پشت پرده برکناری مدیرعامل بورس کالا

همشهری اقتصاد: درست از زماني که بورس کالاي ايران تنها يک رداي فلزي بر تن داشت تا همين امروز که نفت خام را بر روي رينگ خود برده دستخوش تحولات بسياري شده است؛ تحولاتي که گاه تلخ و گاه شيرين بوده است.

اگرچه به اعتقاد برخي از صاحب نظران اين بورس تا پيش از اين يک نهاد بي‌حاشيه بوده اما ورود کالاهاي اساسي و اختلاف‌نظرات آن با ساير نهادها مانند بانک مرکزي و وزارت نفت آن‌را به يکي از پرحاشيه‌ترين نهادها تبديل کرده است.

با توجه به عرضه نفت خام در بورس کالا و همچنين تغيير اعضاي هيأت مديره بورس کالا با محمدرضاپور ابراهيمي رئيس هیأت مدیره بورس کالاي ايران و عضو شوراي عالي بورس به گفت‌وگو نشسته‌ايم.

***

در 2 دوره اخیر هیأت مدیره‌های بورس کالا پس از برگزاری نخستین جلسه، اولین دستور آنها تغییر مدیر عامل بود حتی در دوره قبل تا اعلام گزینه پیشنهادی به سازمان بورس برای تایید نهایی پیش رفتند اما در نهایت به این باور رسیدند که گزینه ای بهتر از مدیر عامل قبلی ندارند و با آن ادامه فعایت دادند اما این بار هیأت مدیره بورس کالا بی سر و صدا اقدام به تغییر مدیرعامل کرد و باتوجه به اینکه از خود هیأت مدیره انتخاب شده بود نیاز چندانی برای تائید سازمان بورس نداشت؛ شبیه به اتفاقی که در بورس اوراق بهادار افتاد و دکتر قالیباف اصل، جای دکتر رحمانی را گرفت. برهمین اساس، چه شد که هیأت مدیره جدید تصمیم گرفت شخص جدیدی را برای هدایت بورس کالا در نظر بگیرد؟

همانطور که مستحضرید انتخاب مدیر عامل مهمترین وظیفه هیأت مدیره است، پس در نخستین جلسه باید به آن پرداخته شود. به اعتقاد من، آقاي هاشميان يکي از نيروهايي بود که از ابتداي تاسيس بورس کالا در آن حضور داشت، حتی پيش از آن در زمان بورس فلزات زحمات زيادي کشيد. بنده از سال 84 که وارد شوراي عالي بورس شدم، همواره شاهد فعاليت‌هاي موثر ايشان بودم. بعد از مطرح شدن بحث ادغام بورسهاي کالايي آقاي هاشميان2 دوره مديرعاملی بورس کالا را عهده‌دار بودند.

تغييرات در حوزه تصميم‌گيري کاملا طبيعي است و نيازي نيست که دنبال دلايل خاص بگرديم که چرا رفتند و چرا نفر بعدی آمد و چرا از درون هیأت مدیره است، اما جمع‌بندي کساني که در هيأت مديره حضور داشتند بر اين بود که شايد نياز باشد تغييراتي از بعد مديريتي در بورس کالا رخ دهد.

البته اين تغييرات از اين منظر نبود که عملکرد يا مديريت قبلي‌ دچار اشکال است. این تغییر بیشتر از این منظر رخ داد که شايد نياز باشد يک روح جديدي به اين بازار دميده شود. در بورس کالا سهامداران اعضاي هيأت مديره را انتخاب مي‌کنند و در اين زمينه هم جمع‌بندي اعضاي هيأت مديره اين بود که این تغییر در راس هرم اجرایی شرکت باشد؛ کسی که 4 سال از نزدیک با تمام اتفاقات بورس کالا آشنا است و تسلط کاملی در بازار سرمایه دارد؛ هم از لحاظ علمی و هم از لحاظ عملی، ضمن اینکه ابزار‌های مالی مبتنی بر اوراق آشنایی کاملی دارند. با در نظر گرفتن تمام این مسائل بود که قرار شد آقای پناهیان مدیر عامل شوند.

پس شما این مساله را که نیرویی خارج از هیأت مدیره خواستار تغییر اقای هاشمیان بود، رد می‌کنید؟

منظور شما چه نیرویی است؟

مثلا سازمان بورس و اوراق بهادار!

کاملا. چرا سازمان باید مخالف ادامه فعالیت آقای هاشمیان باشد، ضمن اینکه وی خودش هم تمایلی به ادامه فعالیت نداشت و اگر خاطرتان باشد دوره قبل هم با اصرار هیأت مدیره این مسئولیت را پذیرفتند.

... و هیأت مدیره به دنبال این رفت که گزینه‌های جدیدی را بررسی کند. البته برخي اخبار در اين زمينه حکايت از آن داشت که 17 تا 18 نفر در اين مورد کانديدا بودند. چه شد که از بين آنها پناهيان انتخاب شد؟

خير. 17، 18 نفر نبودند، آن روز که اين بحث در هيأت مديره مطرح شد، سؤال اصلی این بود که آیا مدیر عامل تغییر کند یا خیر، کليه دوستان در اين مورد که گزينه‌هاي جديد را بررسي کنيم، موافق بودند و اعلام کردند که اگر پس از بررسي گزينه‌اي بهتر از هاشميان نبود اين تغييرات لحاظ مي‌شود اما در غير اين صورت، آقاي هاشميان گزينه مطلوبي بوده و نياز به تغيير نيست.

اما شما که گفتید خود آقای هاشمیان تصمیم به رفتن گرفتند.

بله، این موارد همزمان رخ داد.

یعنی توافق بر پایان همکاری بود؟

این موارد همزمان رخ داد و براين اساس، گزينه‌های ديگري مورد بررسي قرار گرفت که حتي خود آقاي هاشميان نظرشان بر اين بود که بروند. البته چند گزينه مطرح توسط هيأت مديره مورد بررسي قرار گرفت که در نهايت دکتر پناهيان انتخاب شد و نکته جالب اينكه‌آقاي پناهيان در جلسات اول تا سوم اصلا جزء گزينه‌ها مطرح نبودند و در جلسه آخر وقتي شرايط تصميم‌گيري سخت شد، دوستان به پناهيان پيشنهاد کردند که به عنوان يک گزينه کانديدا شود.

چی شد که آقای پناهیان قبول کردند؟

اعضای هیأت مدیره و خود من عنوان کردیم که شما 2 دوره عضو هيأت مديره بوديد و سوابق شما بسيار کامل است و ايشان با اکراه اين مسأله را پذيرفت؛ در واقع نيازي به اين پست نداشت. بعد که اين بحث مطرح شد با اصرار دوستان و بعد از راي‌گيري ايشان به دلايل اينکه 1ـ نيروي تخصصي بودند 2ـ سال‌ها در اين حوزه کار کردند 3ـ اخلاق و اجتهاد و سلامت دارند 4ـ داراي سوابق خوبي در بورس کالا بود، راي آورد و تمام اين موارد در کنار هم وی را گزينه مطلوبي براي اين پست مطرح مي‌کرد. پس از اين اتفاق ما پيشنهاد خود را به سازمان بورس اعلام کرديم و نماينده سازمان بورس به عنوان عضو ناظر هم موافق بود، چرا که ايشان همه شرايط لازم را داشت و به هيچ وجه اصلا از قبل برنامه‌ريزي نشده بود.

خود شما یک برهه‌ای از زمان که بین بورس کالا و سازمان بورس شکر آب بود، کاندیدای مدیر عاملی بورس کالا بودید.

آن مساله جدی نبود و بیشتر یک مانور رسانه‌ای بود.

با توجه به اینکه هیأت مدیره ابزار اجرایی برنامه‌های خودش را که همان مدیر عامل است، تغییر داده است. چه برنامه‌هايي ر ا براي توسعه و گسترش اين بورس در نظر داريد؟

با توجه به موارد ياد شده بورس کالا نيازمند يک اصلاح ساختار اساسي در فعاليت‌هاست و همه دوستان در هيأت مديره براين مسأله اتفاق نظر دارند، چرا که اصلاح در زيرساختها در بورس کالا ضروري است. اصلاح حوزه سخت‌افزاري و نرم‌افزاري بحث‌هاي مربوط به معاملات و بحث گسترش فضاي فيزيکي و توسعه آن گام بعدي ماست که بايد در مرحله دوم مدنظر باشد. کنار اين مسأله ارتقای کيفي بورس کالا است که به نظر من، اولين و مهمترين آن نيروي انساني است. به نظر مي‌رسد در حال حاضر ترکيب تجربي بورس کالا از ترکيب علمي آن بيشتر باشد و اين ترکيب تجربي خيلي خوب است اما کافي نيست. امروز فضاي بازار سرمايه ما به حدي در حال شتاب و توسعه است و درطول 3تا4 سال گذشته انصافا مجموعه سازمان تلاش کرده وکارکنان و مدیران بورس کالا کار کردند اما در اين فضاي پرشتاب نيازمند آخرين تجربيات علمي و تخصصي هستيم. من تصورم این است که بايد زيرساخت بورس کالا را متناسب با شرايط اقتصاد کشور فراهم کنيم.

هيأت مديره چه برنامه‌ها و اولويت‌هايي در اين زمينه در دست اجرا دارد؟

اولين کاري که در جلسه هيأت مديران مطرح کرديم و انشاء الله اجرايي مي‌شود، تدوين برنامه استراتژي است. بدين معنا که برنامه استراتژي بورس کالا بايد به زودي تدوين شود. البته يکسري کارها انجام شده است اما معتقدم ادبيات حجره‌اي در بورس کالا جاي خود را به ادبيات استراتژي بدهد، زيرا اين برنامه استراتژي نياز و الزام کشور است، ما بايد براي بورس‌کالا هدف‌گذاري کنيم. من در پي اين هستم که رويکرد بورس کالا را به سمت برنامه استراتژي ببريم، زيرا الزام کنوني بورس کالا اين را ايجاب مي‌کند. در اين دو سال مد نظر داريم که به رويکرد بورس کالا افق برنامه‌ريزي ‌دهيم تا به اهداف خود برسد و بتواند بعد از هر دوره چند ساله عملکرد خود را بر مبناي شاخص خاص ارزيابي کند و به اعتقاد من اين مسأله بزرگترين رسالت ما در بورس کالا است.

فکر نمي‌کنيد اگر بورس انرژي شکل بگيرد ضربه‌اي به فعاليت‌هاي کنوني بورس کالا بزند؟ آيا براي اين مساله تدابيري در نظر گرفته‌ايد؟

به نظر مي‌رسد خيلي نبايد نگران اين امر باشيم که يکسري اقلام بيايد، زیرا ظرفيت بورس و فضاي اقتصادي کشور ما به حدي است که به يک رويکرد خاص نياز دارد. من فکر مي‌کنم ظرفيت در اين بورس به حدي زياد مي‌شود که ما نبايد نگران گردش کار و عمليات آن در بورس کالا باشيم.

بحث شکل گیری بورس انرژی از کجا نشأت گرفت و فکر می‌کنید چه آینده‌ای در انتظار این بورس باشد؟

عمدتا انرژي از برق شروع شد و پیرو آن پيشنهاد شد تا ساختار جديدي در اين مورد تعريف شود که جنس کار آن متفاوت باشد و در جلسات شوراي عالي بورس در کنار اين مسأله ورود نفت و … هم مطرح شد. در این مورد این باور وجود داشت که اگر اين بورس در يک سطح بالا و بر مبناي جنس و ويژگي خاص خود تعريف شود، مباحث بين‌المللي و رويکرد خارجي را هم می‌تواند داشته باشد و در کنار آن، بورس کالا هم مي‌تواند به مفهوم فضاي عمومي که در فضاي کشور هست به کار خود ادامه دهد. البته اين امکان هم وجود دارد در آينده نه خيلي دور با هم ادغام شوند که در حال حاضر نمي‌توان‌ در مورد آن بحثي کرد؛ به جهت آنکه جنس اين کار در مقايسه با بورس کالا متفاوت بود، بنابراین پيشنهاد شد که بورس انرژي را متفاوت ببينيم که ابتدا بحث برق بود و ساختار براساس آن، طراحي و در شورا بر روي آن بحث شد. البته در ادامه مسیر ساير کالا هم مي‌توانند مانند نفت خام و انرژي و … بيایند.

به عنوان رئیس هیأت مدیره بورس کالای ایران، در مجموع ارزیابی شما از مشکلات و موانع ایجاد شده به خصوص مشکلات بانکی بر سرراه‌اندازی بورس نفت چیست؟

در فاز اول اين بورس وجود يکسري مشکلات قابل قبول است اما در فازهاي بعدي باز هم راهکارهایی برای حل این مشکلات هست و اينطور نيست که با بن‌بست روبه‌رو باشيم. در تمام اين سال ها ما راهکارهاي زيادي را تجربه کرديم پس ما نگران مشکلات بانکي نيستيم. ما سالانه 40 ميليارد دلار صادرات غير نفتي و 60 ميليارد دلار واردات داریم، همه اينها در حال انجام است. پس راهکار هم هست.

با اين رويه چه زماني به بورس‌هاي جهاني وصل مي‌شويم؟

فکر مي‌کنم اگر وزير جديد به اين مسأله عنايت ويژه داشته باشد اين کار به راحتي امکان‌پذير است و مي‌توانيم در منطقه حرفي براي گفتن داشته باشيم و مشکلي در اين مورد نيست، چرا که زيرساخت تشکيل بورس نفت و عرضه نفت خام در کشور هست و فقط بايد اراده و عزم در اين مسأله عملياتي شود و بعد اين مهم شکل گيرد.