آماری که اخیرا از میانگین معدل دانش آموزان در امتحانات خرداد ۱۴۰۲منتشر شده، بیانگر افت تحصیلی آنان است. این افت در مورد رشته‌های تحصیلی گوناگون و نیز در استان‌های مختلف، تفاوت‌های اندکی دارد اما تفاوت‌ها آنقدر نیست که از نگرانی‌ها کم کند.
نورنیوز نوشت: بر اساس این آمار، میانگین کشوری نمرات دانش آموزان در امتحانات نهایی خرداد ۱۴۰۲ در رشته علوم تجربی ۱۱.۲۳، رشته ریاضی و فیزیک ۱۰.۷۹، رشته ادبیات و علوم انسانی ۸.۷۵ و رشته علوم و معارف اسلامی ۱۰.۵۶ بوده است.
افت تحصیلی مسأله‌ای است که به طور طبیعی بسیاری از دانش‌آموزان در طول تحصیل با آن مواجه می‌شوند و خود و خانواده‌هایشان تحت تأثیر آن قرار می‌گیرند. این افت می‌تواند از فردی به فردی دیگر متفاوت باشد و علاوه بر این، مدت زمان درگیری با آن نیز بسته به شرایط ایجاد کننده آن دارای تفاوت باشد. اما وقتی تعداد زیادی از دانش‌آموزان در پهنه جغرافیایی به مقیاس کشور، دچار افت تحصیلی می‌شوند و این مسئله خود را در آمارهای مربوط نشان می‌دهد، آن وقت است که باید زنگ خطر رابه صدا درآورده و به چاره‌اندیشی برای حل آن پرداخت.
آماری شگفت انگیز و نگران کننده
آماری که اخیرا از میانگین معدل دانش آموزان در امتحانات خرداد ۱۴۰۲منتشر شده، بیانگر افت تحصیلی دانش‌آموزان است. این افت در مورد رشته‌های تحصیلی گوناگون و نیز در استان‌های مختلف، تفاوت‌های اندکی دارد اما تفاوت‌ها آنقدر نیست که از نگرانی‌ها کم کند. این آمار، چندی پیش در بسیاری از خبرگزاری‌ها و پایگاه‌های خبری انتشار یافت.
منابع خبری، این آمار را به نقل از "گزارش آموزش و پرورش" مخابره کردند. جست و جوهای نورنیوز برای پیدا کردن "منبع اصلی و رسمی" این گزارش به جایی نرسید اما به اعتبار اینکه از سوی وزارتخانه با تکذیب و نقد مواجه نشد می‌توان آن را جدی گرفت و دقیق و واقعی دانست. بر اساس جدولی که در این باره منتشر شده، میانگین کشوری نمرات دانش آموزان در امتحانات نهایی خرداد ۱۴۰۲ بدین شرح است: رشته علوم تجربی ۱۱.۲۳، رشته ریاضی و فیزیک ۱۰.۷۹، رشته ادبیات و علوم انسانی ۸.۷۵ و رشته علوم و معارف اسلامی ۱۰.۵۶ بوده است.(تابناک/ اول دی ۱۴۰۲)
مقایسه این آمار با آمار ۴ سال قبل از آن، نشان می‌دهد که میانگین نمرات دانش‌آموزان دارای شیب نزولی بوده و در واقع سال به سال آنها نمرات کمتری را کسب کرده‌اند. بر این اساس در سال ۱۴۰۱ میانگین نمرات دانش آموزان برای رشته علوم تجربی ۱۳.۰۲، رشته ریاضی و فیزیک ۱۲.۶۴، رشته ادبیات و علوم انسانی ۱۰.۲۰ و رشته علوم و معارف اسلامی ۱۲.۰۱ بوده است. این معدل در سال ۱۴۰۰، برای رشته علوم تجربی ۱۳.۱۸، رشته ریاضی و فیزیک ۱۲.۳۵، رشته ادبیات و علوم انسانی ۱۰.۴۲ و رشته علوم و معارف اسلامی ۱۲.۰۴ ثبت شده است. در سال ۱۳۹۹ نیز معدل دانش آموزان برای رشته علوم تجربی ۱۳.۷۳، رشته ریاضی و فیزیک ۱۳.۵۰، رشته ادبیات و علوم انسانی ۱۱.۳۴ و رشته علوم و معارف اسلامی ۱۲.۸۶ را نشان می‌دهد.
جالب است بدانید میانگین معدل امتحانات نهایی دانش‌آموزان سال ۱۳۹۸ یعنی ۴ سال پیش، در رشته علوم تجربی ۱۳.۷۷، در رشته ریاضی و فیزیک ۱۳.۲۸، در رشته ادبیات و علوم انسانی ۱۰.۷۶ و در رشته علوم و معارف اسلامی ۱۲.۸۸ بوده است. از این رو می‌توان نتیجه گرفت که از سال ۱۳۹۸ تا کنون سال به سال وضعیت تحصیلی دانش‌آموزان بدتر شده و آنها نمرات کمتری را کسب کرده‌اند.
همچنین نمرات امتحان نهایی دانش آموزان به تفکیک استان‌ها حاوی اعداد قابل تأملی است. بر این اساس دانش‌آموزان در استان‌های خراسان رضوی، خراسان جنوبی، یزد، اصفهان، سمنان، قم و مرکزی دارای میانگین معدل بین ۱۱ تا ۱۳، در استان‌های تهران، مازندارن، البرز، قزوین، همدان، زنجان و آذربایجان شرقی دارای میانگین معدل بین ۱۰ تا ۱۱، در استان‌های کرمان، فارس، بوشهر، چهارمحال بختیاری، لرستان، ایلام، کرمانشاه، کردستان، خراسان شمالی، گلستان، گیلان و اردبیل دارای میانگین معدل بین ۹ تا ۱۰، در استان‌های هرمزگان، کهگیلویه و بویراحمد، خوزستان و آذربایجان غربی دارای میانگین معدل بین ۸ تا ۹ و در استان سیستان و بلوچستان دارای میانگین معدل ۷ تا ۸ بوده‌اند. بر اساس جدول میانگین نمرات دانش‌آموزان به تفکیک استان‌ها، بیشترین معدل دانش آموزان مربوط به استان یزد با ۱۲.۰۴ و کمترین معدل مربوط به سیستان و بلوچستان با ۷.۷۴ بوده است.
یادگیری عمیق یا افت تحصیلی؟
انتشار آمار افت تحصیلی دانش‌آموزان در خرداد ۱۴۰۲ سبب بروز انتقادهای زیادی از سوی کارشناسان آموزشی، فعالان اجتماعی و کاربران شبکه‌های اجتماعی شد. محسن زارعی، معاون وزیر آموزش و پرورش و رئیس مرکز ارزشیابی و تضمین کیفیت نظام آموزش و پرورش به این انتقادها واکنش نشان داد و اعلام کرد که آنچه در خرداد ۱۴۰۲ اتفاق افتاد، یک تغییر رویکرد بود چرا که آموزش و پرورش مسیر خود را از حافظه محوری به سمت یادگیری عمیق دانش آموزان سوق داده است.
به گفته او، قیاس آزمون خرداد ۱۴۰۲ با آزمون‌های سال‌های قبل قیاس مع الفارق است چراکه این آزمون‌ها با یکدیگر هم‌وزن نبودند و در آزمون خرداد ۱۴۰۲ هدف اصلی آموزش و پرورش تغییر رویکرد بود. در اجرا و تصحیح نیز برای اینکه کوچک‌ترین خطایی انجام نگیرد، دو بار تصحیح الکترونیکی رقم خورد که برای استانداردسازی کامل این اقدام انجام شده است.
زارعی گفت:«سوالات امتحان نهایی طبق اهداف برنامه درسی طراحی می‌شوند تا بدانیم دانش آموزان تا چه میزان به اهداف برنامه آموزشی دست پیدا کرده‌اند. این می‌تواند مبنای قضاوت ما برای سال‌های بعد قرار گیرد. این شروعی برای یک تحول بزرگ در آموزش و پرورش است تا ریل‌گذاری آموزش و پرورش بر این اساس صورت گیرد. این امر به استان‌ها، مناطق و مدارس ارسال و از مدیران درخواست شده تا بر این اساس واکاوی داشته باشند و برنامه‌ریزی کنند.»
گرچه افت معدل نمرات دانش‌آموزان در خرداد امسال بحث برانگیز شده اما با نگاهی به میانگین نمرات سال‌های قبل هم متوجه می‌شویم که افت تحصیلی نسبت به شرایط ایده‌آل اتفاق نیفتاده و در واقع میانگین نمرات پیشین هم چنگی به دل نمی‌زده است.
به گفته برخی معلمان و نیز والدین، بسیاری از دانش‌آموزان مقاطع مختلف، علاقه چندانی به ادامه تحصیل ندارند و تنها به خاطر فشار خانواده‌ها به درس خواندن ادامه می‌دهند زیرا ورود هرچه سریع‌تر به دنیای کار را عاقلانه‌تر می‌دانند. به عبارتی آنها عاقبت چندان خوشی برای تحصیل در مدارج بالا متصور نیستند و به قول خودشان همین که بتوانند دیپلم بگیرند برایشان کافی است.
این مسئله در مورد استان‌های کم برخوردار مثل سیستان و بلوچستان متفاوت‌تر است چرا که بسیاری از دانش‌آموزان در این استان حتی به مرحله اخذ دیپلم هم نمی‌رسند. کمبود امکانات آموزش از یک سو و نیز پایین بودن توان اقتصادی خانواده‌ها از سوی دیگر، راه تحصیل را بر بسیاری دانش‌آموزان این استان می‌بندد و آنها را وارد مشاغلی می‌کند که حتی در آینده هم نمی‌تواند کسب درآمدی پایدار و مناسب را تضمین کند.
به صورت کلی، کارشناسان تربیتی دلایلی همچون بیماری جسمی یا روانی در والدین، اختلاف خانوادگی، سبک فرزندپروری نامناسب، شرایط اقتصادی نامناسب و اعتیاد در خانواده، و نگرش خانواده به تحصیل را از جمله مهم‌ترین دلایل افت تحصیلی دانش‌آموزان می‌دانند. با این احوال اگر حتی هیچ یک از این عوامل هم دلیل افت تحصیلی دانش آموزان نباشد، تغییر سبک زندگی و بروز ابزارهای جدید و تکنولوژی روز می‌تواند عاملی باشد برای اینکه بسیاری از دانش‌آموزان را از تحصیل دلسرد کند.
این روزها بسیاری از دانش آموزان گمان می‌کنند با وجود هوش مصنوعی دیگر نیازی به تحصیلات با آن همه مشکلات و سختی وجود ندارد. با اینهمه غالب آنها در جواب این که اگر هیچ کس تحصیل نکند، دیگر چطور می‌توان به پیشرفت تکنولوژی امیدوار بود و از ابزاری مثل هوش مصنوعی استفاده کرد، پاسخی ندارند.
به نظر می‌رسد این گروه از دانش‌آموزان بیشتر به نتایج تحصیل و تلاش دیگران دل خوش کرده‌اند تا این که خودشان بخواهند منشأ تغییرات مهم باشند. شاید در کنار تغییر رویکرد آموزشی بهتر باشد به این گونه مسائل روانی مهم نیز پرداخته شود تا تنها نمره ملاک و معیار پیشرفت تحصیلی محسوب نشود.