جریان شناسی لابی گری در مجالس ایران (مجلس اول تا هشتم)

دیدبان - لابی گران از جمله گروه های ذی نفوذ هستند که حضور آنان در عرصه ی سیاست امری عادی و طبیعی می باشد. گروه ها و جریان های مختلفی در جامعه می توانند و می خواهند بر روند تصمیم سازی دولت ها و حکومت ها تأثیرگذار باشند. نخبگان و فعالان سیاسی، بازاریان و فعالان اقتصادی، روحانیون و گروه های مذهبی، نظامیان و ارتشیان و ... گروه هایی هستند که هر چند مایل به حضور علنی در سیاست نیستند اما می توانند بر این حوزه اثرگذار باشند.

این گروه ها و جریان ها با ابزار لابی گری بر تصمیم گیری ها و تصمیم سازی ها در نظام اثر می گذارند.

اما در بین نهادهای مختلف نظام، مجلس به عنوان مرکز نخبگانی، محمل قانونگذاری، مشروعیت بخشی و همچنین بسترسازی بسیاری از برنامه ها و اقدامات، همواره جریان لابی گری در آن فعال بوده است. جریان لابی گری اثرگذار بر مجلس می تواند از داخل یا خارج مجلس هدایت شود. مواردی نظیر انتخاب هئیت رئیسه ی و رئیس مجلس، رأی یا عدم رأی به طرح ها و لوایح، رأی اعتماد یا استیضاح وزرا، تصویب یا رد بودجه و طرح سؤال از رئیس جمهور یا تشخیص عدم کفایت سیاسی رئیس جمهور از جمله مصادیقی هستند که حضور جریان لابی گری در مجلس را مهم و تعیین کننده می سازد.

با این مقدمه  باید در جستجوی این سوال بود که لابی گری چیست؟ آیا لابی گری امری مذموم است؟ در چه صورتی قابل قبول است؟ جریان های لابی گری در مجالس جمهوری اسلامی ایران چه شخصیت هایی بوده اند؟
 
 لابی گری چیست؟

لابی (Lobby) به جریان و گروهی اطلاق می شود که در اوضاع سیاسی یک کشور از راه های مختلف، متعدد و به صورت قانونی؛ سعی در اعمال نفوذ و پیشبرد دیدگاه خود دارد. این واژه در ادبیات سیاسی به معنی اعمال نفوذ بر سیاست‌مداران برای تأمین منافع مختلف خود، بویژه بر نمایندگان مجالس است. این اهداف می تواند سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و حتی اعتقادی باشد. اما آنچه که جریان لابی گری را از یک حزب سیاسی مجزا می‌کند، آن است که احزاب در تلاش هستند تا از طریق شیوه‌های مسالمت آمیز وارد قدرت شوند اما جریان های ذی نفوذ و لابی تنها به ‌دنبال تأثیر گذاری بر نمایندگان و دولتمردان در روند تصیم گیری و تصمیم سازی هستند.

نیروها و گروه های مختلف اعتقادی، فرهنگی، اقتصادی، نظامی، دانشجویی و ...می توانند به عنوان جریان های لابی گر شناخته شده و در این زمره قرار گیرند. به عبارت دیگر عرصه ی سیاست و سیاستمدارن از این گروه ها تأثیر پذیرفته و تحت نفوذ جریان های لابی گر هستند اما از طرف دیگر باید به نقش و اهمیت تشکل و همفکران در بدنه ی نظام نیز توجه داشت که بدون وجود هماهنگی و اجماع بسیاری از امور راه به جایی نخواهد برد.

آیا لابی گری امری مذموم است؟

همانطور که بیان شد داشتن همفکر برای رسیدن به اهداف در یک کار گروهی امری بدیهی و لازم است. در نهادهای مختلف تصمیم سازی و تصمیم گیری نظام، علی الخصوص در مجلس به دلیل سطح نخبگانی و ساختار آن، ـ که نیازمند رأی اکثریت و اجماع می باشد ـ همراه ساختن جمع و رساندن آنان به اجماع امری ضروریست.

سمت و سوی جریان غالب مجلس، ترکیب هیئت رئیسه ی مجلس و رئیس مجلس، فراکسیون ها و همچنین روابط عمومی و میزان فعال بودن چهره های شاخص و مطرح در مجالس از جمله محورهایی هستند که می توانند در تقویت یا تضعیف جریان لابی گری تأثیرگذار باشند. اما در بدنه ی مجلس مهره ها و شخصیت هایی هستند که قدرت و توانایی این را دارند که نمایندگان را با خود همراه سازند.

از این رو جهت گیری سیاسی در هر مجلس را تنها ساختار ظاهری آن نظیر هیئت رئیسه مشخص نمی سازد بلکه در این بین شخصیت ها و مهره هایی هستند که می توانند در جهت گیری ها و تصمیم گیری هایی مجالس اثرگذار باشند. از این رو نقش و توانایی جریان لابی گری لزوما امری مذموم نیست؛ چرا که در روابط اجتماعی بین دیگران و در جامعه، قدرت چانه زنی و اقناع سازی مخاطب یک مهارت است که می تواند در هموارسازی بسیاری از مشکلات راهگشا باشد. به عبارت دیگر در صورتی که این حرکت و تلاش در چارچوب های قانونی و مشروع و برای اهدافی مشروع باشد، نه تنها امری مذموم نیست بلکه یک توانایی است که در نهادهایی که نیازمند اجماع نظرات دیگران است می تواند به عنوان یک ابزار در نظر گرفته شود.

از این رو در علم سیاست لابی‌گری حرفه ای است که هدف آن تلاش برای گسترش نفوذ یک دیدگاه و نقطه نظر مشخص در دستگاه های نظام سیاسی یک کشور یا در افکار عمومی است. لابی‌گرها با کمک و بکارگیری روش‌های حقوقی و قانونی، مدیریت مفید روابط اجتماعی، تجربه های شخصی، روان شناسی اجتماعی و با استفاده از پایگاه هایی که برای خود به دست آورده می تواند به بازی در این نقش بپردازد.

از این رو عالمان علم جامعه شناسی سیاسی لابی‌گری را به عنوان یک فرآیند مشروع در نظام های مردم‌سالار به رسمیت شناخته‌اند. آنچه که باید در این مجال مورد توجه قرار بگیرد آن است لابی‌گری فعالیتی ارتباطی است و به فعالیت‌ها و توانمندی روابط اجتماعی بسیار وابسته است.

اما از سوی دیگر باید دقت داشت که لابی گری آفات و آسیب های خاص خود را نیز به همراه دارد؛ در بعضی از موارد لابی موجب آن می گردد که عاملان فساد(اداری و اقتصادی) به طرز فزاینده ای به اهداف خود دست یابند و افراد ناشایست با بهره برداری از روابط خود، ریشه های فساد را در ساختار بدوانند.

همچنین می توان ممانعت از شایسته سالاری و انتخاب اصلح را به عنوان مهم ترین و مخرب ترین آسیب لابی گری به حساب آورد.
 
لابیگران مجالس ایران (اول تا هشتم)

در دوره های مختلف پارلمان ایران نیز همواره شخصیت هایی وجود داشته اند که به عنوان لابیگران مجالس معروف بوده اند و نقش اصلی را در جهت گیری های مجلس ایفا کرده اند. جالب آنکه در هر دو جناح سیاسی موجود در کشور یعنی اصولگرایی و اصلاح طلبی نیز چنین شخصیت هایی وجود اشته اند که در مواقع حساسی از تاریخ مجالس نقش و حضور خود را بروز داده اند.

مهمترین مشخصه ی لابی گران مجالس دوره های مختلف و متعدد در مجالس ایران؛ سابقه ی روشن و مثبت، روابط عمومی قوی، داشتن پایگاه در بین همفکران، قدرت رهبری و مدیت جمع و توانایی به اجماع رساندن آنان، قدرت چانه زنی و اقناع سازی و همچنین توان اثرگذاری را می توان بر شمرد.

در جدول زیر با مشخص ساختن ابعاد مختلف مجالس ایران تلاش شده تا چهره های لابی گر برجسته و معرفی شوند.