تحولات لبنان، نزاع برای بقا

عصر ایران - رضا غبیشاوی -  روز چهارشنبه گذشته کسی پیش بینی نمی کرد سعد حریری نخست وزیر لبنان دقایقی قبل از ورود به کاخ سفید و دیدار با باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا، دولتش در بیروت سقوط کند و رئیس کابینه مستعفی نام بگیرد.

رویارویی میان دو جناح اصلی قدرت در لبنان عریان تر شده و جناح اقلیت پارلمانی موسوم به" 8 مارس" با استعفای 11 وزیر خود نشان داد خود را برای هر گزینه ای آماده کرده است تا دادگاه بین المللی ترور رفیق حریری را به چالش بکشد.

11 وزیر جناح 8 مارس استعفا کردند تا بر اساس قانون اساسی، کابینه لبنان از رسمیت بیفتد و به دولتی مستعفی تبدیل شود.

به سقوط کشاندن کابینه لبنان از سوی جناح 8 مارس نشانه ای از اوج رویارویی میان دو جناح اصلی قدرت در لبنان و بن بست در میانجیگری های خارجی برای حل این معضل است.
 
جناح 8 مارس متشکل از نیروهای حزب الله، جنبش امل و تعدادی  از احزاب سنی و مسیحی است. ایران و سوریه از این جناح حمایت می کنند و هم اکنون علاوه بر در اختیار داشتن اقلیت پارلمانی، 11 وزیر نیز در کابینه دارند. سید حسن نصرالله ، نبیه بری، میشل عون وعمر کرامی از مهمترین چهره های این جناح هستند.

جناح مقابل یعنی 14 مارس متشکل از احزاب المستقبل به رهبری سعد حریری نخست وزیر، نیروهای لبنانی به رهبری سمیر جعجع و  مجموعه ای از احزاب است که همگی سنی و مسیحی است. کشورهای عربستان، مصر و اردن در منطقه و کشورهای آمریکا و فرانسه نیز از این جناح حمایت می کنند.

مهمترین معضلی که هم اکنون میان دو جناح شکل گرفته، دادگاه بین المللی ترور رفیق حریری است. این دادگاه قرار است حکم به متهم کردن تعدادی از اعضای حزب الله به این ترور بدهد.  از یک سو جناح 14 مارس از دادگاه بین المللی وحکم آن حمایت می کند و از سوی دیگر جناح 8 مارس بر رد این دادگاه و احکام آن تاکید دارد.

حزب الله به عنوان محور جناح 8 مارس معتقد است اتهام زنی به تعدادی از اعضای این حزب  بر پایه های نادرستی از جمله شاهدان دروغگو استوار  و تنها بهانه و مقدمه ای برای متهم کردن کل این مجموعه و زمینه ای برای خلع سلاح کامل آن است که در این صورت موجودیت آن نیز زیر سئوال خواهد رفت لذا نگاه حزب الله به دادگاه تهدیدی علیه موجودیت است.

جناح 8 مارس پیش از این نیز بر سر همین موضوع تمامی وزیران خود و احزاب حامی اش را  از کابینه نخست وزیر قبلی لبنان یعنی فواد سینیوره خارج کرد و برای استعفای دولت نیز اعمال فشار کرد و حتی هوادارانش بیش از یک سال در مقابل ساختمان نخست وزیری به تحصن نشستند ولی در نهایت مجبور شد شاهراه های اصلی پایتخت را ببندد و با به دست گرفتن کنترل بیروت به وسیله قوه قهریه، دست برتر را در تحولات لبنان ایفا کند. در این هنگام قطر وارد خط میانجیگری شد و طرف های مختلف قدرت نیز در مذاکراتی در شهر دوحه به توافقی دست یافتند.

جناح 8 مارس در مذاکرات  دوحه به امتیازی گهربار دست یافتند تا برای سقوط دولتی که برخلاف رضایتشان فعالیت کند نیازی به تحصن یا استفاده از زور برای به دست گرفتن کنترل بیروت و وادار کردن نخست وزیر به استعفا نباشد بلکه صرف استعفای جمعی از وزیران، خود به خود کابینه را به سقوط بکشاند. این موضوعی بود که در مذاکرات دوحه بر سرآن توافق شده بود و امروز به کار 8 مارسی ها آمد.

هم اکنون با سقوط کابینه لبنان، دولت این کشور به وضعیت "کابینه موقت برای اداره کشور" تبدیل شده است تا فرد معرفی شده از سوی رئیس جمهور برای تشکیل کابینه بتواند از پارلمان رای اعتماد بگیرد.

نخست وزیر آینده لبنان

احتمال جنگ داخلی یا درگیری های شدید میان گروه های سیاسی لبنان در کوتاه مدت بعید است بلکه حداکثر می توان گفت زد و خوردهای پراکنده و غیر جدی میان گروه های تشکیل دهنده دو جناح 41 و 8 مارس قابل پیش بینی است مگر اینکه دولت لبنان یا نیروهای سازمان ملل متحد مستقر در این کشور برای اجرای احکام دادگاه بین المللی (در صورت صدور) اقدام عملی کنند که این موضوع نیز به احتمال بسیار زیاد اتفاق نخواهد افتاد.

معضل اصلی لبنان این است که معادله قدرت در این کشور، معادله صفر و یک است. موضوعی مورد اختلاف است که حد وسطی ندارد که دو طرف بتوانند بر سر آن توافق کنند. هر طرف که عقب نشینی کند به معنی زمینه سازی برای حذف خود است.  یک طرف، خواهان توقف فعالیت دادگاه بین المللی ترور رفیق حریری است و در طرف دیگر خواهان ادامه فعالیت آن است.  هیچ یک از دو طرف نیز به کمتر از این راضی نخواهند شد. در این وضعیت تشکیل دولت بدون حضور یکی از دو جناح نیز امکان پذیر نیست.

رئیس جمهور لبنان هر فرد دیگری را از جناح اکثریت پارلمانی (14 مارس) مامور تشکیل کابینه کند موفقیت وی منوط به ایجاد توافق با جناح مخالف بر سر سرنوشت دادگاه بین المللی ترور رفیق حریری است که به نظر می رسد چنین توافقی غیرممکن است.

اگر از جناح اقلیت پارلمانی (8 مارس) نیز کسی توسط رئیس جمهور مسئول تشکیل کابینه شود نه تنها این اقدام برخلاف توافقنامه دوحه است بلکه جناح اکثریت پارلمانی (14 مارس) زیر بار این موضوع نخواهد رفت.

به احتمال بسیار پیش بینی می شود همان طور که لبنان پیش از این، ماه های متوالی را بدون رئیس جمهور را گذراند و ماه های متوالی، نشست های پارلمان تعطیل شد؛ ماه های متوالی را هم بدون حضور نخست وزیر و کابینه بگذراند و دولت موقت فعلی، اداره امور لبنان را برای مدت زمان بسیار طولانی برعهده داشته باشد.

ادامه فعالیت دادگاه بین المللی

با وجود سقوط دولت لبنان اما دادگاه بین المللی ترور رفیق حریری یعنی مهمترین موضوع اختلافی میان دو جناح اصلی قدرت، همچنان به فعالیت خود ادامه می دهد و در آینده ای نزدیک نیز حکم خود را مبنی بر متهم کردن تعدادی از اعضای حزب الله به ترور رفیق حریری اعلام خواهد کرد.

یعنی سقوط کابینه در لبنان تاثیری در فعالیت دادگاه بین المللی و صدور حکم آن نخواهد داشت بلکه حمایت مقامات لبنانی را از آن به حداقل خود می رساند.

پس از صدور حکم دادگاه نیز در لبنان بازوی اجرایی برای اجرای آن وجود نخواهد داشت. فرض کنیم دادگاه بین المللی حکم بازداشت تعدادی از اعضای حزب الله را صادر کند که به احتمال زیاد نیز این گونه خواهد شد. چه کسی می خواهد این حکم را در لبنان اجرا کند و این افراد را بازداشت و تحویل دادگاه بین المللی دهد؟!

هر نیرویی چه پلیس لبنان یا نیروهای حافظ صلح سازمان ملل مستقر در لبنان اگر بخواهد دست به چنین اقدامی بزند باید خود را برای رویارویی با نیروهای حزب الله آماده کند. اقدامی که نظامیان صهیونیست نیز از پس ان برنیامدند. اکثر سران ارتش وپلیس لبنان نیز متمایل به حزب الله هستند و قطعا رغبتی به در افتادن با نیروهای نظامی حزب الله ندارند.

قدرت های جهانی و جناح 8 مارس در لبنان به خوبی می دانند اجرای حکم دادگاه بین المللی به معنی راه اندازی جنگ داخلی تمام عیار و بی نتیجه در لبنان خواهد بود. حزب الله به هیچ عنوان تسلیم این دادگاه نخواهد شد چرا که پذیرش دادگاه به معنی پذیرش تهدید علیه موجودیت خود است پس هیچ خط قرمزی برای حزب الله در مقابله با این دادگاه وجود ندارد و 8 مارس آماده است هر هزینه ای را در مقابل رد دادگاه بین المللی بپردازد.

شکست میانجیگری

این سقوط زودهنگام وزیران نشان دهنده شکست کامل میانجیگری مشترک عربستان و سوریه در لبنان نیز هست که راه را برای میانجیگری های بعدی نیز سخت می کند.

کشورهای فعال در میانجیگیری در لبنان مانند سوریه و قطر به همراه جناح 8 مارس سعی می کردند در بخش های مختلف حداقل یکی از موارد سه گانه را تحقق ببخشند که هیچ یک عملی نشد: اول حکم دادگاه به زودی صادر نشود.  دوم اگر صادر شد اعضایی از حزب الله را متهم نکند و سوم اگر حکم صادر شد و اعضایی از حزب الله متهم شدند سعد حریری حکم دادگاه را رد کنند.

جناح 14 مارس و دادگاه بین المللی

نگاه جناح 14 مارس به دادگاه بین المللی ترور حریری به عنوان ستون فقرات موجودیت این جناح است. در صورت عقب نشینی از تایید دادگاه نه تنها این موضوع به معنی شکست سنگین و اساسی از جناح مقابل است بلکه منجر به زیرسئوال رفتن موجودیت کل جناح 14 مارس می شود.

جناح 14 مارس تاکنون چندین بار با ضربات سختی از طرف جناح مقابل روبه رو شده است.  مقاومت حزب الله در مقابل اسرائیل در سال 2006 ، اعمال کنترل حزب الله بر شهر بیروت در 2008، توافقنامه دوحه در مه 2008 و به دست آوردن حق وتو در کابینه و آخرین آن تبرئه سوریه از اتهام قتل رفیق حریری. همه اینها عواملی برای به عقب راندن این جناح است. قطعا راضی شدن به عقب نشینی از دادگاه بین المللی ترور حریری نیز به معنی سقوط کامل این جناح است.

قدرت های جهانی و منطقه ای و دادگاه بین المللی

دادگاه بین المللی ترور حریری برای آمریکا، فرانسه و کشورهای عربی حامی غرب  و از  همه مهمتر اسرائیل نقش وسیله ای بی بدیل برای ضربه ای سنگین بر پیکر حزب الله را دارد که قطعا حتی اگر سعد حریری و 14 مارس نیز از آن عقب نشینی کنند این کشورها با استفاده از جایگاه شورای امنیت آن را به راحتی از دست نخواهند داد.

دادگاه بین المللی با حمایت جناح 14 مارس لبنان، آمریکا، فرانسه و از همه مهمتر شورای امنیت سازمان ملل متحد به کار خود ادامه می دهد اما اینکه قدرت های بزرگ برای اجرای احکام آن چه تدبیری بیاندیشند این مسئله چالش جدی آن هاست.

از زمان ترور رفیق حریری تاکنون در هر مرحله بیشترین سود را از اختلافات داخلی لبنان، اسرائیل برد و بیشترین امتیازات را نصیب این رژیم کرد. قطعا لابی های اسرائیل در آمریکا و محافل بین المللی اجازه توقف فعالیت  دادگاه بین المللی را نخواهد داد.  از نگاه مقامات تل آویو ، دادگاه بین المللی جبهه ای غیر مستقیم علیه حزب الله است.

 لبنان در مقابل بی ثباتی بیشتر

جناح 8 مارس برای توقف دادگاه بین المللی تلاش می کند تصمیم گیران در این زمینه چه در داخل (سعد حریری و جناح 14 مارس) و چه در خارج (آمریکا ، فرانسه و عربستان) را به انتخاب میان یکی از دو گزینه " توقف دادگاه بین المللی" یا "بی ثباتی " در لبنان وادار کند. البته این بی ثباتی  در لبنان نیز می بایست به اندازه ای باشد تا عقب نشینی از دادگاه بین المللی را توجیه کند.

البته بی ثباتی حتما به معنی اقدام به ناامنی نیست بلکه صرف معلق ماندن موضوع تشکیل دولت در لبنان خود بی ثباتی فرسایشی را به دنبال دارد. البته جناح 8 مارس بعید نیست برای عمق بخشیدن به بی ثباتی در لبنان دست به اقدامات دیگری بزند.

اقدام 8 مارسی ها برای استعفای زودهنگام و بی اعتبار کردن نخست وزیر لبنان قبل از دیدار با اوباما پیام مهمی را دارد و آن اینکه این جناح برای توقف دادگاه بین المللی دست به هر کاری خواهد زد چرا که دادگاه بین المللی را به عنوان تهدیدی علیه موجودیت محور جناح یعنی حزب الله می داند لذا پیش بینی می شود اصطکاک ها و تنش ها در لبنان میان دو جناح افزایش یابد.

رابطه سوریه با عربستان، آمریکا و فرانسه

در روند میانجیگری میان گروه های لبنانی، روابط سوریه با عربستان و در نتیجه با آمریکا و فرانسه به طرز شگفت انگیزی خوب شد. سران عربستان و سوریه پیش از این به همراه یکدیگر سفر مشترکی را به بیروت داشتند. اوباما پس از سال ها فردی را برای سفارت در دمشق معرفی کرد. بشار اسد و نیکولا سارکوزی سران سوریه و فرانسه  به پاریس و دمشق سفر کردند. تکلیف رابطه سوریه با عربستان، آمریکا و فرانسه در تنش های داخلی  لبنان چه خواهد شد.

از یک سو  سوریه می داند اگر حمایت جانانه ای از 8 مارس و حزب الله لبنان نکند و این جناح در تنش فعلی مغلوب شود قطعا نه تنها سوریه یکی از مراکز نفوذ خود را در لبنان و منطقه از دست خواهد داد بلکه سنگر بعدی برای اعمال فشار متوجه دولت سوریه خواهد شد.

از سوی دیگر نزدیکی به عربستان سعودی، آمریکا و فرانسه برای سوریه بسیار مهم است و راضی نخواهد بود دوباره روابط دمشق با این کشورها تیره شود. پیش بینی می شود سوری ها ضمن تاکید بر رابطه حسنه به دست آمده با ریاض، واشنگتن و پاریس موضع گیری ها پررنگی را در موضوع لبنان نداشته باشد  وبه حمایت های نامحسوس و غیرمستقیم از 8 مارس ادامه دهد.

رابطه ایران با عربستان

حمله تروریستی، علت غرق شدن کشتی باری روسیه در دریای مدیترانه اعلام شد

تماشاخانه

آنچه از بم برجای ماند / ۲۱ سال بعد، هنوز برخی زخم‌ها باز هستند (فیلم)

درماندگی ارتش اسراییل و روی آوردن به ربات ها / بیمارستان کمال عدوان با ربات منفجر شد (فیلم)

فیلم های دیگر