دل نگین مساجد ایران شکست (+تصاوير)

مسجد جامع عباسی (مسجد امام) یکی از شاهکارهای تاریخی میدان نقش جهان است که بی توجهی به این بنای تاریخی سبب خواهد شد تا شاهد نابودی این شاهکار عظیم باشیم چنانکه کارشناسان از برآمدگی60 سانتی در گنبد مسجد خبر می دهند.

به گزارش مهر، مسجد تاریخی امام یکی از بی‌نظیرترین بناهای تاریخی بناهای تاریخی است که می‌توان از آن با عنوان اوج معماری ایران یاد کرد، چنانچه رنگ فیروزه‌ای سر در و مناره‌ها و گنبد این مسجد در میان رنگ خاکی و سفید بدنه‌های میدان مبین و گویای یک سیطره و برتری معنویت در میدان نقش جهان است.

یک استاد دانشگاه در خصوص عظمت این مسجد تاریخی به خبرنگار مهر گفت: این مسجد از با شکوه ترین مساجد ایران به شمار می رود که در واقع نشانگر تفکر شیعی است.

مریم قاسمی سیچانی در ادامه با اشاره به اینکه سر در قیصریه ورودی اصلی میدان نقش جهان ( میدان امام) است و عناصر با توجه به این ورودی جانمایی شده، اظهار داشت: بر همین اساس برای مسجد جامع، جایی مکانیابی شده که مرکز دید و بلندترین بنا باشد تا در نهایت چشم انداز خوبی داشته باشد.


وی در ادامه با اشاره به اینکه این مسجد از لحاظ تزئینات بی نظیر است، یادآور شد: مسجد جامع عباسی (مسجد امام) در یک جامعه‌ای شکل گرفته که اصل آن دین بوده است.

این استاد دانشگاه در ادامه با اشاره به تکنیک کاشیکاریهای به کار رفته در مسجد امام، ادامه داد: کاشیکاری‌های هفت رنگ و معرق در این مسجد در کنار یکدیگر به زیباترین شکل به کار رفته و ساخت آن توانمندی را در کنترل کیفیت زمان ساخت می‌رساند و نقوش آن فوق العاده جالب و در خور توجه و دارای اهمیت است.

قاسمی در ادامه با اشاره به اینکه در مساجد نقوش زنده و حیوانی نباید به کار رود، ادامه داد: به همین خاطر نگرش به سمت فلسفه انتظار و رنگهایی چون آبی فیروزه‌ای و لاجوردی در فرهنگ ما بسیار اهمیت دارد که نماد بارز آن در مسجد جامع عباسی قابل مشاهده است.


وی در ادامه سخنان خود با اشاره به سازه گنبد مسجد امام گفت: در اصفهانی که در گذشته دارای درختهای فراوانی بوده و ظاهری همچون یک کاسه داشته یکی از بلندترین گنبدها در تاریخ ایران ساخته شد که نزدیک به 52 الی 53 متر ارتفاع دارد و این امر باعث می‌شود این گنبد در چشم انداز سطح شهر همچون یک نگین باشد.

قاسمی همچنین در ادامه با اشاره به اینکه این گنبد، یک گنبد دو پوسته گسسته است که 12 الی 13 متر فاصله میان دو پوسته است، گفت: توجه به سمت این مسئله بحث ایستایی را مطرح می‌کند و علاوه بر آن پوسته پایینی به نمازگذاران احساس آرامش می‌دهد.

این استاد دانشگاه با اشاره به بار زیادی که این گنبد تحمل می‌کند، تصریح کرد: دو پوسته بودن گنبد سبب کنترل بیشتر آن می‌شود و به همین است که گفته می‌شود این مسجد با یک منطق دقیق و حساب شده طراحی شده است.


هر چند که خبرگزاری مهر در مرداد سال گذشته نیز گزارشی مبنی بر بی‌توجهی به کاشی‌ها و وضعیت گنبد مسجد امام منتشر کرد اما متاسفانه به نوعی همچنان بی‌توجهی به این بنای تاریخی ادامه دارد و گویا رسیدگی و سخن گفتن نسبت به رسیدگی به وضعیت این مسجد تاریخی موقتی و تنها در حد حرف بود.

در هر صورت نباید فراموش کرد که کاشی‌های گنبد مسجد امام به سبب اینکه معرق است دارای ظرافتهای خاصی است که باید در مرمت آن حساسیت زیادی داشت.



گنبد مسجد امام از دوره قاجار به بعد به صورت دوره‌ای مرمت شده است

در این خصوص حسام اصلانی استاد دانشگاه نیز به خبرنگار مهر گفت: گنبد مسجد امام تقریبا از دوره قاجاریه به بعد به طور دوره‌ای مورد تعمیرات موضعی یا کلی قرار گرفته است.

این استاد دانشگاه هنر اصفهان در ادامه با اشاره به اینکه بدون شناخت فنی جامع از فناوری تولید کاشی و نیز شگردها و اصول کاشیکاری اصیل سنتی نمی‌توان کاشی‌های ماندگار تولید کرد و شاید یکی از دلایل مرمت دوره‌ای کاشی‌ها نیز همین مسئله است وجود برخی از مشکلات کیفی در تعمیرات گذشته و میزان دخالتهای انجام شده در کاشیکاری گنبد مسجد امام را نیز تا حدود زیادی مرتبط با همین مسئله دانست.


سه ترک از کاشی های مسجد امام وضعیت استحکامی نامناسبی دارد

این کارشناس میراث تاریخی که چندی پیش به همراه گروهی کارشناسی و در پی دعوت معاونت میراث فرهنگی استان، از وضعیت گنبد مسجد امام نیز بازدید داشته در ادامه افزود: در حال حاضر کاشیکاری سه ترک از ترک‌های گنبد مسجد امام دارای وضعیت استحکامی نامناسبی است که باید مرمت آن در اولویت دستور کار میراث فرهنگی قرار بگیرد.

اصلانی در ادامه با اشاره به تعمیرات انجام شده قبلی بر روی کاشیکاری این سه ترک افزود: به نظر می‌رسد در تعمیرات گذشته گنبد مسجد امام عملیات «هشت و گیر کردن» پارچه های کاشی معرق در این سه ترک به درستی انجام نشده و درگیری و اتصال مناسبی میان قطعه پارچه های کاشیها ایجاد نشده که در واقع این موضوع یکی از عوامل بروز آسیبهایی نظیر لغزش، چین خوردگی و طبله کردن کاشیکاریها شده است.

این استاد دانشگاه هنر در ادامه همچنین وضعیت استحکامی نامناسب ملاط چسباننده کاشیها به پوسته زیرین را از دیگر مسائلی دانست که باعث ایجاد چنین مشکلی شده است و ادامه داد: وضعیت نامناسب ملاط فعلی احتمالا به سبب پست شدن خواص مکانیکی ملاط به مرور زمان، نفوذ رطوبت و نزولات جوی از طریق منافذ پوشش کاشیکاری ها و یا عمل آوری نامناسب و اهمال در مراحل اجرای تعمیرات است.

اصلانی همچنین در ادامه سخنان خود به نقش کفگیرکهایی که در گنبد مسجد امام بکار رفته نیز اشاره و تصریح کرد: گویا در سه ترک مورد نظر کفگیرکهای استفاده شده فاقد عملکرد اصولی و کارآیی لازم است.


عدم نظارت بر مرمت گنبد وضع را به اینجا کشاند

این استاد دانشگاه در ادامه سخنان خود اظهار داشت: در حال حاضر با توجه به حساسیت موضوع، گروهی مرکب از کارشناسان میراث فرهنگی و دانشگاه هنر اصفهان از طرف مدیریت میراث فرهنگی استان اصفهان مسئول بررسی مسائل مربوطه شده‌اند تا در نهایت بتوان با بررسیهای کارشناسانه و ارایه راهکارهای اصولی این مشکل را مرتفع کرد.

وی در ادامه سخنان خود به پیشنهادات و اقداماتی که توسط مدیریت میراث فرهنگی استان در خصوص رفع مشکل دسترسی اساتید خبره واستادکاران با تجربه که اغلب به دلیل کبر سن از حضور مستمرشان در ارتفاع زیاد محل اجرای تعمیرات گنبد بی بهره بوده، انجام شده است نیز اشاره و تصریح کرد: با نصب داربست ایمن و مناسب و نیز بکار بستن تمهیداتی جهت دسترسی آسان به بالای گنبد ، نه تنها می توان از اطلاعات علمی، فنی و تجربی اساتید دو حوزه دانشگاه و هنرهای سنتی بهره مند شد بلکه امکان نظارت اصولی و کنترل کیفی دقیق و مستمراقدامات و مرمتها نیز که یکی از مسائل مهم در ارتقای کیفی دخالتها محسوب می شود تا حد قابل قبولی فراهم می آید.

همچنین یک کارشناس حوزه میراث فرهنگی نیز که چندی پیش از گنبد مجد امام نیز بازدید داشته در این خصوص به خبرنگار مهر گفت: عدم نظارت صحیح بر نحوه مرمت مسجد جامع عباسی را مشکل مرمتی آن عنوان کرد.

این کارشناس حوزه میراث فرهنگی افزود: به دلیل نبود نظارت درست بر نحوه مرمت اکنون شاهد هستیم که کاشی و ملات گچی استفاده شده در گنبد به سمت پایین حرکت کرده و به صورت پله پله در آمده است.

وضعیت گنبد بسیار اسفناک است

وی با اشاره به اینکه دو ماه گدشته از گنبد بازدید داشته است گفت: وضعیت بسیار اسفناک است و با فرافکنی نمی‌توان از　 مرمت گنبد شانه خالی کرد.

فرشته نژاد افزود: اگر قرار باشد دوباره کار مرمتی روی گنبد انجام شود باید از افراد ذی‌صلاح به عنوان گروه ناظر استفاده شود.

گنبد مسجد امام با بی توجهی مرمت شد

هچنین در خصوص مرمت کاشی‌های گنبد مسجد امام، یک مرمت گر  برجسته که اجداد وی نسل اندر نسل در این عرصه فعالیت داشته‌اند به خبرنگار مهر گفت: بی توجهی در اجرا شامل دوغ آب پشت کاشی‌ها و یا اینکه اگر دوغ آبی ریخته شده به حالت مرده بوده از جمله عوامل ایجاد مشکل در مرمت این گنبد تاریخی است.

محمد حسن مقضی در ادامه با اشاره به بازدیدی که اخیرا از گنبد مسجد امام داشته افزود: کفگیرک‌هایی که باید برای برای گرفتن فشار به فاصله نزدیک به هم زده می شد با فاصله‌های بسیار زیاد کوفته شده است.

وی ادامه داد: یکی از این کفگیرک‌ها در فاصله یک متری و دیگری سه متری است و علاوه بر آن مقداری را با دوغ آب پر نکرده بودند و به راحتی دست پشت آن می رفت.

پشت کاشی‌های گنبد لانه پرندگان/برآمدگی60 سانتی در گنبد

وی در ادامه با اشاره به وضعیت ناراحت کننده گنبد مسجد امام گفت: اکنون این محل نیز برای لانه پرنده ها به محل مناسبی تبدیل شده چنانچه پرندگان در پشت آن لانه کرده‌اند و برخی از قسمتهای گنبد نزدیک 60سانتی متر بالا آمده است.

مقضی در ادامه سخنان خود اظهار داشت: در حد بسیار زیادی مسجد امام و کاشی‌های ‌آن در حال تهدید است و ممکن است کاشی‌های بالای قوس که هم اکنون باد کرده فرو بریزد کاشی‌های زیر خود را نیز به سبب ضربه وارده آسیب می‌زند که البته اکنون می‌توان از بروز این حادثه جلوگیری کرد.

این مرمت گر بناهای تاریخی و کارشناس کاشی‌های معرق در ادامه تصریح کرد: سازمان میراث فرهنگی کارشناس در خصوص کاشی ندارند، البته آنها کارشناسانی دانشگاهی دارند که نمی‌توان با این افراد حرف زد و آیا این شخص هم پا به پای استاد کار فعالیت می‌کند که اینطور نیست.

مقضی در ادامه سخنان خود یادآور شد: کار را باید به سازنده این کار واگذار کرد و نباید همانند مرمتهای قبلی کارشناسانی از سازمان میراث فرهنگی بر مرمت این اثر نظارت داشته باشند که از اصل موضوع مرمت بی اطلاع هستند.

با صبر کردن هزینه مرمت گنبد کاهش نمی‌یابد

این مرمت‌گر کاشی در ادامه تصریح کرد: باید هر لحظه جلوی آسیبهای گنبد را گرفت و اگر آنها گمان می‌کنند با صبر در این خصوص گنبد و مرمت آن هزینه کمتری گرفته و هزینه مرمت این گنبد کاهش می‌یابد این چنین نیست و شاید فردا مشکل بدتری ایجاد شود و شاید استاد کاری که امروز می‌تواند این کار را انجام دهد نباشد و باید از استادکارهای موجود استفاده کرد.

وی با اشاره به بازدیدی که از گنبد مسجد امام داشته، ادامه داد: طی بازدیدی که از گنبد داشتم می‌توان گفت که مرمت این گنبد در دور قبل به طور 100درصد انجام شده چرا که از کمر قوس به بالا رنگ کاشی‌ها عوض شده است.

کاشی‌های پایین قوس گنبد قدیمی است

مقضی در ادامه سخنان خود اظهار داشت: زمانی که مرمت گنبد مسجد امام اجرا شده حتی یک کاشی قدیمی هم در آن به کار نرفته و باید دید این کاشی‌های قدیمی کجا رفته این در حالیست که در گذشته می شد حداقل از 20 درصد کاشی‌های قدیمی استفاده کرد.

مرمت گنبد حداقل یک سال طول می‌کشد

وی همچنین در خصوص زمان مورد نیاز برای مرمت این گنبد تاریخی و یا مرمت حداقل سه ترک از این گنبد که دارای مشکلی اساسی است، اظهار داشت: اگر قالب اولیه نباشد، باید ابتدا یک قالب گرفته شود و حدود سه ماه زمان مورد نیاز برای ساخت قالب است و مرمت نیز نزدیک یک سال طول می کشد.

مقضی همچنین در ادامه سخنان خود اظهار داشت: آیا مسئولان شهر می خواهند در اجلاس سران داربستها را نیز جز اثار تاریخی به دیگر کشورها نشان دهند و یا می خواهند این داربستها را جمع کنند و اگر قرار است جمع شود برای خرابی آن چه می‌خواهند بگویند.

به گزارش مهر گنبد مسجد امام دارای 16 ترک است که در حال حاضر سه ترک آن دارای مشکلی اساسی است و لازم است تا در خصوص مرمت این بخش از گنبد که بخشهایی از آن در حد بسیار ناراحت کننده‌ای باد کرده چاره ای یافت زیرا اگر از نزدیک از این کاشی‌ها بازدید داشته باشیم علاوه بر مشاهده این چروک‌ها که دل هر دوستدار میراث فرهنگی را به درد می‌آورد شاهد هستیم که گنبد مسجد امام حالت پله‌ای پیدا کرده است.

وضعیت کنونی گنبد مسجد جامع عباسی در حدی ناراحت کننده و آزار دهنده است که در هر لحظه باید در انتظار ریختن کاشی‌های آن باشیم و هر ارتعاش صوتی و یا لرزشی نیز می‌تواند عاملی برای ریزش این کاشی‌ها باشد.

در هر صورت انتظار می‌رود تا سازمان میراث فرهنگی که تلاش برای گفتگو و شنیدن نظرات این سازمان بی نتیجه ماند با همتی مضاعف به دنبال رفع معضل گنبد مسجد امام باشد تا با مرمت اصولی این گنبد این بنای زیبای تاریخی را برای آیندگان ما نیز به یادگار بماند، شرایط کنونی بنا به گونه ای است که گویا دل نگین مساجد ایران از بی توجهی های ناشی از عدم رسیدگی و مرمت کامل و مطلوب شکسته است.

نباید فراموش کرد که کاشی‌های پایین دست قوس گنبد دارای قدمتی تاریخی است که بنا بر اعتقاد محمد حسن مقضی قدمتش به عصر صفوی بر می‌گردد و در صورت ریزش کاشی‌های بالاتر باید شاهد خسارت دیدن این بخش از کاشی‌ها نیز باشیم و علاوه بر آن صدا و ضربه حاصله از این اتفاق می‌تواند اثرات بدی را نیز برای کاشی‌های داخل مسجد نیز به همراه داشته باشد.