عصرایران ؛ فرزاد معتمد زهرایی - قیمت کتاب در 3 سال گذشته و به خصوص 2 سال اخیر رشد نجومی داشته به طوری که بسیاری از مردم دیگر قادر به خرید کتاب نیستند. بر اساس آمار موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران در مردادماه سال جاری قیمت کتاب در مقایسه با مرداد سال گذشته رشد 145 درصدی داشته است. این رقم برای مرداد 1401 نسبت به مرداد 1400 به میزان 60 درصد اعلام شده بود. به عبارت دیگر از مرداد 1400 تا مرداد 1402 قیمت کتاب در ایران بیش از 200 درصد رشد داشته است.
این آمار را می توان به صورت میدانی مورد آزمون قرار داد. به طور مثال چاپ پانزدهم رمان «جنگ و صلح» (دو جلدی زرکوب) اثر نویسنده شهیر روسیه لئو تولستوی توسط انتشارات نیلوفر در سال 1399 به قیمت 325 هزار تومان در دسترس بود. چاپ شانزدهم این کتاب در سال 1401 به 680 هزار تومان رسید و اکنون در سال 1402 همان چاپ 1 میلیون و 250 هزار تومان قیمت خورده است.
در مثالی دیگر چاپ دوم کتاب «آمریکا بر سر تقاطع» از فرانسیس فوکویاما در سال 1399 توسط انتشارات نی با قیمت 46 هزار تومان روانه بازار نشر شده بود. اما قیمت چاپ سوم آن در سال 1402 مبلغ 250 هزار تومان تعیین شده است.
همچنین چاپ پنجاه و پنجم کتاب «درباره معنی زندگی» اثر ویل دورانت در سال 1402 به قیمت 160 هزار تومان به زیور طبع آراسته شده است. در سال 1399 قیمت این کتاب 35 هزار تومان بود.
در مثالی دیگر کتاب «تاریخ بی خردی: از تروا تا ويتنام» نوشته باربارا تاکمن توسط انتشارات کارنامه در سال 1399 به قیمت 220 هزار تومان فروخته می شد. در سال 1401 قیمت کتاب به 435 هزار تومان افزایش یافت و در سال جاری به 690 هزار تومان رسیده است.
این سیاهه را می توان بازهم ادامه داد اما چنانکه از قدیم گفته اند، مشت نمونه خروار است و همین چند مثال می تواند از وضعیت بازار نشر کشور خبر دهد.
قیمت برخی کتاب ها چنان افزایش یافته اند که دیگر به چاپ جدید نرسیده اند، بلکه ناشر با برچسب، قیمت آن را به روز کرده است. در واقع کتاب فروخته نمی شود و فقط قیمت آن با برچسب روی برچسب، افزایش می یابد. نظرات منتشر شده در برخی وبسایت های فروش آنلاین کتاب گواه این ادعا است که کتاب عملا از سبد بسیاری از خانوارهای ایرانی حذف شده است.
احتمالا در چنین شرایطی سوال خیلی ها این است که آیا در سه سال گذشته حقوق و دستمزدها به تناسب قیمت کتاب (و البته سایر کالاها) افزایش یافته است؟ اگرچه علت این عدم افزایش مشخص است (جلوگیری از افزایش نقدینگی در جامعه و افزایش بیشتر تورم) اما سوال اساسی این است که چرا مردم باید تاوان سیاست های اشتباه دولت ها در ایران را بپردازند؟
مشکل اساسی در ایران پایین بودن درآمدهاست. در واقع کشور با مشکل عدم تولید ثروت و توزیع عادلانه آن روبرو است. این موضوع را می توان با مقایسه قدرت خرید کتاب (یا سایر کالاها) در ایران و سایر کشورها متوجه شد.
به طور مثال قیمت کتاب جنگ و صلح با جلد سخت در سایت آمازون کمتر از 20 دلار است. درآمد سرانه هر آمریکایی به قیمت های جاری 83 هزار دلار و بر اساس معیار برابری قدرت خرید 76329 دلار است.
به عبارتی هر آمریکایی قادر است سالانه بر اساس قیمت های جاری 4150 و بر اساس معیار برابری قدرت خرید 3816 جلد کتاب جنگ و صلح بخرد.
در حالی که درآمد سرانه هر ایرانی بر اساس قیمت های جاری 4420 دلار و بر اساس برابری قدرت خرید 18261 دلار می باشد. یعنی هر ایرانی بر اساس این دو معیار به ترتیب می تواند سالانه 221 و یا حداکثر 913 جلد کتاب جنگ و صلح از سایت آمازون بخرد. بگذریم که حتی با دلار 55 هزار تومانی قیمت کتاب در آمریکا ارزانتر از ایران است. با معیارهای گفته شده در بالا، هر شهروند عربستان سعودی می تواند در سال به ترتیب 1657 و یا 2963 جلد کتاب تولستوی را بخرد. این رقم برای سنگاپوری ها 4586 و 6380 جلد است.
ممکن است برخی این نقد را وارد کنند که در جامعه ای که مردم به نان شب محتاج هستند، قیمت کتاب چه اهمیتی دارد که به آن پرداخته شود. البته این درست است که اگر انسان ناگزیر باشد میان نان و کتاب یکی را انتخاب کند قاعدتا نان را انتخاب خواهد کرد؛ چون اگرچه کتاب غذای روح است، اما ابتدا باید جسم زنده بماند تا سپس بتواند به پرورش روح بپردازد.
با این حال نباید فراموش کرد اگر جامعه ای بخواهد توسعه یابد گام نخست، توسعه فرهنگی است. در واقع حتی توسعه اقتصاد و تولید ثروت زمانی ایجاد خواهد شد که فرهنگ آن در جامعه نهادینه شود. از آنجا که کتاب یکی از کالاهای اصلی فرهنگی محسوب می شود قاعدتا می بایست جایگاه مهمی در سبد خانوارها داشته باشد.
در سه سال گذشته تمامی کالاها از دلار و مسکن و خودرو تا خوراکی ها و پوشاک و ... با تورم سنگینی روبرو بوده اند که زندگی را بر مردم سخت کرده است. با این حال افزایش قیمت کتاب و حذف آن از سبد خانوارها در بلندمدت آسیب های بسیار بیشتری به جامعه وارد خواهد کرد. آقای رئیسی می بایست مانع از این اتفاق ناخرسند شود.
پی نوشت:
1- آمارهای مربوط به درآمد سرانه و برابری قدرت خرید از وبسایت بانک جهانی و صندوق بین المللی پول اخذ شده است.
2- درآمد سرانه در ایران بدون ارزش افزوده حاصله از نفت محاسبه می شود. به همین دلیل در این یادداشت از معیار برابری قدرت خرید نیز استفاده شد، هرچند در واقعیت پول نفت سر سفره مردم نمی آید.
3- قدرت خرید کتاب در این یادداشت صرفا یک مثال است و می تواند برای هر کالای دیگری استفاده شود. همچنین نیاز به توضیح نیست که در دنیای واقعی کسی تمام درآمد سالانه خود را صرف خرید یک کتاب نمی کند. هدف صرفا مقایسه قدرت خرید است.