از "حزب کاناپه" و ناکامی عمرو موسی تا موضع اسلامگرایان مصر نسبت به ایران

عصر ایران ؛ هومان دوراندیش - محمد شریعتی دهاقان، کارشناس مسائل خاورمیانه، پیشتر مشاور رئیس جمهور در دولت محمد خاتمی و رایزن فرهنگی سفارت ایران در لبنان بوده است.
وی در گفتگو با عصرایران، کوشید تا علل مشارکت پایین مردم مصر در انتخابات ریاست جمهوری این کشور را تبیین کند.
شریعتی دهاقان در مجموع معتقد است عمرو موسی را باید بازنده بزرگ انتخابات مصر قلمداد کرد که در جریان مناظر های انتخاباتی، وزن سیاسی اش در جامعه مصر کاهش یافت.

وی حدس می زند که در نهایت محمد مرسی رئیس جمور مصر می شود.  


میزان مشارکت مردم در انتخابات ریاست جمهوری مصر، پایین تر از حد انتظار بود (حدود 50 درصد). شما علل این امر را چه می دانید؟

علل گوناگونی در این باره برشمرده شده است. اول اینکه مشکلات اقتصادی و امنیتی در جامعه مصر وجود دارد. مشکلات اقتصادی زمان مبارک هنوز حل نشده  و مشکلات امنیتی هم به آن اضافه شده است. ضمناً برخی از تشکل های قبل از انقلاب توانسته اند انسجام خود را حفظ کنند و مردم را از عدم امنیت در جامعه مصر، ترسانده اند.

اما به نظر من، ابهام در چهره و گرایش کاندیداها و نیز تکثر کاندیداها، یعنی دوقطبی نشدن فضای سیاسی جامعه مصر، علت اصلی مشارکت نه چندان بالای مردم بود است.


البته من احتمال می دهم که در دور دوم انتخابات، اگر انتخابات به دور دوم کشیده شود، فضای سیاسی دوقطبی شود و میزان مشارکت مردم هم افزایش یابد؛ بویژه اگر احمد شفیق و محمد مرسی یا احمد شفیق و ابوالفتوح به دور دوم بروند.

علت دیگر مشارکت پایین مردم مصر، نقش "حزب کاناپه" است! یعنی آدم هایی که بازنشسته اند و روی کاناپه ها می نشینید و بحث سیاسی می کنند. این افراد، برخلاف انتخابات مجلس مصر، نه خودشان رای دادند و نه دیگران را به مشارکت در انتخابات تشویق کردند.  

منظور شما از مشکلات امنیتی چیست؟ چون ناظران خارجی گفته اند که انتخابات در امنیت و آرامش برگزار شد.

بله، انتخابات منزه و شفاف بود. مقصود من از مشکلات امنیتی، مشکلات پس از انقلاب مصر بود. در دوران پس از مبارک، به علت جمع شدن سیاست "مشت آهنین"، ناامنی هایی در جامعه مصر ایجاد شد و احمد شفیق با شعارهای امنیت گرایانه وارد میدان انتخابات شد و همین باعث شد که خیلی از مخالفان او، مایوس شوند و در انتخابات شرکت نکنند.

کاناپه نشین ها چه کسانی هستند؟

اقشاری از مردم مصر هستند که در کاناپه های قهوه خانه ها می نشینند و قلیان می کشند و مسائل را تفسیر و تحلیل می کنند اما خیلی اهل عمل سیاسی نیستند. در مصر گفته می شود که کاناپه نشین ها در انتخابات مجلس شرکت کردند اما در این انتخابات فقط نظاره گر بودند و این یکی از علل پایین بودن میزان مشارکت مردم بوده است.

گرایش سیاسی غالب کاناپه نشین ها روشن است؟

گرایش های گوناگون دارند. در این مرحله از انتخابات، نفس رای دادن آنها اهمیت داشت تا میزان مشارکت افزایش یابد.


کسانی که پاتوقشان قهوه خانه های مصر است، معمولاً اقشار مدرن جامعه هستند یا اقشار سنتی؟

از هر دو قشر هستند. بعضی از آنها آدم های سنتی اند و برخی هم مدرن هستند.

الان شما تحلیلی از نتیجه انتخابات دارید؟

ترکیب آرای مردم مصر، ترکیب هشداردهنده ای است. در شهرها ترکیب آرا به گونه ای بود و در روستاها، به گونه ای دیگر. از سوی دیگر، در بعضی از مناطق که پایگاه های اصلی اخوان المسلمین بود، آن قدرها هم از اخوان المسلمین حمایت نشد.

حتی مردم زادگاه محمد مرسی، برخلاف انتظارات اولیه، از او حمایت نکردند. روند مناظره ها نیز منجر به کاهش رای عمرو موسی شد. ابوالفتوح نیز در مناظره ها خیلی موفق نبود؛ هر چند که بهتر از عمرو موسی  ر در مناظره ها ظاهر شد. اما در مجموع، مناظره ها منجر به ریزش آرای عمرو موسی به نفع احمد شفیق شد.

قبل از انتخابات به نظر می رسید که از جناح سکولارها عمرو موسی شانس بیشتری دارد و از جناح اسلامگرایان، ابوالفتوح. اما الان انگار شانس احمد شفیق و محمد مرسی بیشتر به نظر می رسد.

محمد مرسی از حمایت اخوان المسلمین و احمد شفیق هم از حمایت حزب منحل شده زمان مبارک، که هنوز تشکیلات خودش را حفظ کرده است، برخوردار بودند و همین باعث شد که آنها در این انتخابات از موقعیت بهتری برخوردار باشند.

الان هنوز مشخص نیست، که ابوالفتوح کاندیدای سوم می شود یا محمد صباحی. اما بعد از مناظره ها، تقریباً معلوم شده بود که عمرو موسی جزو دو کاندیدای اول نخواهد بود. نظرسنجی های پیش از مناظره ها، نشان می داد که عمرو موسی یکی از دو کاندیدای اول یا دوم خواهد بود اما مناظره ها، موقعیت عمرو موسی را خراب کرد.

 در مناظره ها دقیقاً چه پیش آمد که جایگاه عمرو موسی در افکار عمومی افت کرد؟

عمرو موسی در مناظره ها خسته بود و اشتباهات فراوان زبانی داشت. علاوه بر این، موضعی متکبرانه داشت. سوم اینکه، بقایای رژیم مبارک را ناامید کرد زیرا آنها فکر می کردند او از رژیم مبارک دفاع می کند.

 در نتیجه این عوامل، رای او تنزل یافت و احمد شفیق به دلیل برخورداری از حمایت یک دستگاه منظم از بقایای ارتش و حزب وطنی دوران مبارک، موقعیتش ارتقا یابد.


منظور شما از اشتباهات زبانی عمروموسی چیست؟

مثلاً عمرو موسی در مناظره ها چند بار گفت که ایران یک کشور عربی است و چنین اشتباهات حساسی، به جایگاه او در افکار عمومی لطمه زد.

احمد شفیق یک سکولار دموکراسی خواه است؟

او آخرین نخست وزیر رژیم مبارک و فرمانده نیروی هوایی مصر بوده است. البته او خودش می گوید من خدمتگزار رژیم سابق نیستم، خدمتگزار مردم هستم. ولی در مجموع احمد شفیق در جامعه مصر به عنوان یک چهره باثبات شناخته می شود. در بسیاری از کشورها، پس از انقلاب، گرایشی نسبت به یک فرد مقتدر که بتواند امنیت را تامین کند، مشاهده شده است. یکی از علل اصلی گرایش به احمد شفیق نیز همین ناامنی موجود در مصر و یا شاید بهتر باشد بگوییم تبلیغ ناامنی بوده است.   

آیا می توان گفت رقابت احمد شفیق و محمد مرسی، رقابت دو فرد غیردموکراسی خواه است که یکی از آنها سکولار است و دیگری اسلامگرا؟

نه، محمد مرسی انقلاب مصر را یک انقلاب دموکراسی خواه می داند. احمد شفیق هم می گوید که به دموکراسی و نظام دموکراتیک بعد از انقلاب پای بند است. حتی محمد مرسی هم اعلام نکرده است که اخوان المسلمین در پی ایجاد یک جامعه اسلامی است.

 البته محمد مرسی و ابوالفتوح، چهره هایی اسلامی در جامعه مصر به شمار می روند و خودشان مسلمانان متعهدی هستند اما پای بندی خود را به اصول دموکراسی اعلام کرده اند و حتی پیمان کمپ دیوید را هم رد نکرده و بر لغو آن پافشاری نکرده اند. هر چند که همه کاندیداها، حتی احمد شفیق و عمرو موسی، درباره ضرورت تجدیدنظر در پیمان کمپ دیوید سخن گفته اند.

با توجه به مشارکت پایین مردم در انتخابات ریاست جمهوری، آیا می توان گفت که مردم مصر از انقلاب خودشان ناامید شده اند؟

نه، ناامید نشده اند. مشکلات پس از انقلاب زیاد بوده است. مشکلات اقتصادی و امنیتی در کنار نحوه نامطلوب اداره جامعه از سوی نظامیان، به علاوه همان عامل تکثر کاندیداها در این انتخابات، موجب مشارکت سیاسی پایین مردم شده است. اما میزان این مشارکت در آینده می تواند افزایش یابد.

تب سیاست در مصر فروکش نکرده است. مثلاً اگر کاندیداتوری خیرات شاطر مشکل قانونی نداشت و او می توانست به جای محمد مرسی نامزد اخوان المسلمین در این انتخابات باشد، قطعاً مشارکت مردم افزایش می یافت.

 محمد مرسی فاقد جاذبه خیرات شاطر است. ایمن نور هم اگر می توانست کاندیدا شود، تنور سیاست در مصر امروز گرم تر می شد. چهره برجسته سلفی ها هم اگر کاندیدا می شد، میزان مشارکت مردم در انتخابات افزایش می یافت. در مجموع عوامل قضایی و حقوقی و سیاسی، نقش قابل توجی در کاهش میزان مشارکت سیاسی مردم داشت.



با راهیابی شفیق و مرسی و به دور دوم بروند، چه کسی شانس بیشتری برای رئیس جمهور شدن دارد؟

محمد مرسی شانس بیشتری دارد زیرا اکثریت کسانی که در دور اول به صباحی و ابوالفتوح رای دادند، در دور دوم به محمد مرسی رای می دهند. ناصری های مصر عمدتاً به صباحی رای دادند. فضای جامعه دوقطبی خواهد شد و محمد مرسی رای بیشتری خواهد داشت.

بعضی ها می گویند پیروزی محمد مرسی و ابوالفتوح، یعنی بازگشت مصر به عصر واپسگرایی. شما با این نظر موافقید؟

نخیر! این ها چهره های باسواد و باز جامعه مصر هستند. البته بی عیب و اشکال نیستند اما جامعه مصر، جامعه ای مذهبی است و به قدرت رسیدن این افراد، مشکلی در این جامعه ایجاد نمی کند.

این دو نفر گرایش های ضدشیعی هم دارند؟

این ها در مجموع نسبت به حمایت ما از نظام بشار اسد حساسیت دارند. موضع این ها در قبال ایران و شیعیان، بستگی به رفتار ما دارد.

 اگر بحث تقابل شیعه و سنی مطرح شود، جامعه مصر چون سنی است، طبیعتاً علیه ما موضع می گیرد اما این جامعه، به طور کلی محب اهل بیت است و چهره های سیاسی اسلامگرای آن نیز اگر موضع گیری های ما در حوزه سیاست خارجی، حساب شده باشد، ضدیتی با انقلاب اسلامی ما ندارند.