سال‌هاست رد پای قاچاقچیان، زیستگاه سنجاب ایرانی را در جنگل‌های زاگرس نشانه گرفته و تنوع زیستی این منطقه را به ورطه نابودی کشانده است. سنجاب ایرانی از ارزشمندترین گونه‌های جانوری در کشور است که نقش بسزایی در حفظ و احیای جنگل‌های بلوط دارد.
به گزارش اطلاعات آنلاین، یکی از ویژگی‌های سنجاب، ذخیره کردن دانه‌های بلوط در زیر خاک است تا در زمستان از آن استفاده کند، ولی به دلیل فراموشی، بلوط‌ها زیر خاک می‌مانند و جنگل جدید با جوانه زدن آن‌ها شکل می‌گیرد. درواقع سنجاب‌های ایرانی با پنهان کردن بذرهای درختان بلوط، عملا نقش باغبان جنگل را ایفا می‌کنند.
زندگی مردم غرب کشور وابستگی زیادی به درختان بلوط و سنجاب ایرانی دارد. جنگل‌های بلوط در هنگام بارندگی می‌توانند آب را در خاک خود ذخیره‌سازی کنند. این فرآیند باعث می‌شود از هدررفت آب جلوگیری شود؛ همچنین درختان بلوط، مقدار زیادی اکسیژن تولید می‌کنند و در جذب ریزگردها و تلطیف هوا مؤثر هستند. حفظ این گونه گیاهی، تأثیر ژرفی روی زندگی مردم می‌گذارد و نشان می‌دهد که چرا حفظ تنوع زیستی اهمیت دارد.
تنوع زیستی شاید در ظاهر خیلی مهم و قابل توجه به‌نظر نیاید. برخی ممکن است خیلی راحت از کنار انقراض یک گونه حیوانی یا گیاهی بگذرند و بگویند حالا اتفاق خاصی نمی‌افتد، اما واکاوی دقیق موضوع نشان می‌دهد که چگونه زندگی انسان در طول تاریخ با تنوع زیستی گره خورده و توجه به این مطلب می‌تواند چه گره‌هایی را بگشاید. برای درک بحث باید بدانیم که تنوع زیستی دقیقا چیست و به‌صورت ملموس چه نقشی در زندگی ما ایفا می‌کند.
محمد حسینی امامی، کارشناس ارشد تنوع زیستی و زیستگاه‌ها می‌گوید: به زبان ساده، تنوع زیستی به همه شکل‌های زندگی بر روی کره زمین گفته می‌شود؛ از حیوانات، گیاهان و قارچ‌ها گرفته تا میکروب‌هایی مانند باکتری. زندگی بشر از آغاز حیات، رابطه مستقیمی با تنوع زیستی داشته است.
انسان در عصر شکار از گوناگونی حیوانات برای سیر کردن شکم خود و خانواده‌اش بهره می‌برده، در دوره کشاورزی از تنوع گیاهان سود می‌جسته و امروزه در عصر تکنولوژی هم زندگی بشر به‌واسطه آب، هوا و غذایی که مصرف می‌کند به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم به حفظ تنوع زیستی وابسته است.
در عصر کنونی با این که انسان عملا به یک پیشرفت صنعتی بزرگ دست یافته و تکنولوژی را در اختیار دارد، اما همچنان به هوای پاک برای تنفس نیاز دارد و این اکسیژن مصرفی، از تنوع درختان و گیاهان بهدست می‌آید یا مثلا با حفظ گونه قزل‌آلای خال‌قرمز در رودخانه لار به‌راحتی می‌توانیم آب آشامیدنی پایتخت‌نشینان را پاکیزه نگه داریم. منابع آبی در تهران از سرچشمه‌های چند رودخانه در رشته‌کوه‌های البرز تأمین می‌شود که مهمترین آن‌ها رودخانه‌های جاجرود، کرج و لار است.
وجود گونه قزل‌آلای خال‌قرمز در رودخانه لار به‌نوعی تعیین‌کننده شاخص بیولوژیکی پاکی منابع آب محسوب می‌شود. این نوع ماهی، حساسیت بالایی به آلودگی دارد و در صورت پاکیزه نبودن آب به‌سرعت می‌میرد.
خوشبختانه در این رودخانه منبع آلودگی وسیعی وجود ندارد، اما دام‌های زیادی که از مراتع اطراف تغذیه می‌کنند باعث ناپاک شدن آب و مرگ‌ومیر ماهیان قزل‌آلای خال‌قرمز می‌شوند. ضرورت دارد با محدود کردن ورود دام‌ها به حریم رودخانه به حفظ این گونه ماهی و سلامتی آب تهرانیان کمک کنیم.
به گفته امامی، تنوع زیستی یک بحث لوکس و تجملاتی نیست که بخواهیم به‌راحتی از کنار آن بگذریم. می‌توان از این رهگذر، اقتصاد یک کشور را متحول کرد و به درآمدزایی پایدار رسید. تنوع در گونه‌ها، اکوسیستم‌ها و مناظر طبیعی، یکی از مهمترین عوامل جذب گردشگری و درنتیجه آن رشد اقتصادی است.
به عبارت دیگر، حفظ تنوع زیستی می‌تواند علاوه بر کمک به محیط زیست و حفظ جمعیت حیات وحش، به یک منبع مناسب برای جذب گردشگر نیز تبدیل شود؛ مثلا درآمدی که کشور کنیا در قاره آفریقا از پارک‌های ملی و حیات وحش خود بهدست می‌آورد با درآمد نفت ما برابری می‌کند.
وی می‌گوید: باید توجه داشت که ایران، كشوری بـا تنوع زیستی بالا در دنیا طبقه‌بندی شده است و با توجه به بهره‌مندی از منابع فراوان، می‌تواند درآمد زیادی از این گذرگاه به دست آورد.
با توجه به شرایط جدید جهانی، سرمایه ما در جنوب کشور، چاه‌های نفت عسلویه نیست، بلکه خلیج نایبند و پارک ملی نایبند است که کوه‌های عسلویه را به دریای خلیج‌فارس متصل می‌کند؛ جایی که با داشتن پوشش گیاهی مناسب، حیات وحش متنوع و جلوه‌های زیبای طبیعت، کوه و دریا می‌تواند مقصدی دوست‌داشتنی برای طبیعت‌گردان باشد و درآمدی ثابت برای ایران و مردم بومی آن منطقه رقم بزند.
جزایر و پارک‌های ملی بسیاری در جنوب کشور وجود دارد که به‌دلیل داشتن تنوع زیستی، می‌توانند و باید مورد بهره‌برداری قرار بگیرند. ما در جنوب‌شرقی ایران، دشت لوت را داریم که گرم‌ترین نقطه کره زمین به شمار میرود و بسیاری از گردشگران جهان، آرزومند سفر به این منطقه هستند.
جنگل‌های زاگرس، منطقه کلیبر در استان آذربایجان شرقی، پارک ملی کویر و قله دماوند همگی از زیباترین نقاط ایران به‌حساب می‌آیند که باید در بحث گردشگری موردتوجه قرار گیرند.
همچنین برای بهره‌برداری پایدار می‌توان بحث شکار در مناطق قرق را مطرح کرد. هم‌اکنون چند کشور دنیا با فروش مازاد حیات وحش خود، درآمد بسیار بالایی بهدست می‌آورند. ما هم می‌توانیم در این مسیر از تجربیات آنان استفاده کنیم و به همان نتیجه دست یابیم.
حفظ تنوع زیستی، نیازمند مشارکت همه افراد است و این مشارکت، آگاهی عمومی را می‌طلبد. مردم باید تفهیم شوند که توجه به این موضوع چه سودی برایشان خواهد داشت و چه تأثیری بر زندگیشان خواهد گذاشت.
امامی، کارشناس محیط زیست می‌گوید: یکی از مشکلات ما در پروژه حفظ یوزپلنگ ایرانی این بود که روستاییان بومی، دلیل لزوم حفظ این گونه کمیاب را نمی‌دانستند و به همین دلیل با ما همکاری نمی‌کردند.
به‌صورت مکرر برای آن‌ها توضیح دادیم که با حفظ این یوزپلنگ و زیستگاه آن، همچنین افزایش تعداد یوزپلنگ‌ها، شاهد ورود گردشگران از سرتاسر دنیا به این منطقه خواهیم بود و آنان از راه بوم‌گردی و راهنمای گردشگری می‌توانند به درآمد بالایی دست پیدا کنند، اتفاقی که در بسیاری از مناطق کشور افتاده است. وقتی بومیان به این درک رسیدند که احیای یوزپلنگ ایرانی و حیواناتی مثل آهو و قوچ که برای تغذیه آن مناسب است، می‌تواند برایشان از نظر اقتصادی به‌‌صرفه باشد، با ما در این طرح مشارکت کردند.
همچنین خاطرم هست در پارک ملی گلستان، برخی از افراد بومی با قاچاق چوب و شکار، کارشکنی می‌کردند و تنوع زیستی را از بین می‌بردند. اجازه ورود افراد بومی به پارک داده نمی‌شد و این موضوع موجب تعارض بین مردم بومی و مدیران پارک شده بود.
با تغییر مدیریت، افراد بومی در حفاظت از پارک مشارکت داده شدند که باعث افزایش آگاهی آنان نسبت به موضوع حفظ تنوع زیستی شد و نتایج جالبی دربر داشت؛ مثلا جمعیت قوچ و میش تا سه برابر افزایش یافت و همین عامل، خود موجب افزایش گردشگر شد.
با ورود گردشگران، شکارچیان و چوب‌برها از راه مدیریت خانه‌های بوم‌گردی درآمد بالایی بهدست آوردند و برای حفظ این درآمد، مشارکت خود را در حفاظت از زیستگاه‌ها افزایش دادند. آن‌ها مشاهده کردند که با افزایش تعداد مرال‌ها (گونه‌ای از گوزن‌ها که شاخ‌هایشان در بهار می‌افتد و از این شاخ در صنعت چاقوسازی و دکوراسیون استفاده می‌شود) می‌توانند بدون دردسر شاخ‌های بیشتری بفروشند و درآمد بالایی بهدست آورند.
مردم استان مازندران هم باید پیامدهای کشتار و صید بالای پرندگان مهاجر در شالیزارهای شمال را درک کنند تا بتوانند مسیر جدیدی برای خود برگزینند. کیفیت برنج به‌واسطه کودهای پرندگان مهاجر بالا میرود.
این پرندگان، بسیاری از آفت‌های شالیزارها را در همان زمان می‌خورند و با حضور آنان، دیگری نیاز چندانی به سم‌پاشی نخواهد بود؛ یعنی حفظ پرندگان مهاجر، هم از نظر اقتصادی صرفه زیادی دارد و هم از آلودگی محیط و آب‌ها جلوگیری می‌کند.
باید آگاه بود که وجود مارها و سایر خزندگان برای کشاورزان و زمین‌های کشاورزی ضروری است و دست بردن انسان به چرخه حیات آنان، به ضرر کشاورزی، اقتصاد و خود انسان تمام می‌شود.