بیمار را به حالت اول برنمی گرداند. در مرحله اکسیژن درمانی می توانیم مانع بزرگ شدن قلب شویم، به همین دلیل پیشگیری از بیماری بسیار مهم تر از درمان آن تلقی می شود.

جام جم