عصر ایران- دو روز قبل از سقوط کامل حکومت بشار اسد در سوریه میدل ایستآی در مقالهای مفصل به قلم کمال علم به بررسی ریشه ها و دلایل این تحول ناگهانی پرداخت اما او هم پیش بینی نمیکرد سقوط اسد به این سرعت رخ دهد. با توجه به این که حالا دیگر صحبت از احتمال سقوط بشار اسد نیست زیرا به واقعیت پیوسته و درباره زنده یا مرده بودن او شایعاتی درگرفته طبعا نقل حدس و گمانهای او دیگر لطفی ندارد اما بخشهای دیگر را که همکارمان لیلا احمدی برگردانده نقل میکنیم.
درباره خود نوسنده بد نیست بدانیم «کمال علم»، تحلیلگر سیاست استراتژیک و مدرس مدعو در دانشگاههای خاورمیانه، بریتانیا و پاکستان است و سابقۀ همکاری با موسسۀ آسپنِ برلین را دارد و در رسالۀ دکتری ژئوپلیتیکِ افغانستان و جهان عرب را بررسیده است.
علم تمرکز ویژهای بر روابط پاکستان با سوریه، اردن و عراق و همچنین رابطۀ پاکستان با احمدشاهمسعود، فرمانده افسانهایِ مجاهئین افغان دارد که پیش از کشتهشدن در حملۀ تروریستی، جنبشهای نظامی علیه شوروی و طالبان را در دره پتجشیر رهبری میکرد.
او مشاور و نمایندۀ ویژۀ «بنیاد مسعود» در پاکستان است که به بررسی میراث سیاسی و نقش احمد شاه مسعود میپردازد. کمال علم، همچنین عضو «گروه راهبردی و بینالمللیِ پروژۀ باغبانی افغانستان» است که از کشاورزان و روستائیان افغانستان حمایت میکند و آنها را به بازارهای خاورمیانه و بریتانیا متصل میکند و چون در مرکز مطالعات استراتژیک دمشق کار کرده با سوریه نیک آشناست.
و اما آنچه از مقاله دو روز قبل او هنوز قابل نقل است:
-پس از سالها تلاش برای بازسازی روابط منطقهای، دمشق در مواجهه با حملۀ غافلگیرانۀ گروههای مخالف، مقاوم به نظر میآمد، اما سقوط شتابان و مبهوتکنندۀ حلب در حملهای به رهبریِ «هیأت تحریر الشام» (HTS) ورق را برگرداند. باید لختی درنگ کرد و یادآور شد که پیش از این هم در چنین گذرگاهی بودهایم.
- جولانِ تحریرالشام و شورشیانِ سوریِ دلگرم به حمایت ترکیه نشان داد اردوغان می خواسته پیش از رویکارآمدنِ «دونالد ترامپ» (رئیسجمهور منتخبِ ایالات متحده) با ورقهایش بازی کند.
- دست به مهرهشدن اردوغات یعنی نگرانی نسبت به منطقۀ کردنشینِ شمالِ سوریه و هرچند وزرای دفاع و اطلاعاتِ دو کشور (سوریه و ترکیه) پیوسته در روسیه با یکدیگر ملاقات میکردند اما ترکیه از امتناع مکرر بشار اسد از مذاکره و دیدار با اردوغان به تنگ آمده بود.
البته وزرای اسد در حال مذاکره بودند و سوریه به امارات، عربستان سعودی و روسیه برای فشار دیپلماتیک اتکا داشت.
- هرچند در تهاجمِ تحریرالشام، انگشت اتهام به سمت ترکیه نشانه رفت، اما عاملیت اسرائیل را نمیتوان نادیده گرفت. درست چند روز پیش از سقوط حلب، «بنیامین نتانیاهو» (نخستوزیر اسرائیل)، سوریه را برای تسهیلِ کمک به حزبالله تهدید کرده بود و تصادفی نیست که این بحران بلافاصله پس از نهایی شدن آتش بس در لبنان آغاز شد.
- حملات، زمانبندی شده بود و نشان از این داشت که در هماهنگی با نیروهای مسلحِ ادلب صورت گرفته است. برخی از گروههای مخالف سوری اذعان کردهاند آتشبسِ اسرائیل، راه را هموار کرد.
- بحران سوریه در حالی رخ داد که به استثنای قطر، همۀ سفرای جهان عرب به دمشق بازگشته بودند و حتیبهد از سقوط حلب بر حمایت مجدد از سوریه تأکید کرده بودند.
نویسنده در پایان هشدار داده: کافی است پیش از آن که اوضاع از کنترل خارج شود، اسد توصیههای این کشورها را در مورد نزدیکشدن به رجب طیب اردوغان بپذیرد. ( و این دقیقا همان کاری بود که اسد انجام نداد!)
از نگاه نویسنده موضوع مهم دیگر افزایش تنش در بلندیهای اشغالیِ جولان است. اسرائیل از سال 1973 به یگانهای ارتش فرمان داد تا از خط مرزیِ سازمان ملل و منطقۀ حائل خارج شوند و این روزها نیروهای بیشتری به این منطقه اعزام کرده است.
بلندیهای جولان در اشغال اسرائیل است و حتی از آن با عنوانِ جولان اشغالی یاد میشود. در سال ۱۹۷۴، قطعنامۀ ۳۵۰ شورای امنیتِ سازمان ملل بین اسرائیل و سوریه، آتشبس اعلام کرد و از آن هنگام، نیروهای حافظ صلحِ سازمان ملل در بلندیهای جولان حضور دارند و بر حفظ آتشبس میان سوریه و اسرائیل نظارت میکنند. اسرائیل در سال ۱۹۸۲ با نقض قطعنامه، این مناطق را بخشی از خاک خود اعلام کرد. ترامپ در سال 2019، مالکیت اسرائیل بر بلندیهای جولان را به رسمیت شناخت که با مخالفت جامعۀ جهانی و اعضای دائم شورای امنیتِ سازمان ملل مانند بریتانیا مواجه شد. با روی کار آمدنِ بایدن، وزیر خارجۀ او اعلام کرد که ارتفاعات جولان را بهعنوان بخشی از اسرائیل به رسمیت نمیشناسد. اسرائیل در حالی نیروهای خود را در جولان افزایش داده که شواهد نشان از نقش این دولت در تحرکاتِ گروههای تروریستیِ سوریه دارد. اسرائیل همزمان با پیشرویِ نیروهای تحریرالشام، اقدام به بمباران برخی از گذرگاههای مرزیِ سوریه و لبنان کرده است.
عصر ایران: سرعت تحولات در سوریه به حدی بود که بخش های دیگر این مقاله که تنها دو روز قبل نوشته شده بلاموضوع شده از جمله احتمالاتی درباره بشار اسد و این که چه خواهد کرد و حالا نه تنها سقوط کرده که بحث جان خود او در میان آمده است. اگر صدام حسین طی 18 روز و با دخالت مستقیم خارجی و آن هم ارتشی در حد ایالات متحده سقوط کرد بشار اسد در 11 روز و بدون دخالت مستقیم خارجی سرنگون شد اگرچه نقش دولتهای ترکیه و قطر را نباید نادیده انگاشت و در هر دو از مدتی قبل هر دو سست شده بودند. صدام با تحریم ها و اسد با اعتراضات بهار عربی و سپس جتگ های داخلی از 2011 به بعد و در حالی که تصور می شد همه چیز به سود او تمام شده ورق برگشت.