اگر جایی برویم که گوشت حلال نباشد غذایی که برای ضیافت سفارش می‌دهیم غذای دریایی است اما در بعضی کشورها هم بوده که ما از آنها خواسته‌ایم گوشت حلال تهیه کنند و با گوشت حلال برای ما غذای ضیافت رسمی را تدارک ببینند. قطعا آنها بر اساس عرف ما این کار را انجام می‌دهند چون ضیافت به خاطر ما است و می‌خواهند نظر مهمان را جلب کنند. همچنین ما در زمینه نوشیدنی‌ها شرایط خاص خودمان را داریم و این شرایط را حتما یادآور می‌شویم.

روزنامه جام جم نوشت : مجتبی سروش‌پور، مدیرکل تشریفات نهاد ‌ریاست‌جمهوری در گفت‌وگو با جام‌جم بر این باور است که تشریفات، ابزاری برای توسعه ارتباطات در حوزه سیاسی است با وجود چنین اصولی در رفتارهای خشک و از پیش طراحی شده جا نمی‌گیرد. آنچه در پی می‌آید حاصل این گفت‌وگوست.

با توجه به تفاوت‌های فرهنگی ما با کشورهای دیگر بخصوص کشورهای غربی، چه خاطره جالبی از ملاقات‌های رئیس جمهور با سران این کشورها دارید؟

عرصه تشریفات ابزاری برای توسعه ارتباطات در حوزه سیاسی است. این امر در شئون مختلف تاثیرگذار است به عنوان مثال در میزبانی از مهمانان خارجی که قرابت‌های فرهنگی مشترک داریم، تصمیم گرفتیم در پذیرایی‌ها از مدل‌های ایرانی و مشترک استفاده شود که این مساله نتایج جالبی دربرداشت. در نشست سه جانبه روسای جمهور کشورهای فارسی‌زبان (ایران، افغانستان و تاجیکستان) ما با خاکشیر از مهمانان پذیرایی کردیم و از قبل می‌دانستیم این نوشیدنی به ذائقه هر دو مهمان نزدیک است. در آن زمان وقتی آقای کرزای این نوشیدنی را میل کرد، اشک در چشمانش جمع شد و به احمدی‌نژاد گفت شما مرا یاد مادرم انداختید که در دوران طفولیت همیشه از این نوشیدنی‌ها به ما می‌داد.

ما در حقیقت میراث‌دار فرهنگی هستیم که با صبغه اسلامی و ایرانی در همه جای جهان اثرگذار است و این موضوع دیگران را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این را می‌توان در رفتار و کردار هیات‌های اعزامی مشاهده کرد. به طور مثال در اجلاس سران کشورهای اسلامی در سنگال هنگام اذان ظهر تنها رئیس‌جمهوری که برای خواندن نماز اول وقت سالن را ترک کرد آقای احمدی‌نژاد بود. جالب این‌که همزمانی وقت سخنرانی ایشان با زمان نماز به گونه‌ای بود که ما احتمال می‌دادیم در زمان قرائت نام ایشان، رئیس‌جمهور در سالن حضور نداشته باشد. اما ایشان پس از خواندن نماز به سالن برگشت که دقیقا در همان وقت نوبت سخنرانی کشور ما رسید.

همچنین یکی از نکات مهم در سفرهای خارجی رفتار شخصی رئیس‌جمهور است. رفتار متواضعانه ایشان سایرین را بشدت تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. در زمان سفر به شانگهای برای حضور در نمایشگاه اکسپو 2010 نماینده تشریفات چین به من گفت امکان ملاقات آقای احمدی‌نژاد با مردم به خاطر مسائل امنیتی به هیچ عنوان وجود ندارد، ولی کار به جایی کشید که خود او هم خواستار گرفتن عکس یادگاری با رئیس‌جمهور شد و به من گفت: اینقدر رئیس‌جمهور شما با مردم راحت است که من در تمام طول مدت خدمتم که تجربیات زیادی هم داشته‌ام تاکنون چنین چیزی ندیده‌ام، برای من قابل تصور نیست مردی را که در دنیا به خاطر ایستادگی‌اش در مقابل اسرائیل و آمریکا می‌ستایند به این راحتی کنار خود ببینم.

در سفر آقای داسیلوا ـ رئیس‌جمهور سابق برزیل ـ به ایران، با توجه به کوتاهی زمان سفر به این فکر افتادیم که برای محل انتظار سران یکی از آثار باستانی کشورمان را دکورسازی کنیم که این موضوع آنقدر برای مهمانان جالب بود که آقای داسیلوا ضمن درخواست کتاب و سی‌‌دی جاذبه‌های گردشگری ایران از آقای احمدی‌نژاد گفت: من نمی‌دانستم ایران اینقدر بزرگ و زیباست!

این توضیح را اضافه کنم که فیلم کوتاهی از جاذبه‌های گردشگری ایران در تلویزیون‌های تعبیه‌شده در حال پخش بود.

در ضمن رئیس‌جمهور به عنوان نماینده تمدن ایران اسلامی در سفرها حضور دارد که امروزه نشانه‌های فراگیر شدن این تمدن را بیش از گذشته می‌توانیم در همه ابعاد ببینیم. بگذارید یک مثال دیگر بزنم. در سفر معاون اول رئیس‌جمهور به لبنان ـ همین چند وقت پیش ـ آقای میقاتی نخست‌وزیر این کشور ابتدای جلسه کمیسیون مشترک کلام خود را خطاب به آقای رحیمی این‌گونه آغاز کرد: سلام مرا به السید المرشد الامام خامنه‌ای برسانید. دقت کنید آقای میقاتی مربوط به کدام گروه سیاسی در لبنان است. استفاده از این لفظ معنای بزرگی برای ما دارد.

آیا تشریفات خاصی برای ملاقات با سران سایر کشور‌ها برای رئیس‌جمهور وجود دارد؟

به هر حال برای تشریفات، اصول و مبانی خاصی وجود دارد که رئیس‌جمهور این موارد را بخوبی می‌داند. حتی پیش آمده در مواردی به ما تذکر هم داده‌ است، اما این اصول در رفتارهای خشک و از‌پیش طراحی شده جا نمی‌گیرد. آقای احمدی‌نژاد خیلی خونگرم، اهل مراوده و مهمان‌نواز است. توجه به همه افراد برای ایشان خیلی مهم است. بارها شده از کسانی که ساده‌ترین مسئولیت‌ها را دارند، با عشق قدردانی کرده است.

این‌که برخی به دنبال این هستند بگویند چنین رفتارهایی تشریفاتی نیست، باید گفت شما چه چیزی را تشریفات می‌دانید؟ الگوی ما در این زمینه رفتارهای کشورهای غربی است یا رسول مکرم اسلام که در کنار انصار و مجاهدین می‌زیست. ده‌ها مثال در تاریخ و سیره اسلامی وجود دارد که بیانگر گرامی داشتن انسان‌هاست. البته ما به این امر قائل هستیم که حداقل‌هایی در این زمینه وجود دارد که البته رعایت هم می‌شود. در سفری که رئیس‌جمهور به لبنان داشت، سعد حریری بشدت تحت تاثیر اخلاق ایشان قرار گرفت. چند ماه بعد ایشان به میزبانی معاون اول رئیس‌جمهور به تهران آمد، در آسانسور از آقای سعد حریری شنیدم که به آقای رحیمی می‌گفت: آقای احمدی‌نژاد شخصیت بسیار مهربان و مقتدری است.

لباس رئیس‌جمهور در ملاقات‌های رسمی از پیش تعیین می‌شود؟ مثلا آن کاپشن معروف رئیس‌جمهور که طبعا معرف حضورتان هست...

ببینید، کاپشن معروف رئیس‌جمهور نماد ساده‌زیستی ایشان است، ایشان از قبل از ریاست جمهوری هم شخص ساده‌پوشی بود و وقتی در شهرداری بود همین کاپشن را می‌پوشید و بعد از ریاست جمهوری نیز همان الگوی رفتاری را دارد. نفس جایگاه ریاست جمهوری در ساده‌زیستی او تاثیری نداشته است.

این نکته را اضافه کنم که در ملاقات‌ها و برنامه‌های مختلف بویژه در مراسم خارجی، پوشش رسمی کت و شلوار است که این موضوع رعایت می‌شود، اما در سفرهای استانی اغلب پوشش آقای رئیس‌جمهور همین کاپشن معروفی است که شما اشاره داشتید.

پروتکل خاصی برای لباس رئیس‌جمهور وجود ندارد؟

رئیس‌جمهور نماد مردم یک کشور است و این‌که ما بگوییم چنین چیزی نیست، درست نیست، اما این به معنی آن نیست که الزام در نوع پوشش رئیس‌جمهور صرفا در یک یا چند گزینه محدود می‌شود. یا این‌طور نیست که رئیس‌جمهور یا هر مقام دولتی با هر لباسی بخواهد در مراسم‌ رسمی ظاهر شود. البته در نظر داشته باشید سه رئیس‌جمهور قبلی ما همگی روحانی بوده‌اند و صرف نظر از دوره کوتاه شهید رجایی، حضور یک فرد غیرروحانی در منصب ریاست جمهوری در دوره دولت نهم و دهم برای اولین بار تجربه شد. رئیس‌جمهور در زمینه لباس پوشیدن بسیار بادقت است، ولی این به معنای آن نیست که کت‌و‌شلوار‌های گران قیمت بپوشد. ایشان به سادگی، مرتب بودن و نظم در امور شخصی اهمیت زیادی می‌دهد.

با توجه به این‌که ایران یک کشور اسلامی است، در ملاقات‌های رئیس‌جمهور با زنان سیاستمدار یا همسران همتایان خارجی، چگونه آنها از شرایط و قوانین با شرایط ایران آشنا می‌شوند؟ آیا پروتکل خاصی به آنها ارائه می‌شود؟

معمولا قبل از این دیدارها، نمایندگان تشریفات دوکشور این موارد را توضیح می‌دهند. اگر مهمانی به کشور ما بیاید، براساس قوانین کشور ما رفتار می‌کند و اگر ما نیز به یک کشور خارجی سفر کنیم، به دلیل احترام متقابلی که وجود دارد، شرایط ایران را رعایت می‌کنند. توجه داشته باشید عرصه دیپلماسی عرصه احترام متقابل است و تمامی کشورها به نکات و ظرایف فرهنگی کشورها احترام می‌گذارند. در نظر داشته باشید برخی از این موارد هم جزو اصول ما است، مانند دست ندادن با خانم‌ها. در هیچ کجای دنیا، هیچ‌یک از دیپلمات‌ها و مقامات ایرانی با خانم‌ها دست نمی‌دهند. این منطق پذیرفته شده‌ای است و آنها می‌دانند ما آداب و رسوم خاص خود را داریم و بخش مهمی از اصول تشریفاتی ما براساس مبانی اسلام است.

استقبال از سران کشورها در ایران چگونه صورت می‌گیرد؟ آیا تفاوتی با کشورهای دیگر دارد؟ این‌که چه کسی به استقبال مهمان برود، چگونه مشخص می‌شود؟

استقبال براساس پروتکلی انجام می‌شود که بین کشورها تعریف شده است. این پروتکل در کشورهای مختلف متفاوت است، مثلا زمانی که رئیس‌جمهور کشوری وارد ایران می‌شود، در سفرهای دوجانبه ما استقبال رسمی داریم، اما در سفرهای کاری استقبال رسمی مفهومی ندارد یا در اجلاس‌ها به خاطر کثرت مهمانان استقبال رسمی مفهومی نداشت، مثل اجلاس ریو +20 که در برزیل صورت گرفت، چیزی به عنوان استقبال رسمی مفهومی ندارد. برای روسای جمهوری که برای شرکت در اجلاس بین‌المللی مبارزه جهانی با تروریسم که در تهران برگزار شد هم استقبال رسمی برگزار نشد. این یک پروتکل برای تمامی اجلاس‌هاست. مساله عدم ملاقات رئیس‌جمهور کشورمان با همتای برزیلی‌اش هم بر همین اساس بود.

اما در رسانه‌های غربی مطرح شده بود چنین ملاقاتی صورت می‌گیرد.

از ماه‌ها پیش دولت برزیل در دفترچه اجلاس اعلام کرده بود برگزاری ملاقات دوجانبه در زمان برگزاری اجلاس امکان‌پذیر نیست. نکته دیگر این‌که اجلاس در محل پایتخت برزیل (برازیلیا) برگزار نمی‌شد بلکه در شهر ریودوژانیرو با مدیریت سازمان ملل بود که دولت برزیل فقط میزبان آن بود. این‌که آنها دیدار آقای احمدی‌نژاد را رد کرده باشند، صحت ندارد. رئیس‌جمهور کشورمان با دعوت‌نامه رسمی خانم روسف عازم این سفر شده بود، اما محدودیت‌های کشورهای برگزار کننده اجلاس از سوی همه کشورها قابل درک است.

زمانی که داسیلوا به تهران آمد منوچهر متکی وزیرامور خارجه وقت به استقبال او رفت، اما هنگام سفر رئیس جمهور کسی به استقبال از ایشان نیامد.

سفر داسیلو به تهران یک سفر دوجانبه رسمی بود و آقای‌متکی برای خوشامدگویی به فرودگاه رفت، رئیس‌جمهور وقت برزیل آخر شب به تهران رسید و فردای آن روز مراسم استقبال رسمی با حضور رئیس‌جمهور انجام شد. زمانی که رئیس‌جمهور کشور ما هم برای دیدار دوجانبه به برزیل رفت در آنجا یکی از وزرای برزیل در فرودگاه به استقبال آمد و آنها نیز برای ما استقبال رسمی در کاخ برگزار کردند. به سوالی که پرسیدید دقت کنید اصولا در دنیا استقبال رسمی در سطوح برابر معنی دارد یعنی هیچ وقت یک وزیر امورخارجه نمی‌تواند از یک نخست وزیر یا رئیس‌جمهور به صورت رسمی استقبال کند.

این‌که چه کسی به استقبال برود چگونه مشخص می‌شود؟

مراسم استقبال در هر کشوری توسط همتایان صورت می‌گیرد یعنی اگر رئیس‌جمهور بیاید رئیس‌جمهور باید استقبال رسمی برگزار کند و اگر نخست وزیر بیاید معاون اول. آنچه شما در فرودگاه می‌بینید استقبال رسمی نیست، بلکه یک خوشامد گویی اولیه است که مقاماتی برای خوشامدگویی می‌روند. مثلا موقعی که رئیس‌جمهوری وارد کشور می‌شود یک وزیر کابینه همراه مقامات وزارت امورخارجه و سفیر آن کشور برای خوشامدگویی در فرودگاه حاضر می‌شوند البته بعضی کشورها مراسم استقبال رسمی خود را در فرودگاه انجام می‌دهند و برخی محل استقبال رسمی شان در کاخ صورت می‌گیرد. در ایران مراسم استقبال رسمی در محل ساختمان مرکزی ریاست جمهوری صورت می‌گیرد. علتش نیز این است که وقتی مهمان وارد فرودگاه می‌شود ممکن است به دلیل طی مسافت طولانی آمادگی لازم را نداشته باشد و البته خیلی از کشورها نیز مایل نیستند ما در فرودگاه مراسم استقبال رسمی برگزار کنیم. استقبال رسمی اجزایی دارد که یکی از اجزای آن نواختن سرود ملی دو کشور است و دیگری بازدید از گارد احترام و نظامی است و پس از آن معارفه مقامات دو هیات است؛ استقبال رسمی حتما باید در روز و قبل از غروب آفتاب برگزار شود.

زمانی که ایران میزبان کشورهای دیگر است پذیرایی چگونه صورت می‌گیرد، آیا غذا به سلیقه ایرانی سفارش داده می‌شود یا سلیقه خارجی؟

ما چارچوبی در کشورمان داریم که آن را رعایت می‌کنیم و در قالب آن چارچوب، سلیقه آن کشور را در نظر می‌گیریم. در ضیافت رسمی که برگزار می‌شود اصل بر سلیقه ایرانی است. البته در نظر داریم علاوه بر این‌که این ضیافت آداب و رسوم فرهنگ ما را نشان ‌دهد با ذائقه مهمان هم هماهنگ باشد، به طور مثال امیر قطر در یکی از سفرهای خود به تهران از سوپی که به عنوان پیش غذا خورد خیلی خوشش آمد. وی درخواست کرد این آشپز به قطر برود و آن را آموزش بدهد. اما بجز ضیافت رسمی در بقیه موارد ممکن است آنها خودشان آشپز بیاورند یا ممکن است که سفارتشان تهیه غذا را به عهده بگیرد یا امکاناتی را از ما بخواهند که ما این شرایط را برای آنها فراهم می‌کنیم.

در سفرهای ما به کشورهای خارجی غذا چگونه تهیه می‌شود؟

مسائلی که توضیح دادم برای کشورما نیز وجود دارد. به خاطر مسائل امنیتی غذای سران تحت شرایط خاص امنیتی حاضر می‌شود.

ما خودمان غذا را تدارک می‌بینیم؟

در مواقعی شده که ما آشپز هم ببریم، اما معمولا از امکانات آن کشور و سفارتخانه‌ها و قابلیت‌های موجود استفاده می‌کنیم.

حلال و حرام بودن غذا چگونه مسجل می‌شود؟

حتما ما این مورد را قبلا پیش‌بینی می‌کنیم. اگر جایی برویم که گوشت حلال نباشد غذایی که برای ضیافت سفارش می‌دهیم غذای دریایی است اما در بعضی کشورها هم بوده که ما از آنها خواسته‌ایم گوشت حلال تهیه کنند و با گوشت حلال برای ما غذای ضیافت رسمی را تدارک ببینند. قطعا آنها بر اساس عرف ما این کار را انجام می‌دهند چون ضیافت به خاطر ما است و می‌خواهند نظر مهمان را جلب کنند. همچنین ما در زمینه نوشیدنی‌ها شرایط خاص خودمان را داریم و این شرایط را حتما یادآور می‌شویم.

محل سکونت مهمانان خارجی چگونه تعیین می‌شود؟

خود آنها در این باره نظر می‌دهند و ما هم پیشنهاداتی داریم. مثل اقامتگاه‌های دولتی یا هتل‌های تهران. در هر صورت آنها انتخاب می‌کنند و بعد بقیه تمهیدات اندیشیده می‌شود.

آیا عکس‌هایی که رئیس‌جمهور با افراد عادی می‌گیرد نیز آداب خاصی دارد؟ می‌دانید که در سفر ایشان به برزیل، انتقاداتی در این مورد به ایشان شد

ابتدا باید ببینیم این تصور را که شأن رئیس‌جمهور در حدی است که با افراد عادی عکس نگیرد ،چه کسی ایجاد کرده است. به هر حال کسی که درخواست عکس یادگاری از آقای احمدی‌نژاد می‌کند یک انسان است و ما در هیچ توصیه دینی این امر را نداریم که انسان‌ها به‌دلیل جایگاهشان نسبت به بقیه مردم برتری دارند. این درست است که آقای احمدی‌نژاد نماد مردم ایران و رئیس‌جمهور کشورمان است، اما چرا فکر می‌کنیم اگر ایشان خود را در یک چارچوب و قواعد خاصی بگذارد حتماً توانسته است این رسالت را انجام دهد و درغیراین‌صورت ناموفق بوده است. در سفر رئیس‌جمهور به کشور خارجی یک تیم کاری تشکیل می‌شود، از جمله نیروهای امنیتی و تشریفاتی و نیروهای خدماتی که همه آنها در این سفر دخیلند و تاثیر دارند. آنها موقعی که رفتار احمدی‌نژاد را به عنوان نماینده ایران می‌بینند متوجه می‌شوند. ایرانی‌ها خیلی مهمان‌نوازند و برای انسان‌ها احترام قائلند. آنها این محبت را براحتی درک می‌کنند. وقتی ریاست محترم جمهور به درخواست گروهی در فرودگاه برزیل با آنها عکس می‌اندازد، آیا این عکس نشانه علاقه مردم برزیل به نماینده ملت ایران نیست؟ این نکته را هم اضافه کنم که احترام به همنوع یکی‌از مواردی است که در دستورات دینی ما بر آن تاکید شده است.

اما منتقدان هم می‌گویند پس شأن و جایگاه رئیس‌جمهور چه می‌شود؟

درخواست گرفتن عکس با رئیس‌جمهور و موافقت با آن نشانه بی‌احترامی نیست. اتفاقا این موضوع دلیلی بر احترام به خواست و نظر انسان‌ها ست. کسانی که این موضوع را مشکل‌دار می‌دانند توجه آنها صرفا به جایگاه شغلی آدم‌ها ست. اینچنین رفتاری از سوی رئیس‌جمهور برای مردم و بالعکس خیلی مهم است. آقای احمدی‌نژاد به این حس احترام می‌گذارد، حس نوع‌دوستی و حس انسان‌دوستی.

هدایایی که رئیس‌جمهور به سران دیگر کشورها می‌دهد چگونه و بر چه اساسی انتخاب می‌شود؟

ما در دادن هدایا عمل متقابل را رعایت می‌کنیم و براساس هدایایی که آنها به کشورمان می‌دهند ما هم هدیه می‌دهیم. همچنین ما گروهی را داریم که بر اساس آثار و صنایع دستی ما و فرهنگ و اعتقادات ایرانی ـ اسلامی ما هدیه را انتخاب می‌کنند.

مثلا یکی از کارهایی که رئیس‌جمهور می‌کند این است که عید فطر برای سران کشورهای اسلامی هدیه می‌فرستد، در عید فطر چند سال گذشته ایشان یک مجموعه از عرقیجات ایرانی را فرستادند که شناسنامه داشت و خواص آنها را معرفی می‌کرد. در ارسال هدایا بحث معرفی توانمندی‌های ایرانی را نیز در نظر می‌گیریم، مثلا تابلویی که به بان‌کی‌مون هدیه شد اثر یکی از بزرگ‌ترین استادان خطاطی ایران بود.

همچنین در تهیه هدایا علاوه بر توجه به فرهنگ و هنر اصیل ایرانی به علایق طرف مقابل هم توجه می‌شود و این اطلاعات را از طریق سفارتخانه‌ها یا رصد اخلاق آن فرد در نظر می‌گیریم.

در عین حال این‌گونه نیز نبوده است که ما به یک کشور هدایای گرانبها بدهیم و آنها به ما هدایای ارزشمندی ندهند. همیشه سطح متقابل براساس روابط دو کشور رعایت می‌شود.