مواد شیمیایی مضر زیادی وجود دارند، اما تعیین اینکه کدام ماده شیمیایی خطرناک‌ترین است، کار بسیار سختی است.
سم بوتولینوم، سمی که توسط باکتری کلُستریدیوم بوتولینوم تولید می‌شود، سمی‌ترین ماده طبیعی روی زمین است که سیگنال‌های عصبی به ماهیچه‌ها را مسدود می‌کند و سبب مرگ در اثر فلج می‌شود. به طور مشابه، عامل عصبی قوی VX که به عنوان یک سلاح شیمیایی توسط ارتش بریتانیا ساخته شد، قربانیان خود را با فلج کردن عضلات تنفسی خفه می‌کند.
به گزارش ایلنا، تری‌فلوراید کلر، یک گاز بی‌رنگ فوق‌خورنده، به قدری واکنش‌پذیر است که در تماس با مواد به ظاهر بی‌ضرری مانند آب، ماسه و حتی خاکستر موادی که قبلاً سوخته‌اند، خود به خود منفجر می‌شود. بنابراین احتمالات شیطانی زیادی وجود دارد، اما کدام ماده شیمیایی خطرناک‌ترین است؟
پاسخ این سوال به ترکیبی از «تاثیر» و «در معرض‌گذاری» برمی‌گردد: چه اندازه‌ای دوز کشنده ایجاد می‌کند و دقیقاً چه بلایی سر شما می‌آورد؟ عوامل عصبی (عوامل عصبی، عامل اعصاب یا گاز اعصاب «Nerve Agents» به دسته‌ای از عوامل شیمیایی که با تأثیر بر دستگاه عصبی انسان موجب اختلال در عملکردهای حیاتی بدن و بروز صدمه و مرگ می‌شوند)، به طور گسترده سمی‌ترین سلاح‌های شیمیایی در نظر گرفته می‌شوند: فقط ۱۰ میلی‌گرم (یعنی ده هزارم گرم) VX برای مرگ در عرض چند دقیقه کافی است. با این حال، تنها یک نفر در دهه گذشته توسط عامل عصبی کشته شده است.
در عین حال، سالانه بیش از ۱۰۰۰۰۰ نفر در ایالات متحده به طور تصادفی توسط مواد شیمیایی رایج خانگی مانند سفیدکننده و ضدعفونی‌کننده مسموم می‌شوند، حتی اگر این مواد نسبت به VX کندتر عمل کنند و بسیار کمتر سمی باشند، در هر حال برخی مواد شیمیایی رایج در صورت ترکیب شدن می‌توانند کشنده باشند. برای نمونه، ترکیب تمیزکننده زهکشی فاضلاب و سفیدکننده، گاز سمی کلرین را آزاد می‌کند.
این دو نمونه، بر یک مشکل مهم در رتبه‌بندی مواد شیمیایی به ترتیب خطر آن‌ها تأکید می‌کند: شما برای ارزیابی خطر، باید بدانید چقدر احتمال دارد با یک ماده شیمیایی مواجه شوید.
متخصصان ایمنی خطر را با استفاده از ترکیبی از دو عامل تعریف می‌کنند: شرایط مخاطره‌آمیز و ریسک.
ریچارد وب، افسر بهداشت، ایمنی، محیط زیست و رفاه در دانشکده شیمی دانشگاه کاردیف گفته: «شرایط مخاطره‌آمیز پتانسیل ایجاد آسیب دارند. ریسک احتمال بروز آسیب و شدت آن آسیب است.» بنابراین شریط مخاطره‌آمیز ویژگی ثابت یک ابزار یا ماده شیمیایی است، در حالی که ریسک بسته به نحوه استفاده از آن شیء متفاوت است.
ما هر روز به طور خودکار تعادل این عوامل را در نظر می‌گیریم. چاقوی آشپزخانه را در نظر بگیرید: ما می‌دانیم تیغه آن تیز است و همه چیز را می‌برد، از جمله دست ما را! اما این نحوه استفاده و نگهداری از چاقو است که تعیین می‌کند آیا برای ما خطری دارد یا خیر.
همین منطق در مورد مواد شیمیایی هم صدق می‌کند. سخنگوی آژانس مواد شیمیایی اروپا مستقر در فنلاند به لایو ساینس گفته: «حتی یک ماده شیمیایی بسیار خطرناک نیز در صورتی که در معرض قرار نگیرد، خطری ایجاد نمی‌کند.» بنابراین سم بوتولینوم، VX و کلر تری‌فلوراید با اینکه بشدت خطرناک هستند، اما ریسک بسیار بسیار پایینی برای افراد عادی دارند.
این سخنگو افزود: «برخی مواد شیمیایی خطرناک در دوز کم برای سلامتی ما ضروری هستند، در حالی که قرار گرفتن در معرض دوزهای بالاتر ممکن است کشنده باشد.»
نمک خوراکی معمولی یک نمونه عالی است. مقدار کم آن در رژیم غذایی ما برای حفظ تعادل صحیح یون در بدن ما حیاتی است، اما مصرف بیش از حد آن می‌تواند سبب مشکلات سلامتی شدید مانند فشار خون بالا و نارسایی قلبی شود. خارج از بدن، مقادیر زیادی از همان نمک به عنوان علف‌کش عمل می‌کند و تعادل یونی گیاهان را تا حد مرگ تحت تأثیر قرار می‌دهد.
حتی تعیین اینکه کدام ماده شیمیایی خطرناک‌ترین است، دشوار است، چون این مواد از راه‌های زیادی سبب آسیب می‌شوند. در اتحادیه اروپا، مقررات طبقه‌بندی، برچسب‌گذاری و بسته‌بندی ۹ ویژگی خطرناک را تعریف کرده، از جمله سمی، انفجاری و خورنده (فرساینده). اما ریچارد وب باز هم تاکید می‌کند این که کدام یک از اینها خطرناک‌تر است به زمینه بستگی دارد.
به عنوان مثال، اگرچه امروزه کلر یک ضدعفونی‌کننده رایج در استخرها است، اما گاز غلیظ کلر به عنوان یک سلاح شیمیایی در جنگ جهانی اول استفاده شد و سبب سوختگی شیمیایی و تحریک تنفسی شد. اما تفاوت اصلی آن‌ها اینست که در استخرها از مقدار کمی کلر استفاده می‌شود و آن مقدار کم در آب حل می‌شود. وب می‌گوید: «چیزی که آن را خطرناک می‌کند، حقیقت گاز بودن آن است.»
روی کاغذ، سدیم سیانید بسیار بدتر به نظر می‌رسد. وب می‌گوید: «این ماده به سمی بودن معروف است. به طور دائم به هموگلوبین شما می‌چسبد و مانع حمل اکسیژن می‌شود، بنابراین نمی‌توانید نفس بکشید. با این حال، در حالت جامد، کار با آن بسیار آسان‌تر است، به این معنا که دانشمندانی که از این ترکیب سمی استفاده می‌کنند، با سهولت بیشتری می‌توانند از اثرات بد قرارگرفتن در معرض آن جلوگیری کنند.
وب توضیح می‌دهد: «اگر با آن به طور ایمن کار کنید (یعنی از تجهیزات محافظ شخصی و هود استفاده کنید و پس از اتمام کار دست‌هایتان را بشویید) احتمال آلوده شدن خودتان بسیار کم است.»
این به آن معناست که ایمنی ما معمولاً در کنترل خود ما است. هر چیزی اگر به درستی مدیریت نشود، می‌تواند خطرناک شود، اما اقداماتی وجود دارد که می‌توانیم برای کاهش احتمال آسیب انجام دهیم.
مهم‌ترین مسئله این است که بدانید دقیقاً چه مخاطراتی وجود دارد و چه کاری می‌توانید انجام دهید تا خطر را به حداقل برسانید.