تشخیص ADHD نیازمند انجام ارزیابی دقیق و جامعی است، زیرا علائم اضطراب، افسردگی، مصرف مواد مخدر و کمبود خواب، معمولاً با این اختلال اشتباه گرفته می‌شود.
خلاصه مقاله:
به گزارش زومیت، داگلاس تاینان، روانشناس بالینی کودکان و نوجوانان، در مواجهه با مراجعه‌کننده‌ی شش ساله‌ای می‌گفت: «واضح است که این کودک دچار اختلال کم‌توجهی بیش‌فعالی (ADHD) نیست.» دکتر تاینان از این موضوع مطمئن بود، اما معلم کلاس اول این پسربچه، با نظر او موافق نبود.
کودک در مدرسه از بی‌توجهی به کلاس درس رنج می‌برد. اما رفتار او در خانه، برای کودکی در سن و سال خودش کاملاً عادی به نظر می‌رسید. او عاشق کتاب خواندن بود و به دکتر تاینان هم گفته بود که دوست دارد کتاب‌های خودش را به مدرسه ببرد، زیرا کتاب‌های مدرسه برایش بیش‌از‌حد مبتدی و آسان هستند.
دکتر تاینان معتقد است که معلم کودک، احتمالاً استعداد تحصیلی بسیار بالای او را در نظر نگرفته بود، مادر او نیز در کودکی از استعداد تحصیلی بسیار بالایی برخوردار بوده است. مطالعات نشان داده‌اند که کودکان سیاه‌پوست، مانند پسربچه‌ای که به دکتر تایتان مراجعه کرده بود، معمولاً کمتر از دیگر کودکان در برنامه‌های استعدادیابی شناسایی می‌شوند.
آزمایش‌های بیشتر، نشان داد که درباره‌ی مشکل پسربچه‌ی شش ساله حق با دکتر تاینان است و ADHD، دلیل بی‌توجهی او به درس‌های مدرسه نیست، فقط درس برای او خسته‌کننده است.
ADHD یا اختلال کم‌توجهی بیش‌فعالی، اختلالی عصبی‌رشدی است و معمولاً در سنین کودکی آغاز می‌شود. علائم این اختلال شامل بی‌توجهی، بی‌نظمی، بیش‌فعالی و تکانشگری است. این علائم باعث می‌شود که فرد در دو یا چند محیط، مانند خانه و مدرسه، دچار مشکلات متعددی شود.
علائم اختلال ADHD می‌تواند (هم در کودکان و هم در بزرگسالان) با ویژگی‌های اختلالات متعددی هم‌پوشانی داشته باشد. بر اساس مطالعات، مشکل تمرکز یکی از شایع‌ترین علائم ذکر‌شده در راهنمای تشخیصی انجمن روانپزشکی آمریکا است. مشکل در تمرکز با تشخیص مشکلات ناشی از ۱۷ اختلال دیگر نیز هم‌پوشانی دارد.
برای جلوگیری از تشخیص نادرست ADHD یا تشخیص ندادن این اختلال، نیاز است که بیماران تحت ارزیابی‌های دقیق‌تری قرار بگیرند. در ادامه، نگاهی خواهیم داشت به برخی مشکلات رایجی که ممکن است با ADHD اشتباه گرفته شوند.
برخی اختلالات سلامت روان، مانند اضطراب، افسردگی و یا اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه، ممکن است با علائمی شبیه به ADHD در فرد ظاهر شوند. دکتر مکس ویزنیتزر، متخصص مغز و اعصاب کودکان و ADHD در بیمارستان رینبو بیبیز اند چیلدرنز در کلیولند، می‌گوید: «این علائم ممکن است به شکل کمبود تمرکز یا انگیزه، کنش‌نمایی یا برون‌ریزی هیجانی و دشواری در برنامه‌ریزی و انجام وظایف دیده شوند.»
اشتباه‌گرفتن علائم دیگر اختلالات سلامت روان با علائم ADHD، هم برای بزرگسالان و هم برای کودکان صدق می‌کند. برای مثال، در بیماران دکتر ویزنیتزر، اضطراب اغلب با ADHD اشتباه گرفته می‌شود. او می‌گوید: «آیا فردی که دچار اختلال اضطراب است، می‌تواند تمرکز کند؟ البته که نه. دلیل تمرکز ضعیف فرد مضطرب مشابه فرد ADHD نیست، اما نتیجه‌ی نهایی یکسان است.»
وضعیت حتی ممکن است پیچیده‌تر شود؛ افراد مبتلا به اختلال ADHD به طور معمول از اختلالات رفتاری یا خلقی نیز رنج می‌برند.
مصرف بیش‌از‌حد مواد مخدر، می‌تواند باعث ایجاد مشکل در تمرکز و بیش‌فعالی شود و همچنین، مشکلات دیگری را به همراه داشته باشد. دکتر دیوید دبلیو. گودمن، استادیار روانپزشکی و علوم رفتاری در دانشکده پزشکی دانشگاه جانز هاپکینز، می‌گوید اگر فردی سال‌ها مواد مخدر مصرف کرده باشد و سپس با شکایت از کاهش توانایی‌های شناختی مانند مشکل در تمرکز، حفظ اطلاعات یا یادآوری آن‌ها به پزشک مراجعه کند، ضروری است که مدت زمان بروز این علائم نیز بررسی شود.
گودمن می‌افزاید: «اگر علائم بیمار پیش از سن ۱۲ سالگی ظاهر نشده باشند، بیمار از معیارهای لازم برای تشخیص اختلال ADHD برخوردار نیست.»
بر اساس یافته‌های مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۷، حدود ۹۵ درصد از شرکت‌کنندگانی که علائم مشابه ADHD در آن‌ها برای اولین بار در سن ۱۲ سالگی یا بیشتر ظاهر شده، حتی با وجود اینکه همه‌ی علائم اختلال در این افراد مثبت بود، به ADHD مبتلا نبودند. شایع‌ترین دلیل در افرادی که از ویژگی‌های ناتوان‌کننده‌ای مشابه علائم ADHD رنج می‌بردند، در حقیقت استفاده‌ی بیش‌از‌حد از مواد مخدر و سپس، اختلالاتی مانند افسردگی و اضطراب بود.
بزرگسالان معمولاً به هفت تا نه ساعت خواب شبانه نیاز دارند، اما نیاز نوجوانان و کودکان به خواب شبانه، بیشتر از بزرگسالان است. به گزارش مراکز کنترل و پیشگیری از بیماریهای آمریکا، بیش از یک سوم از بزرگسالان و حدود ۷۷ درصد از دانش‌آموزان دبیرستانی در ایالات متحده، شب‌ها به اندازه‌ی کافی نمی‌خوابند.
مطالعات اثبات کرده‌اند افرادی که از کمبود خواب شبانه رنج می‌برند، از توانایی لازم برای شفاف‌اندیشیدن و انجام برخی امور روزمره برخوردار نیستند. همچنین، خواب ناکافی بر روحیه‌ی فرد تأثیر منفی می‌گذارد.
علاوه بر این، یافته‌های مطالعه‌ی جامعی نشان می‌دهد افرادی که شب‌ها معمولاً بین سه تا شش ساعت می‌خوابند، در آزمون‌های شناختی سنجش توانایی مغز در حفظ اطلاعات و مدت زمان صرف‌شده برای انجام امور، عملکرد خوبی نداشتند. این قبیل ناتوانی‌ها معمولاً با نشانه‌هایی شبیه به علائم رایج ADHD، مانند تنبلی ذهنی (نوع اختلال نقص توجه)، فراموشی یا عادت به ناتمام‌گذاشتن کارها همراه هستند.
امروزه گوشی‌های هوشمند ما را با سیل عظیمی از پیام‌ها، اعلان‌ها و فرصت‌های گشت‌و‌گذار در شبکه‌های اجتماعی مختلف مواجه می‌کنند. این وضعیت می‌تواند باعث شود که دائماً حس کنیم توجه ما از امور روزمره منحرف شده، یا توانایی تمرکز ما کاهش یافته است؛ اما این بدین معنی نیست که همه‌ی ما بیش‌فعالی داریم.
دکتر گودمن می‌گوید فردی که از نظر عصبی کاملاً عادی محسوب می‌شود، در صورت حذف یا کاهش خیره‌شدن به صفحات نمایش، تمرکز بهتری خواهد داشت. در حالی که فرد مبتلا به ADHD حتی بدون وجود هیچ‌گونه عامل حواس‌پرتی خارجی، همچنان با تمرکزکردن مشکل دارد.
مطالعات نشان می‌دهند افرادی که بیش‌از‌حد با فناوری‌های دیجیتالی در ارتباط هستند، به احتمال بیشتر از دیگر افراد، علائم ADHD را گزارش می‌کنند. اما همه‌ی کاربران شبکه‌های اجتماعی دچار این اختلال نیستند.
روان‌درمانگران و محققانی که در حوزه‌ی ADHD کار می‌کنند، می‌گویند انجام ارزیابی پزشکی پیش از تشخیص این اختلال، دارای اهمیت بسیاری است. زیرا طیف وسیعی از بیماری‌ها و اختلالات، می‌توانند علائمی مانند ADHD ایجاد کنند. این علائم شامل بی‌توجهی، مشکلات حافظه یا مه مغزی (هوشیاری ابری) هستند و می‌توانند در افراد باعث ایجاد احساس تنبلی، حواس‌پرتی و فراموشی شوند.
نمونه‌هایی از بیماری‌هایی مانند آسیب مغزی، بیماریهای مزمن مانند فیبرومیالژیا (سندرم درد اسکلتی عضلانی مزمن) یا بیماری پاتس (سندرم پاسچر ارتواستاتیک)، دیابت، مشکلات قلبی و بیماریهای غدد درون‌ریز مانند کم‌کاری تیروئید، بیماری‌هایی هستند که باعث ایجاد علائمی مشابه ADHD می‌شوند. همچنین، استرس (هم مزمن و هم حاد) نیز می‌تواند علائمی مشابه ADHD به وجود آورد و به مشکل در برنامه‌ریزی، ساماندهی امور و خودتنظیمی منجر شود.
تشخیص صحیح ADHD در چندین مرحله انجام می‌شود: مصاحبه‌ی پزشک با بیمار، بررسی پرونده پزشکی و سوابق رشدی فرد، پرکردن پرسشنامه‌هایی درباره‌ی علائم فردی و در صورت امکان، گفتگو با نزدیکان بیمار، مانند همسر، والدین یا معلم.
اما پرسشنامه‌ها نیز به تنهایی کافی نیستند. یافته‌های مطالعه‌ای نشان می‌دهد زمانی که بزرگسالان پرسشنامه‌ی مقیاس اندازه‌گیری ADHD را پر می‌کنند، اغلب به عنوان بیمار مبتلا به این اختلال شناسایی می‌شوند، حتی اگر بیش‌فعالی نداشته باشند.
مارگارت سیبلی، استاد روانپزشکی و علوم رفتاری در دانشکده پزشکی دانشگاه واشنگتن در سیاتل، می‌گوید: «تشخیص ADHD در بزرگسالان می‌تواند دشوارتر باشد، زیرا آن‌ها طولانی‌تر از کودکان زندگی کرده‌اند و سن بالاتر، عوامل پیچیده‌تری را به دنبال دارد.»
علاوه بر این، هیچ دستورالعمل عملی بالینی خاصی برای تشخیص و درمان بیماران ADHD پس از دوران کودکی وجود ندارد. به همین دلیل، برخی بیماران برای تشخیص سریع و دریافت نسخه، به جای پزشک متخصص به اینترنت مراجعه می‌کنند. برخی افراد نیز سعی می‌کنند با تحقیق در مورد این اختلال در شبکه‌های اجتماعی، علائم شخصی خودشان را تحلیل کنند.
دکتر سیبلی می‌گوید: «تمایل افراد معمولاً به خودتشخیصی و پرسش در مورد این است که آیا ضرورتی در تشخیص توسط پزشک وجود دارد یا خیر. اما باید مراقب باشید، زیرا اگر علائم خودتان را به اشتباه تشخیص دهید، ممکن است راه‌حل صحیح مشکلات و درمان درست را نیز از دست بدهید.»
در نهایت، انجام ارزیابی جامع بهترین راه‌حل است. دکتر سیبلی پیشنهاد می‌کند که افراد، تشخیص اختلالات را با مراجعه به متخصصان ارائه‌دهنده‌ی مراقبت‌های اولیه یا پزشک عمومی آغاز کنند و سپس، به دنبال متخصصان حوزه‌ی سلامت روان باشند.
دکتر تاینان می‌گوید او معمولاً فرض را بر این می‌گذارد که بیمار بیش‌فعالی ندارد و سپس، تلاش می‌کند تا همه‌ی عوامل دیگری را که ممکن است باعث ایجاد علائم مشابه شوند، بررسی کند. او می‌افزاید: «اگر شواهد جدی از اضطراب، افسردگی و ADHD ببینم، از دیگر علائم فرد می‌پرسم.»