*سعید بازار باشلی

بحران آلودگی محیط زیست بر اثر استفاده بیش از پیش از سوخت های فسیلی و خطر از بین رفتن ذخایر و منابع طبیعی ، بالا رفتن مصرف انرژی به دلیل رشد ناهمگون صنایع و افزایش روز افزون جمعیت ، تولید گازهای گلخانه ای از جمله مونواکسید کربن ، گرم شدن دمای زمین ، ذوب شدن یخ های قطبی ،شیوع انواع بیماری های ناشناخته ، نابودی جنگل ها ، وقوع طوفان های غیر عادی ، بارش باران های سیل آسا و اسیدی و بالاخره خشکسالی های طولانی مدت ، که در ادبیات جهانی از آن به عنوان تغییرات آب و هوایی نام برده می شود ،زندگی روی کره زمین را با خطر نابودی مواجه ساخته است .

از این رو وظیفه هر انسان مسئول و وظیفه شناس که خود را شهروند جهانی کره زمین می داند ، این است که نسبت به آینده محیط زیست و سرنوشت نسل های آتی ، احساس مسئولیت کرده و به فکر چاره ای اساسی برای حل مشکل باشد .

اگر چه مساله راه حل فوری ندارد ، ولی اولین گام می تواند استفاده بهینه و مسئولانه از انرژی های فسیلی ،که عمری محدود دارند ، باشد .
به عنوان مثال باید قبول کنیم که استفاده از انرژی های فسیلی فقط برای مصرف در صنایع یا سوخت خودرو نیست ، امروزه حجم بالایی از نیازهای روزمره ما را مواد شیمیایی تشکیل می دهد که از مشتقات نفتی هستند ؛ با کم شدن ذخایر نفت خام و بالا رفتن بهای آن ، این ماده فقط در موارد اضطراری بکار برده خواهد شد ، مواردی مانند تولید مواد شیمیایی ، شوینده ها ، لوازم آرایشی ، بهداشتی ، پلاستیکی ، بسته بندی و غیره .

کافی است تصور کنیم که این منابع تمام شود ،چه پیش خواهد آمد ؟ البته این اتفاق خواهد افتاد.

بنابر آخرین آمار نشریه منتشره در نمایشگاه اینترسولار مونیخ 8 ژوئن2011 ، با در نظر گرفتن روند مصرف کنونی ، منابع نفتی جهان بعد از 43 سال ، گاز 64سال و ذغال سنگ 200 سال دیگر به پایان خواهد رسید.

استفاده از انرژی اتمی برای تولید برق هم که مشکلات خاص خود را دارد ،مشکل چگونگی دفع زباله های هسته ای همچنان لاینحل مانده یا احتمال وقوع سوانحی مانند چرنوبیل شوروی سابق یا نیروگاه فوکوشیما ژاپن، همچنان موجب نگرانی است .

بنابراین راهی به جز بهره گیری از انرژی های جایگزین و تجدیدپذیر نداریم و در دسترس ترین آنها انرژی خورشیدی ، انرژی باد ، زمین گرمایی و امواج اقیانوس است .

در حال حاضر کشورهای مختلف جهان به سمت استفاده از انرژی های تجدید پذیر، به ویژه خورشید و باد حرکت کرده و به عنوان مثال ظرف 5 سال گذشته در کشور آلمان سهم صنایع فتوولتائیک در تولید نیروی برق 10 برابر شده و حدود 3 درصد انرژی مورد نیاز آن کشور را تامین می کند و قرار است تا سال 2020 برق مورد نیاز پانزده میلیون آلمانی از انرژی خورشیدی تامین شود.

ذکر این نکته هم ضروری است که تاسال 2013هزینه های تمام شده ی انرژی خورشیدی از سوخت فسیلی ارزان تر خواهد شد.

در ایران ، در برنامه پنجم توسعه کشور، استفاده از انرژی های تجدید پذیر بمیزان 5000 مگاوات پیش بینی شده که هدف خوبی است . اما بپذیریم که رسیدن به چنین هدفی نیاز جدی به تفکر کلان نگر دارد .

حال ببینیم که شرایط گذار از یک اقتصاد مبتنی بر انرژی های فسیلی به اقتصاد انرژی های تجدید پذیر چیست ؟

در حال حاضر کشور ما هزینه سنگین اعتقاد به اقتصاد نفتی را پرداخت می کند ، هزینه هایی مانند یارانه سوخت ، دارو و درمان ، مواد غذایی ، حمایت از صنایع زیان ده دولتی و بخش خصوصی شبه دولتی و غیره . بدیهی است که ادامه این روش نه ممکن است نه منطقی.

ما امروز در اقتصاد جدیدی به سر می بریم که توسط کامپیوترهای بسیار کوچک و فناوری اطلاعات روبه رشد به وجود آمده ، که در آن قدرت نرم کشورها ،جایگزین قدرت نظامی سخت افزاری و حتی دیپلماسی کلاسیک شده است.

سرمایه گذاری در انرژی های تجدید پذیر می تواند تکمیل کننده این پروسه باشد و با اقتصاد جدید ،افزایش ثروت عمومی از طریق ایجاد کسب و کار نو بوجود خواهد آمد .

بدیهی است که باید منتظر بروز مشکلاتی هم در کنارش باشیم ،چرا که در کنار قله ای که بوجود می آید حتما دره ای هم خواهد بود . ما ناچاریم آنها را هم ببینیم و با حرکت به سوی تکنولوژی انرژی های پاک و همراه با حرکت جهانی ،اقتصاد ی علمی و مبتنی بر این نوع انرژی را سامان دهیم .

به یاد داشته باشیم که چرخش ها ی همه جانبه در جهت رشد و توسعه ،در اثر ظهور فناوری های جدید به وجود می آیند ، مثلا اختراع موتور بخار باعث تسریع در پیدایش عصر راه آهن شد . یا ساخت کامپیوتر راه را برای بوجود آمدن عصر اطلاعات هموار ساخت و کمپانی های متعدد با امکان ایجاد مشاغل فراوان پا به این عرصه گذاشتند .

اختراع اتومبیل باعث پیشرفت در تکمیل ساخته شدن جاده ها، خیابان ها ، پمپ بنزین ها و مشاغل خدمات فنی خودرو و غیره شد .

بنابراین استفاده از انرژی های تجدید پذیر بشرط اینکه به عوض استقرار ابزار بجای ابزار ، سیستم بجای سیستم جایگزین شود و یک سیستم عملیات جامع انتقال انرژی های نو به وجود آید ، برای رسیدن به توسعه ی پایدار بسیار مفید خواهد بود .

اما نقش دولت در این زمینه چیست؟
از سالهای دور دولت ها نقش محوری در پیشرفت و توسعه فناوری های نسل بعد را داشته اند ، بدیهی است که حمایت دولت ها فقط از فناوری های نو نخواهد بود بلکه دنبال اشاعه کسب و کار جدید هم باید باشد .
از سوی دیگر در اقتصاد نوین و مدرن جهانی ، دولت ها و حاکمیت ها سعی می کنند ، فرصت های تولید ، نوآوری ، رقابت ، ورود به بازارهای بین المللی و تنظیم قرار دادهای بزرگ را توسط صنعتگران ، بانکداران و بازرگانان فراهم آورند تا خود قدرتمند شوند .

در رابطه با انرژی های تجدید پذیر و فناوری های جدید، وقت آن رسیده که از حالت آزمایشگاهی بیرون آمده و پروژه ها ، در کارگاههای تولیدی و شرکت های خدمات فنی مهندسی عملیاتی شوند .

کشور ما ، از نظر شرایط جغرافیایی در منطقه ای است که می تواند با خلاقیت و کمک گرفتن از مدیریت مدرن جهانی ،سهم قابل توجهی را در بازار انرژی های پاک بدست آورد .

فقط کمی اعتماد بنفس لازم داریم که زمینه بوجود آمدن آن هم ،کسب سهم تولید و خدمات فنی مهندسی در بازار جهانی است .
مطمئن باشیم که ورود به صحنه بین الملل ، باعث رشد و پیشرفت ، تولید ثروت و رشد کسب و کار در کشورخواهدشد.

گام بعدی برای گذار به اقتصاد انرژی های تجدید پذیر ، تاسیس بانک های تخصصی و فعال در این بخش است که صرفا با هدف و برنامه تقویت زیر ساخت ها و وظیفه تامین مالی پروژه های مربوط به انرژی پاک بوجود آمده باشند، به موازات آن شرکت های بیمه تخصصی در این بخش انرژی می تواند تشکیل شده و پوشش بیمه ای برای تولید کنندگان و مصرف کنندگان را فراهم آورد .

مرحله دیگر از وظایف دولت لغو قوانین دست و پاگیر در را ه توسعه انرژی پاک است ،قوانینی مانند لغو مقررات منع تردد خودروهای برقی و در نظر گرفتن معافیت مالیاتی درحد صفر برای سازندگان و استفاده کنندگان آنها ، لغو حقوق گمرکی و سود بازرگانی برای ملزومات و تجهیزات پروژه های انرژی خورشیدی و بادی ، حل مساله انشعاب های غیر قانونی شبکه های کنونی انتقال برق، اعمال مالیات سنگین بر تولید و استفاده از اتو مبیل های سوخت فسیلی پر مصرف و صنایع آلوده کننده با عنوان مالیات بر کربن و با هدف کاهش انتشار گازهای گلخانه ای ،لغو قوانین دست و پاگیر کار و اشتغال و بالاخره تشویق مردم با روش های مختلف برای نصب سلول های خورشیدی برروی پشت بام منازل یا محوطه ها .

با این کار ، مردم خود به تولید کننده انرژی تبدیل شده و وظیفه تامین و نگهداری را هم خود بعهده خواهند داشت .
از نقطه نظر علم جامعه شناسی و روان شناسی اجتماعی ، در این میان تربیت انسان های مسئولیت پذیر و پاسخگو هم صورت گرفته است .

یاد آوری این نکته ضروری است که گسترش استفاده از انرژی خورشیدی در کشورهایی مانند آلمان یا ژاپن دقیقا در راستای سیاست های کلی آن کشورها در قبال مساله انرژی است .

تصور نمی کنم مردم آن ممالک صرفا بخاطر علاقه به محیط زیست یا جلوگیری از انتشار گازهای گلخانه های به استفاده از سیستم های انرژی های تجدید پذیر روی آورده باشند . بلکه بعنوان یک سرمایه گذاری بلند مدت و مطمئن به آن نگاه می کنند که مدلی از کسب و کار است و درآمد زا . اگر چه بر این باور یم که فرهنگ سازی ، اطلاع رسانی ، آموزش عمومی با یاد آوری بهره گیری از انرژی پاک برای حفظ محیط زیست و رسیدن به توسعه پایدار، تاثیر گذار است .

گام دیگر برای راه اندازی استفاده از انرژی های تجدید پذیر ، بهره گیری از نظرات مشاورین و تسهیلات آژانس بین المللی انرژی های تجدید پذیر و بانک جهانی برای نو آوری در زمینه فناوری های نو از جمله خورشیدی می باشد و در کنار آن با همکاری کشورهای دیگر در جهت تجاری کردن استفاده از انرژی های نو باید تلاش کنیم .

موضوع بسیار مهم در زمینه وظیفه دولت برای توسعه انرژی های تجدید پذیر ، اعمال سیاست خارجی فعال بر پایه تعامل و همکاری با همه کشورهای جهان در جهت رسیدن به اهداف توسعه پایدار است ، بدون همکاری همه کشورها ،حرکت در جهت توسعه پایدار و حفظ محیط زیست و فعالیت در زمینه رشد انرژی های تجدید پذیر امکان پذیر نیست .

ازسوی دیگر ما عمیقا باور داریم که هیچ سیستم و فناوری جدید و هیچ توسعه ای بدون مشقت ، تلاش ، طی مسیرراه و صیقل یافتن فکرو اندیشه ،بدست نمی آید . بایدرویکرد آینده نگری به جای کنکاش در گذشته بنشیند .

پیشنهادما چیست ؟

پیشنهاد مشخص ما طراحی وساخت یک شهر نمونه به عنوان شهر پاک ، در یکی از مناطق جنوبی ایران به عنوان مثال بین کرمان و بندر عباس است .
سناریو این است که شهری ساخته شود با امکان اسکان حدود 10000نفر ، این شهر حجم عمده انرژی مورد نیاز خود را از انرژی خورشیدی تامین کرده و همه مصالح و لوازم به کار رفته در آن کاملا قابل بازیافت باشند .
شهر فاقد هر گونه اتو مبیل بنزینی یا گازوئیلی بوده و از یک سیستم حمل و نقل سریع برقی جهت جابجایی افراد استفاده شود .

در این شهر ، شبکه وسیعی از لوله های مکشی، کار انتقال فاضلاب و زباله ها را به ایستگاه های مرکزی بعهده داشته که در آن حدود 70% فاضلاب تصفیه و به چرخه مصرف برگردانده می شود و 80% زباله هم پس از بازیافت قابل استفاده شده و پسماند آنها به کود یاسوخت تبدیل می شود .

این شهر می تواند با استفاده از تجارب معماری مناطق کویری ایران – مثال بادگیرها – طوری ساخته شود که کل شهر روی پایه هایی بالاتر از سطح زمین و در ارتفاع قرار گرفته و به وسیله تونل هایی ، هوای گرم به سیستم های گرم کننده هدایت شده و ضمنا با رعایت خاصیت دودکشی،گرما را به بالا هدایت کرده و از این طریق با ایجاد نسیم ،هوای محیط تا حدودی خنک شود .

در مرحله اول بخشی از برق مورد نیاز این شهر با احداث یک نیروگاه خورشیدی 10 مگا واتی تامین شده و مقادیری از گرمای محیط بوسیله یک سری تونل های هوای گرم به استخر های آب شیرین کن و تصفیه آب هدایت، تا از انرژی گرمایی در این بخش استفاده شود .

از سوی دیگر شرکت های خدمات خودروهای برقی هم در آن شهر فعال خواهند شد . این شهر می تواند بعنوان یک شهر پاک و بصورت منطقه صد در صد آزاد تجاری - صنعتی ،محل فعالیت شرکت ها ی تولیدی و خدمات فنی مهندسی معتبر ، دانشگاهها و مراکز تحقیقات انرژی های تجدید پذیر داخلی و خارجی باشد .

در عین حال می تواند بعنوان مرکزی جهت تدوین و عملکرد استراتژی توسعه صادرات بجای واردات در نظر گرفته شود.

کلام آخر ، نفس کره زمین به شمارش افتاده ، فردا دیر است ، با به فراموشی سپردن وقایعی که اجتناب ناپذیر هستند امکان وقوع آن از بین نمی رود .