آنچه جذابیت این خانه ها را دو چندان کرده است، قرار گرفتن حیات خانه ها در دل بناست به نحوی که اتاقهای سه دری و پنج دری در بیشتر این خانه ها دور تا دور قرار گرفته و حیاط با حوضی فیروزه ای رنگ همچون نگینی در میان خانه های تاریخی خودنمایی می کند.

مهر: استان یزد یکی از قدیمی‌ترین استانهای کشور به شمار می‌رود و خانه‌های متعدد تاریخی عصرها و دوره‌های مختلف تاریخی گویای این قدمت تاریخ تمدن در این دیار است اما در حال حاضر قدیمی‌ ترین خانه تاریخی یزد در آستانه تخریب کامل قرار گرفته است.

بیشتر خانه‌های تاریخی استان یزد مربوط به دوران قاجار است اما در این بین در برخی مناطق نظیر ندوشن خانه‌هایی متعلق به عصر صفوی نیز مشاهده می‌ شود.

علاوه بر قدمت تاریخی خانه ها آنچه به آنها رونق بخشیده، معماری منحصر به‌ فرد یزد است که امروز با وجود گذشت صدها سال از قدمت برخی خانه‌ها، همواره زیبایی های خانه های تاریخی از جمله دیوارهای گلی و بلند، پنجره های گره چینی شده با شیشه های رنگی، حوض‌ های کم عمق و طویل، آب انبارهای خنک، بادگیرهای سر به فلک کشیده و ... چشم نوازی می کند.

یکی از قدیمی ترین خانه های تاریخی استان یزد که قدمتی بیش از 450 سال دارد و متعلق به دوران صفوی است، خانه قلعه‌ای های ندوشن است.

این خانه بزرگ زمانی عمارتی با معماری زیبا و تحسین برانگیز بود و خانهای ندوشن در آن زندگی می کردند.

این خانه به لحاظ امنیتی نیز بسیار امن بود زیرا علاوه بر برخورداری از دیوارهای بلند، با تونلی نسبتا طولانی در زیر زمین به قلعه ای درست در روبروی این خانه و در تپه ای با فاصله چند کیلومتری از خانه، متصل می شد.

خانه قلعه ای پس از آنکه دوران اوج خود را سپری کرد در دوره‌ های بعد از صفویه توسط مالکان اصلی به رعیت هایی که برای آنها کار می کردند، واگذار شد.

خانه قدیمی قلعه ای حتی تا 15 سال پیش نیز مسکونی بود و سه خانوار در آن زندگی می کردند اما از آن پس روند تخریبی به خود گرفت و هم اکنون از این خانه به جز نمایی توخالی چیزی بر جای نمانده است.

بسیاری از اتاقهای این خانه با خاک یکسان شده، زیرزمین و آب انبار خانه به طور کامل مدفون شده و دیوارهای بلندی که به واسطه همین بلندی در معرض تخریب بیشتری قرار دارند نیز در آستانه تخریب کامل قرار دارند.

این خانه که در روزگاری از زیباترین و اعیان ترین خانه های یزد به شمار می رفت امروز در و دیوار آن بوی مرگ گرفته و با قرار گرفتن در آن بیم فرو رفتن خانه یا آوار شدن دیوارها لذت کنکاش در بقایای معماری اصیل ایرانی را از بین می برد.

آنچه که عجیب می نماید این است که این خانه به شماره 12129 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و این طور به نظر می رسد که ثبت آثار در فهرست آثار ملی، احیا،‌ مرمت و نگهداری آثاری همچون خانه قلعه ای ها را ضروری می کند.

اما در سفری که چندی پیش خبرنگاران استان یزد به همراه مسئولان روابط عمومی های ادارات شهرستان صدوق به ندوشن داشتند، تنها چیزی که نه تنها در خانه قلعه ای ها بلکه در حمام قدیمی قلعه، مسجد جامع ندوشن و در مجموع بافت تاریخی و ثبت شده این منطقه احساس نمی‌ شود، بحث نظارت و رسیدگی است.

امروز در ندوشن که روزگاری مهد پرورش مردان و زنان بزرگ تاریخ و ادبیات ایران بوده است، همه چیز بوی گرد و غبار، ویرانی و نا امیدی می دهد و گویی قدمت و تاریخ اینجا به دست فراموشی سپرده شده است.

یکی از کارشناسان میراث فرهنگی شهرستان صدوق که در این سفر خبرنگاران را همراهی می کرد، در مورد خانه تاریخی قلعه ای ها به خبرنگار مهر البته منکر عدم نظارت میراث فرهنگی شد و علت تخریب این خانه را هزینه های بالای نگهداری آن عنوان کرد.

300 میلیون تومان برای مرمت و احیای خانه قلعه ای ها مورد نیاز است

وی که خواست نامش فاش نشود،‌ افزود: برای بازسازی این خانه 300 میلیون تومان اعتبار مورد نیاز است و با تعدد آثار تاریخی در منطقه و وجود 92 اثر ثبت شده، مگر چقدر می‌ توان به این خانه رسیدگی کرد.

این کارشناس میراث فرهنگی در طول بازدید خبرنگاران از خانه تاریخی قلعه ای ها توجیهاتی برای علت ویرانی های این خانه ارائه کرد و مرتب بر کلمه نظارت میراث فرهنگی بر این خانه تاکید داشت اما آنچه به چشم می خورد و اکنون نیز در این عکس ها قابل مشاهده است، بویی از نظارت به مشام نمی رساند.

البته ممکن است هزینه 300 میلیون تومانی برای مرمت این خانه توجیه پذیر نباشد اما به هر ترتیب ثبت این اثر در فهرست آثار ملی، برای مسئولان استان یزد مسئولیت به همراه دارد و امروز نباید شاهد تخریب قدیمی ترین خانه تاریخی یزد به این شکل باشیم.

به طور قطع ترمیم و مرمت و البته نگهداری از این خانه راهکارهایی دارد که البته دست اندرکاران میراث فرهنگی بهتر از هر خبرنگاری از آن مطلع هستند.

میراث فرهنگی استان یزد در مرکز استان با واگذاری خانه های قدیمی به بخش خصوصی و تبدیل این خانه ها به زورخانه، رستوران سنتی و ... گام موثری در احیا و حفظ خانه های تاریخی برداشته است اما به نظر می رسد مناطقی همچون ندوشن به دست فراموشی سپرده شده است.

رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد در این خصوص خصوص به خبرنگار مهر گفت: بافت تاریخی ندوشن به طور کامل در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

عزیزالله سیفی با اشاره به خانه قدیمی ندوشن گفت: تنها این خانه نیست بلکه در ندوشن خانه های قدیمی متعددی وجود دارد که نیاز به احیا و مرمت دارد.

وی با اشاره به اصلی ترین مشکل این خانه ها بیان داشت: همه این خانه ها مالک شخصی دارد اما متاسفانه مالکان این خانه ها را رها کرده اند به همین دلیل بیشتر این خانه ها روند تخریبی پیدا کرده است.

سیفی خاطرنشان کرد: اما با این وجود میراث فرهنگی استان یزد با اعتبارات محدودی که در دست دارد، استحکام بخشی این خانه ها را بر اساس اولویتها آغاز کرده است.

وی افزود: استحکام بخشی بنای تاریخی خانه قلعه ای ها نیز انجام شده اما به دلایل مختلف این خانه نتوانسته پس از استحکام بخشی به شکل خانه های تاریخی در قالب هتلهای سنتی یا سفره خانه ها، احیا می شوند، درآید.

سیفی ادامه داد: اما به هر ترتیب تلاش شده از تخریب بیشتر این بنا جلوگیری شود.

بسیاری از مسئولان میراث فرهنگی در استان یزد و در سراسر کشور بر این عقیده اند که تلاش برای حفظ یک بنای تاریخی با ثبت اثر در فهرست آثار ملی به پایان می رسد در حالی که به نظر می رسد ثبت اثر در فهرست آثار تاریخی نه تنها پایان کار برای حفظ یک بنا نیست بلکه پس از آن باید با دید مسئولانه‌تری نسبت به آثار ثبت شده نگریست زیرا صرف همین ثبت تاریخی، برای گردشگران و مردم منطقه توقع ایجاد می کند و هرگز انتظار نمی رود با ورود به خانه ای تاریخی که از آن به عنوان قدیمی ترین خانه تاریخی استان یزد یاد می شود، با ویرانه ای روبرو شویم هر آن انتظار ویرانی کامل آن وجود داشته باشد.