غلبه نظر احمدی نژاد بر دیدگاه علی لاریجانی / ایران قصد دارد به توافقی نسبی با غرب برسد

عصرایران، هومان دورانديش - هرمیداس باوند، استاد روابط بین الملل  دانشگاه علامه طباطبایی، در طول چند سال گذشته، بارها درباره پرونده هسته ای ایران اظهار نظر کرده است. باوند معتقد است که از موضع " منتقد دلسوز " درباره سیاست هسته ای ایران سخن می گوید.

او توافق اخیر ایران با ترکیه و برزیل را نشانه تعدیل موضع نظام جمهوری اسلامی با هدف حل و فصل نهایی مساله هسته ای ایران می داند.

متن زیر حاصل گفتگو با هرمیداس باوند درباره توافق هسته ای ایران با ترکیه و برزیل است.

آیا توافق هسته ای ایران با ترکیه و برزیل می تواند مانع از تصویب تحریم های تازه علیه ایران شود؟

این امر منوط به توافق ایران با روسیه، آمریکا، فرانسه و آژانس است. یعنی 1200 کیلوگرم اورانیوم ایران در خارج از کشور به ودیعه گذاشته می شود تا مذاکرات ایران با سه کشور مذکور و آژانس به توافقی منتهی شود.

پس بر مبنای توافق کنونی ایران با ترکیه و برزیل، نمی توان درباره آینده پرونده هسته ای ایران گمانه زنی کرد.

این توافق فقط یک ضریب اطمینان است زیرا این موضوع برای غربی ها خیلی اهمیت داشت که این 1200 کیلوگرم اورانیوم از ایران خارج شود. این یک گام مثبت اولیه است که برداشته شده اما همه چیز منوط به مذاکرات ایران با روسیه و آمریکا و فرانسه و آژانس بین المللی انرژی اتمی است.

این گام مثبت اولیه بیشتر به نفع ایران است یا به نفع غرب؟ یعنی بیشتر نظر کدامیک از طرفین اختلاف را تامین می کند؟

این یک گام اولیه در جهت تامین نظر غرب است. البته جزئیات امر در مذاکرات ایران و گروه وین مشخص می شود و به همین دلیل هم در بیانیه مربوط به توافق ایران و ترکیه و برزیل تصریح شده که اگر مذاکرات ایران با گروه وین به توافق منتهی نشود، ترکیه این 1200 کیلوگرم اورانیوم را بدون قید وشرط به ایران برمی گرداند.

برخی از نشریات خارجی و داخلی این توافق را دال بر این دانسته اند که دولت آمریکا کنترل خودش را بر روند پرونده هسته ای ایران از دست داده است زیرا بازیگران جدید وارد صحنه بازی شده اند. شما با این تحلیل موافقید؟

بازیگران قبلی، یعنی روسیه، فرانسه و آمریکا، اعضای دائمی شورای امنیت بودند. بنابراین آنها نقش مهم و اساسی را در شورای امنیت ایفا می کنند. ترکیه و برزیل اعضای غیردائم شورای امنیت اند. این کشورها نقش واسطه را ایفا کرده اند. چنانکه گفتم، مذاکرات اساسی باید با همان سه کشور و آژانس صورت بگیرد.

ظاهراً روزنامه واشنگتن این تحلیل را ارائه کرده که بیانیه ایران و ترکیه و برزیل موجب شکاف بین کشورهای حامی رویکرد آمریکا با کشورهای در حال توسعه ای مثل مصر و اندونزی می شود که به دنبال برنامه صلح آمیز هسته ای هستند. آیا ممکن است چنین شود؟

ممکن است این طور هم بشود ولی همه چیز به مذاکرات ایران و گروه وین بستگی دارد. اگر این مذاکرات به نتیجه مرضی الطرفین برسد، می توان گفت قدمی اساسی برداشته شده است ولی در حال حاضر توافق ایران و ترکیه و برزیل سبب می شود که طرح موضوع تحریم های ایران در شورای امنیت موکول شود به مذاکرات ایران و گروه وین و آژانس.

چرا ایران همین چند وقت پیش بر سر همین موضوع تبادل اورانیوم غنی شده، با روسیه به توافق نرسید ولی الان با ترکیه و برزیل به توافق رسیده است؟

آخر بیانیه مشترک ایران و ترکیه و برزیل هم توافق لازم برای حل مساله هسته ای ایران نیست بلکه صرفاً یک گام اولیه است.

چرا همین گام اولیه در مذاکرات ایران و روسیه برداشته نشد؟

بدون تردید علتش موضع گیریهای اخیر روسیه و نزدیکتر شدن این کشور به غرب است.

یکی از ملاحظات ایران در مذاکراتش با روسیه این است که محل تبادل سوخت هسته ای در ایران باشد اما در متن توافق ایران و ترکیه و برزیل چنین پیزی قید نشده است.

در وین و ژنو این نکته مطرح شده بود که اورانیوم ایران به روسیه و سپس به فرانسه منتقل شود و فرانسه هم میله های سوخت را به ایران منتقل کند. اما ایران بعداً نظرات جدیدتری را مطرح کرد و گفت مساله کمیت و محل مبادله اورانیوم هم مهم است.

در خصوص کمیت، ایران معتقد بود که مبادله اورانیوم باید به صورت مرحله ای و مقطعی باشد. نکته دیگری هم که مطرح شد این بود که ایران سوخت مورد نیازش را مستقیماً بخرد.

 نکته سوم - که مد نظر ایران بود - این بود که مبادله در ایران صورت گیرد.

 بنابراین ایران نسبت به مقدار و محل مبادله اورانیوم غنی شده ملاحظاتی داشت. اما الان تغییری نسبی بوجود آمده است. یعنی قرار است این 1200 کیلوگرم اورانیوم به صورت نسبی از ایران خارج شود و به صورت ودیعه نزد ترکیه باقی بماند.
 این گام نخست است که مورد نظر غرب است. پس از این گام، همه پیز منوط می شود به مذاکرات ایران با آن سه کشور و آژانس.
انتظار هم این است که این مذاکرات به توافقی منجر شود. اگر هم این مذاکرات به توافقی نیانجامد، دولت ترکیه باید این 1200 کیلوگرم اورانیوم را بدون قید و شرط به ایران برگرداند.

بنابراین توافق ایران با ترکیه و برزیل را می توان نشانه تعدیل موضع جمهوری اسلامی دانست.

نفس توافق ایران با ترکیه و برزیل نشانه تعدیل موضع ایران است زیرا ایران در این توافق پذیرفته است که 1200 کیلوگرم اورانیومش به خارج کشور منتقل شود.

برخی از اصولگرایان معتقدند که فعال شدن دو بازیگر جدید، یعنی ترکیه وبرزیل، به نفع ایران است. نظر شما در این باره چیست؟

به نظر من ایران باید مشکلش را با طرفهای اصلی ماجرا حل کند. طرفهای اصلی اعضای دائم شورای امنیت اند. ما باید همان پروسه مطرح شده در وین را قبول می کردیم، زیرا در آن زمان زمینه لازم برای حل مشکلات ایران و غرب، گذشته از مشکل هسته ای، وجود داشت.

با توجه به استراتژی اعلام شده اوباما، یعنی حل مسالمت آمیز مشکلات ایران و آمریکا از طریق مذاکرات دو جانبه، توافق وین می توانست زمینه لازم را برای حل تدریجی مشکلات این دو کشور فراهم کند.

حالا فارغ از این نکته، نقش آفرینی ترکیه و برزیل را در حل مساله هسته ای ایران چطور ارزیابی می کنید؟

ترکیه و برزیل دو کشور جهان سومی هستند و بدون تردید، این نقش آفرینی به نفع دیپلماسی آنها خواهد بود. بویژه اینکه رئیس جهمور برزیل خودش را کاندیدای آینده دبیرکلی شورای امنیت می داند.

یعنی شما می فرمایید سود اصلی این توافق به جیب ترکیه و برزیل می رود.

بله.

آیا رای احتمالی این دو کشور به نفع ایران در شورای امنیت را نمی توان سود واریز شده به حساب ایران دانست؟

این بستگی به مذاکرات ایران و گروه وین دارد زیرا ممکن است رسیدگی مجدد شورای امنیت به پرونده هسته ای ایران، با توجه به کیفیت و نتیجه مذاکرات ایران و گروه وین، فعلاً به تاخیربیفتد.

اگر ایران با گروه وین به توافق نرسد، برزیل و ترکیه به سمت غرب می چرخند یا به سمت ایران؟

من فکر می کنم این موضوع قابل بحث است و به راحتی نمی توان درباره آن نظر داد. در هر حال توافق ایران با ترکیه و برزیل برای دو کشور برزیل و ترکیه یک دستاورد دیپلماتیک است. بخصوص برای ترکیه که اخیراً سعی کرده بین سوریه و اسرائیل میانجی گری کند. یعنی ترکیه می خواهد در منطقه شیخوخیت و اعتبار پیدا کند.

اگر ایران و گروه وین به توافق نرسند، دور جدیدی از تعارضات شروع می شود. این به نفع ایران است که زمان بیشتری بدست می آورد یا به نفع غرب که می تواند ترکیه و برزیل را نیز وارد دایره اجماع علیه ایران کند؟

ممکن است به لحاظ زمانی به نفع ایران باشد ولی نکته مهم، حل نهایی موضوع است. حل نهایی موضوع هم در گرو این است که این گام اولیه نخستین به یک توافق نهایی بیانجامد. اگر چنین توافقی حاصل نشود، کار به شورای امنیت کشیده می شود. در آنجا اگر " رای اجماع " مطرح شود، ترکیه و برزیل احتمالاً رای مخالف یا ممتنع خواهند داد. باید 9 رای وجود داشته باشد تا مکانیسم " رای اکثریت " مبنای عمل شورای امنیت واقع شود. بنابراین کشورهای غربی تلاش می کنند رای اجماع مبنای عمل قرار گیرد ولی اگر هم چنین نشود، رای اکثریت می تواند برای آنها قانع کننده و کافی باشد.

وقتی که روسیه و چین به سمت آمریکا متمایل شده اند، آیا این امکان وجود دارد که ترکیه و برزیل تا به آخر مدافع ایران باقی بمانند؟

این دو کشور به منافع خودشان فکر می کنند. اگر در مراحل بعد، ایران نکاتی را مطرح کند که از نظر آنها قابل قبول نباشد، آنها در چنین شرایطی با توجه اوضاع و احوال وقت تصمیم می گیرند.

وارد کردن این دو کشور به صحنه بازی، برای ایران به عنوان یک تاکتیک مفید است؟

بد نسیت زیرا در شرایط قبلی، سیر حل و فصل مساله تقریباً به بن بست رسیده بود ولی شرایط کنونی گامی مثبت و رو به جلو است.

به نظر شما ایران در نهایت با گروه وین به توافق می رسد؟

من فکر می کنم در شرایط کنونی مصلحت این است که با آنها به توافق برسیم. ولی تحقق این امر بستگی به خط مشی جمهوری اسلامی است. به هر حال تعدیل کنونی موضع ایران حاکی از این است که ایران قصد دارد تا به توافقی نسبی با غرب نائل شود.

ظاهراً در داخل ساختار قدرت، رای احمدی نژاد به رای علی لاریجانی غلبه کرده است که ایران پذیرفته که 1200 کیلوگرم اورانیوم خود را از کشور خارج کند. چون لاریجانی قبلاً به شدت با این تصمیم مخالفت کرده بود.

بله، آقای احمدی نژاد قبلاً از سوی آقای لاریجانی و دیگران مورد انتقاد قرار گرفت. بنابراین اگر ایران با گروه وین به توافق برسد، این امر بدون تردید دال بر این است که موضع آقای احمدی نژاد بر موضع آقای لاریجانی غلبه کرده است.