پاسخ کارشناسان درباره لامپ هاي کم مصرف

سيد محمود معلمي در روزنامه خراسان نوشت:

درست از زماني که لامپ هاي کم مصرف به جامعه مصرف معرفي شد،حرف و حديث هايي نيز درباره آن ها به گوش مي رسيد. گروهي مي پرسيدند اين که برخي افراد مي گويند نور اين لامپ ها سرطان زاست چقدر واقعيت دارد؟ آيا همه انواع اين لامپ ها خطرناک است يا تنها لامپ هاي سفيد خطرناک است؟ لامپ هاي رنگي چطور؟ اصلا انواع بي خطر و استاندارد و يا خطرزا و غير استاندارد در بازار وجود دارد؟ آيا اين که گفته مي شود نزديک شدن به اين لامپ تا ۳۰ سانتي متري خطرناک است درست است؟ مي گويند اگر شکسته شود در محيط مواد سرطان زا پخش مي کند، اين گفته چقدر صحت دارد؟ استفاده در محيط هاي بسته خطرناک تر است يا در تمام محيط ها پرتوزايي دارد؟ زنان به اين پرتوها حساس ترند يا کودکان؟ پوست سفيد يا سبزه چطور؟ و اين ها تنها چند پرسش از شايد صدها پرسشي است که در جامعه درباره اين وسايل مطرح است و البته مصرف کنندگان حق دارند پاسخ اين سوال ها را دريافت کنند.

البته کارشناسان مزاياي استفاده را از اين لامپ ها از منظر اقتصاد ملي و اقتصاد خانوار نگريسته و بر اين باورند که ميزان مصرف کم انرژي در اين لامپ ها به اقتصاد ملي کمک و در مجموع مصرف انرژي را در کشور کم مي کند و اين موضوع تاثير به سزايي در کاهش مصرف انرژي در کشور (گفته مي شود در ايران به اندازه کشور چين انرژي مصرف مي شود)دارد. در بخش اقتصاد خانواده و سبد هزينه خانوار نيز مصرف اين گونه لامپ ها مي تواند به پايين آوردن هزينه هاي خانوار کمک کند.

ولي برخي ديگر از کارشناسان معتقدند اگر از اين لامپ ها به درستي استفاده نشود همانند بمب هاي کوچک شيميايي در خانه و حتي در زباله ها عمل مي‌کنند. در اين گزارش تلاش مي شود ضمن برشمردن مضرات و معايب اين لامپ ها شيوه استفاده بهينه را از آن با هدف کم کردن آسيب هاي احتمالي به مردم آموزش دهيم و اکنون که بر اثر تبليغات، بسياري از لامپ هاي رشته اي تبديل به لامپ کم مصرف شده، آگاهي مردم نسبت به اين لامپ ها بيشتر شود.

نور مضر

موضوع مزايا و معايب لامپ هاي کم مصرف را با کارشناس ارشد مدارهاي باز الکترونيکي شاغل در صنايع الکترونيک دالاس واقع در ايالات متحده آمريکا مطرح مي کنيم. وي ابتدا لامپ هاي موجود بازار را که براي مصارف خانگي توليد مي شود به دو دسته مهتابي (فلورسنت) و آفتابي (رشته اي خلاء) تقسيم مي کند و مي گويد: در لامپ هاي آفتابي حدود ۹۵ درصد انرژي الکتريسيته تبديل به گرما مي شود و تنها ۵ درصد صرف روشنايي و توليد نور مي شود و از اين نظر هيچ توجيه علمي (از نظر مصرف انرژي) براي استفاده از اين لامپ ها وجود ندارد و تقريبا در تمامي دنيا استفاده از اين لامپ ها منسوخ شده است، اما اين نکته را نبايد از نظر دور نگاه داشت که لامپ هاي آفتابي تنها همين يک عيب مهم را داشتند و نور آن ها و ضايعات آن ها پس از طي شدن دوره استفاده (به حالت سوخته و يا شکسته) زيان قابل توجهي براي محيط زيست نداشت، به ويژه اين که تنگستن آن ها سريع مستهلک مي شد و حباب (شيشه)آن ها نيز به دليل نازک بودن و در معرض نور بودن به مدت طولاني در مدت کمتر از چند سال تبديل به پودر سيليس و ساير ترکيبات معدني مي شد.

«سعيد امين» درباره لامپ هاي مهتابي نيز مي گويد: در صنايع خانگي حدود ۲۰ سال است که استفاده از اين لامپ ها (انواع شکل داده شده و تزئيني) رايج شده و جسته و گريخته از معايب آن ها مطالبي منتشر مي شود که در پاره اي از موارد مستند علمي هم ندارد؛ از جمله اين که اثر نور آن ها بر زنان و کودکان بيشتر است يا اين که موجب برنزه شدن پوست سفيد و متعاقب آن سرطان پوست و...مي شود. ضمن اين که اين سيستم ها(انواع لامپ هاي فلورسنت) البته مزايايي نيز دارد که تنها يکي از آن ها کم مصرف بودن آن هاست. وي برخي از معايب اين لامپ ها را که از نظر علمي به اثبات رسيده است، تشريح مي کند و مي افزايد: اين لامپ ها(فلورسنت) داراي شرايط تغيير فرکانس نوري هستند به اين معنا که در هر لحظه چندين بار نور آن شدت و ضعف دارد که البته با چشم غير مسلح ديده نمي شود و تنها دستگاه هاي الکترونيکي فرکانس سنج اين موضوع را مي تواند به خوبي تشخيص دهد و اين تغيير فرکانس براي چشم انسان بسيار خطرناک است.

وي اضافه مي کند: دوم اين که خاصيت يونيزاسيون نور لامپ هاي مهتابي به اثبات رسيده است و در بلندمدت مي تواند ضايعات عمقي در بافت و ضايعات سطحي در پوست انسان و موجودات زنده ديگر ايجاد کند. علاوه بر اين ، نور اين لامپ ها بر بافت هاي گياهي زنده، يون هاي موجود در آب و هوا و توليدات صنعتي که در ساخت آن ها از بافت هاي زنده استفاده شده نيز اثر منفي دارد از اين رو هيچ گاه توصيه نمي شود که در مرغداري ها، گلخانه ها، لابراتوارهاي داروسازي و هم چنين در موسساتي که از پوست و چرم، محصولات مختلف توليد مي شود از اين لامپ ها استفاده شود زيرا بر بافت طبيعي اثر منفي دارد و موجب فساد زودرس آن مي شود.

بمب هاي شيميايي کوچک

«امين» شکسته اين لامپ ها را به مراتب خطرناک تر از نور آن ها عنوان مي کند و مي افزايد: در ساخت اين لامپ ها فناوري دقيقي به کار مي رود که به کمک آن، مدت عمر اين لامپ ها دقيقا تعيين مي شود به عبارت ديگر اين لامپ ها بايد از روز اول که روشن شد تا مدت زمان مشخص که معمولا ۵ تا ۱۰ هزار ساعت است(و بايد روي جعبه مشخصات فني آن دقيقا عنوان شود) روشن بماند و پس از آن در شرايط کاملا ايمن(حتي اگر هم چنان روشن باشد) از چرخه مصرف خارج و در شرايطي که پروتکل جهاني آن نيز تنظيم شده، معدوم و نابود شود. اما به اين شرايط در ايران عمل نشده و تا زماني که اين لامپ ها شکسته نشود مورد استفاده قرار مي گيرد و متاسفانه در ميان زباله ها رها مي شوند و همانند يک بمب شيميايي کوچک به آلوده کردن محيط مي پردازند که عوارض آن بسيار وخيم است (اگر يک لامپ کم مصرف پاي يک درخت شکسته شود، در کمتر از دو ماه آن درخت خشک مي شود و تا چند سال ديگر هيچ گياهي در آن محدوده رشد نخواهد کرد).

«امين» توصيه هاي استفاده هم زمان را از اين لامپ ها به همراه لامپ هاي آفتابي نيز شنيده است و در اين باره مي گويد: مستند علمي براي اين کار وجود ندارد، اما برخي از کارشناسان بر اين باورند که نور لامپ هاي آفتابي (رشته اي) تا حدودي اثرات منفي لامپ هاي مهتابي را خنثي مي کند که من در اين مورد نمي توانم اظهارنظر دقيق بکنم، اما اين نکته را درنظر داشته باشيد که استفاده از لامپ هاي کم مصرف رنگي به مراتب بهتر از لامپ هاي مهتابي با نور سفيد است.

اين کارشناس ارشد مدارهاي الکترونيکي تفاوتي بين لامپ هاي مهتابي با فرمت هاي (اشکال) مختلف قائل نيست و درباره اين سوال که چرا پيش از اين درباره مضرات لامپ هاي مهتابي سنتي(لوله اي) اين سخنان گفته نمي شد، مي گويد: لامپ هاي کم مصرف فعلي در حقيقت شکل تغيير يافته لامپ هاي مهتابي سنتي است اما به دليل گسترش استفاده از لامپ هاي مهتابي شکل دار، مضرات آن ها نيز به طور وسيع مطرح شده است.

«سعيد امين» بر اين باور است که بهترين شيوه استفاده از لامپ هاي کم مصرف استفاده از آن ها در اماکن عمومي و آن هم در ارتفاع بيش از ۴ متر از سطح زمين است تا هم استفاده کنندگان کمتر در معرض اين نور باشند(چون محل عمومي است و تردد در آن همواره جريان دارد) و هم فاصله لامپ ها تا زمين تا حدودي موجب استهلاک اشعه در فضا مي شود، بنابراين استفاده از اين لامپ ها در منازل، اماکن تجاري، بيمارستان ها و اماکني که به طور مداوم افراد در معرض اين نور قرار مي گيرند ، توصيه نمي شود.

مضر براي چشم

در کنار فوايد اقتصادي زياد اين لامپ ها، مضرات چشمي آن ها را نبايد از نظر دور داشت.

«شاهرخ ميلان» پزشک متخصص و جراح چشم نور لامپ هاي کم مصرف را زيان آور دانسته و مي گويد: براساس تحقيقات، استفاده از لامپ ها ي کم مصرف براي چشم مضر است و سبب تسريع در تشکيل آب مرواريد و کاهش شفافيت سفيدي چشم مي شود.

وي پيشنهاد مي کند: در صورتي که صنعتکاران ايراني محفظه هايي براي لامپ ها بسازند که روکشي از جنس مقاوم به اشعه ماوراي بنفش داشته باشد، تاثيرگذاري منفي اين لامپ ها بر روي چشم کاهش خواهد يافت.

دکتر «ميلان» با اشاره به اثرات زيان آور اشعه ماوراي بنفش منعکس شده بر روي پوست (بر اثر استفاده از لامپ هاي کم مصرف) به شبکه خبر مي گويد: اشعه ماوراي بنفش اين لامپ ها سبب بروز لکه هاي پوستي، کدورت پوست و حتي پيري زودرس پوست مي شود.

اين جراح و متخصص بيماري چشم با بيان اين که ساختمان داخلي اين لامپ ها از بخارات بسيار سمي جيوه تهيه شده است، يادآور مي شود اين لامپ ها از نظر زيست محيطي به شدت سمي است و حتي در جمع آوري لامپ هاي فرسوده نيز بايد تدابير جدي توسط سازمان هاي مربوطه انديشيده شود.

مشکلي نيست مطمئن باشيد

در اين بين «لياني» مدير بخش برق و الکترونيک وزارت صنايع بخشي از اظهارات کارشناسي مطرح شده را تاييد مي کند و بخشي ديگر را فاقد ارزش علمي مي داند. وي درباره استاندارد بودن اين لامپ ها مي گويد: لامپ هاي کم مصرفي که در بازار داخلي با نرخ دولتي عرضه مي شوند داراي استانداردهاي لازم هستند و ما به هيچ وجه قبول نمي کنيم که اين لامپ ها از استانداردهاي جهاني تبعيت نمي کنند زيرا دولت و وزارت نيرو هرگز از ورود کالايي که فاقد استانداردهاي لازم باشد و طول عمر کمي داشته باشد، حمايت نمي کنند. از طرفي ورود اين لامپ ها تابع شرايط سختي است، پس نمي تواند فاقد کيفيت لازم باشد.

وي در پاسخ به اين سوال که خبر سرطان زا بودن نور اين لامپ ها را چگونه تحليل مي کنيد، مي گويد بحث سرطان زا بودن بحث ديگري است که در همه جاي دنيا مطرح است ولي ما اعتقاد داريم اين لامپ ها مانند لامپ هاي مهتابي معمولي هستند اين لامپ ها از تکنولوژي CFL بهره مندند و لامپ هاي مهتابي (معمولي) از تکنولوژي FL، پس ضرر اين لامپ ها به اندازه لامپ هاي مهتابي است نه بيشتر و ممکن است اين لامپ ها خطري داشته باشند ولي در حد ناچيزي است مانند هر وسيله ديگري. اگر بخواهيم تا اين حد حساس باشيم بايد بگوييم تلويزيون و ساير کالاها هم خطر دارند.

خطرناک اگر بشکند

مهندس «آقا ميري» مدير کل حفاظت از محيط زيست استان خراسان رضوي مضر بودن استفاده از لامپ هاي کم مصرف را پس از شکستن اين لامپ ها مي داند و مي گويد: در تکنولوژي ساخت اين لامپ ها، نوعي پودر ويژه مورد استفاده قرار مي گيرد که قرار گرفتن و پخش اين گرد در محيط پس از شکسته شدن لامپ  براي محيط زيست بسيار خطرناک است. اين مقام مسئول خطر آفرين بودن نور اين لامپ ها را تاييد نمي کند و مي گويد: دليلي براي زيان آور بودن نور اين لامپ ها براي انسان ارائه نشده بنابراين نمي توان اين ايراد را گرفت.

در ديگر کشورها چطور؟

استفاده از لامپ هاي کم مصرف اختصاص به ايران ندارد و در بسياري از کشورهاي جهان تبليغ براي استفاده از اين لامپ ها روزافزون است. با يک داروساز ايراني مقيم کانادا موضوع را مطرح مي کنيم و وي در پاسخ به اين سوال که در کانادا وضعيت استفاده از اين لامپ ها چگونه است، مي گويد: در آمريکاي شمالي و کانادا نيز بحث صرفه جويي انرژي از اولويت ها است و از اين رو استفاده از اين لامپ ها و وسايل برقي کم مصرف تبليغ مي شود در اين جا نيز توصيه مي شود که ضمن جايگزين کردن لامپ هاي کم مصرف با لامپ هاي رشته اي و استفاده ترکيبي از آن، مضرات احتمالي را به حداقل برسانيم.

يک شهروند مالزيايي که خود را متخصص مولتي مديا (ارتباطات چند رسانه اي) معرفي مي کند نيز در پاسخ ما مي گويد: در مالزي با اين که بيش از نيمي از برق کشور از نيروگاه هاي هسته اي تامين مي شود، تبليغ براي استفاده از اين لامپ ها روزافزون و گرايش مردم نيز بسيار زياد است.

وي مي افزايد: در مالزي که سيستم برق دو گانه وجود دارد (۱۱۰ ولت و ۲۲۰ولت) توصيه شده که از لامپ هاي کم مصرف که با ۱۱۰ ولت کار مي کنند استفاده شود.

يک شهروند آمريکايي نيز از استفاده گسترده از اين لامپ ها در آمريکا به ما مي گويد: تقريبا استفاده از لامپ هاي رشته اي در ايالات متحده آمريکا منسوخ شده با اين حال هرازگاهي اخباري درباره آسيب هاي ناشي از لامپ هاي کم مصرف منتشر مي شود که البته تاثير قابل توجهي در ميزان مصرف ندارد.

وي مي گويد: استقبال عمومي از لامپ هاي کم مصرف خوب است و اين لامپ ها قيمت بالايي هم دارند.

ضرورت تدوين يک آيين نامه

تکنولوژي توليد محصولات الکترونيکي ايجاب مي کند که توليد و استفاده از آن تابع مقررات خاصي باشد تا استفاده کنندگان را دچار مشکل و عوارض نکند اين مقررات در عرف بين المللي پروتکل ناميده مي شود و اکنون احداث شرکت هاي بزرگ صنايع، استفاده از توليدات صنعتي، قرارگرفتن توليدات فرسوده در چرخه بازيافت، جمع آوري، بسته بندي و دپوي ضايعات صنعتي داراي پروتکل ويژه است.

کارشناسان بر اين باورند با توجه به نوين بودن لامپ هاي يک بار مصرف و ناآشنايي استفاده کنندگان از اين محصولات، بايد مردم آموزش هاي لازم را در اين خصوص ببينند تا کمتر دچار مشکل شوند.

در اين پروتکل بايد نحوه شناسايي لامپ هاي يک بار مصرف، شيوه محاسبه نور مورد نياز، آموزش حذف ضايعات اين لامپ ها و به کارگيري لامپ متناسب با محل مصرف و رعايت نکات بهداشتي درباره اين محصول را آموزش داد. همان گونه که در بسياري از کشورهاي جهان براي کوچک ترين ادوات الکترونيکي پروتکل تدوين مي شود و از طريق رسانه هاي عمومي به مردم آموزش داده مي شود.

به هر حال روند استفاده از لامپ هاي کم مصرف و تبليغ روزافزون آن در رسانه ها ايجاب مي کند که مردم به صورت آگاهانه با معايب و مضرات آن آشنا شوند و با توجه به اجراي طرح هدفمند سازي يارانه ها و گرايش مردم به استفاده از لامپ هاي کم مصرف، اين ضرورت بيش از پيش اهميت پيدا مي کند.