روزنامه هم میهن نوشت: تعداد مهاجران در جهان در سال ۲۰۲۰ حدود ۲۸۱ میلیون نفر تخمین زده می‌شوند که چیزی معادل ۶/۳درصد از جمعیت جهان است. این موضوع نشان‌دهنده آن است که همچنان بخش بسیار بزرگی از جمعیت کشورها در درون مرزهای آن زندگی می‌کنند.
گزارش سال ۲۰۲۲ سازمان ملل در خصوص مهاجرت، چشم‌اندازی کلی در مورد چهره امروز آن در دنیا به ما نشان می‌دهد. براساس این گزارش، میزان مهاجران در سال ۲۰۲۰ حدود ۹ میلیون نفر نسبت به سال ۲۰۱۹ بیشتر شده است. از میان ۲۸۱ میلیون مهاجر در سال ۲۰۲۰، حدود ۱۴۶ میلیون نفر را مردان و ۱۳۵ میلیون نفر را زنان تشکیل می‌دهند.
مهاجرت کاری، بخش بزرگی از مهاجرت را تشکیل می‌دهد، به نحوی که ۱۶۹ میلیون نفر در جهان در سال ۲۰۱۹ به نوعی مهاجران کاری به حساب می‌آیند. با این حال، شروع کرونا و شیوع آن، باعث شد تا مهاجران کاری در سال ۲۰۲۰ با مشکلاتی روبه‌رو شوند. به‌عنوان مثال، بخشی از مهاجران، نیروی کاری هستند که در یک کشور کار می‌کنند و درآمد خود یا بخشی از آن را به کشور محل زندگی خود می‌فرستند.
مجموع این مبالغ در سال ۲۰۲۰ در دنیا حدود ۷۰۲ میلیارد دلار است که در مقایسه با سال ۲۰۱۹ حدود ۱۷ میلیارد دلار کاهش یافته است. از این میان، سهم کشورهای کم‌درآمد و متوسط در سال ۲۰۲۰ حدود ۵۴۰ میلیارد دلار است که نسبت به سال ۲۰۱۹ حدود ۸ میلیارد دلار افت داشته است. به نظر می‌رسد با اتمام همه‌گیری کرونا، این درآمدها دست کم تا حدودی احیا شود.
جمعیت ایرانیان مهاجر در کدام کشورها بیشتر است؟
شمار زیادی از ایرانیان در حال حاضر به دلیل مهاجرت، در خارج از مرزهای کشور زندگی می‌کنند. در مجموع جمعیت ایرانیان مهاجر در دنیا دو میلیون و ۶۲ هزار نفر برآورد شده است. براساس آمار سالنامه مهاجرتی ایران در سال ۱۴۰۱، بیشترین کشوری که ایرانیان را در خود جای داده، امارات متحده عربی است.
در سال ۲۰۱۸ تعداد ایرانیان ساکن در این کشور به ۴۵۴ هزار نفر رسیده است. رتبه دوم متعلق به ایالات متحده آمریکا است که نزدیک به ۳۹۸ هزار ایرانی در آن سکونت دارند. کانادا نیز ۲۱۳ هزار ایرانی را در خود جای داده و سومین کشور پذیرنده ایرانیان است. در رده‌های بعدی نیز به ترتیب آلمان با ۲۰۳ هزار، ترکیه با ۱۵۵ هزار، بریتانیا با ۸۳ هزار، سوئد با ۸۱ هزار، استرالیا با ۷۸ هزار، اسرائیل با ۵۱ هزار و کویت با ۴۶ هزار ایرانی قرار دارند.
نگاهی به جمعیت دانشجویان ایرانی در دنیا
خروج ایرانیان از کشور به‌عنوان دانشجو در سال‌های اخیر رشد زیادی داشته است. در سال ۲۰۱۰ جمعیت دانشجویان ایرانی در خارج از کشور ۴۴۵۲۳ نفر بوده که به مرور افزایش یافته و در سال ۲۰۲۰ به ۶۶۷۰۱ نفر رسیده است. این در حالی است که تنها ۲۰۰۳ نفر از این فارغ‌التحصیلان در سال ۲۰۲۰ به ایران بازگشته‌اند.
بیشترین جمعیت دانشجویی ایران در دنیا با ۹۳۱۹ نفر در آلمان است و در رتبه دوم نیز آمریکا با ۹۲۹۵ نفر، مقصد دوم دانشجویان ایرانی است. ترکیه هم سومین محل انتخابی دانشجویان ایرانی است و ۸۸۷۶ دانشجوی ایرانی در آن زندگی می‌کنند. در رتبه‌های بعدی مقاصد دانشجویی ایرانیان نیز به ترتیب کانادا با ۷۸۵۴ نفر، ایتالیا با ۲۹۶۵ نفر، مجارستان با ۲۰۲۴ نفر، استرالیا با ۱۹۵۳ نفر، روسیه با ۱۸۳۶ نفر، فرانسه با ۱۸۰۹ نفر و بریتانیا با ۱۵۳۳ نفر قرار دارند.
چقدر از ایرانیان مایل به بازگشت هستند؟
طبق آماری که سالنامه مهاجرتی ایران در سال ۱۴۰۱ منتشر کرده، تصمیم به بازگشت در میان مهاجران ایرانی بسیار کمرنگ‌تر از گذشته شده است. به نظر می‌رسد این موضوع به شرایط سال‌های مختلف بستگی داشته باشد.
در سال ۱۳۹۳، در پیمایش صورت‌گرفته، عدم بازگشت قطعی از سوی ایرانیان مهاجر خارج از کشور ۳۲درصد بود. این در حالی است که ۲۱درصد قصد بازگشت قطعی به ایران را داشتند و ۴۷درصد نیز تصمیشان نامشخص بود. در سال ۱۳۹۶ نتایج پیمایش تغییرات قابل‌توجهی کرده است. در سال پس از امضای توافق هسته‌ای، طبق پیمایش انجام شده، تصمیم عدم بازگشت قطعی ۱۰درصد شده و تصمیم به بازگشت قطعی ۴۲درصد بوده است.
آخرین پیمایش در سال ۱۴۰۱ نیز که در سال گذشته و پس از تحریم‌های شدید سال‌های اخیر و تبعات آن انجام شده، تصمیم عدم بازگشت قطعی به ۶۲درصد رسیده است. این در حالی است که تصمیم بازگشت قطعی تنها در ۱۴درصد افراد دیده می‌شود و ۲۴درصد نیز تصمیم مشخصی نداشته‌اند.
البته برای کسانی که هنوز مهاجرت نکرده‌اند، اما میل به مهاجرت دارند، آمار و ارقام تا حدودی متفاوت است. طبق پیمایش‌های صورت‌گرفته از سوی رصدخانه مهاجرت ایران، در سال ۱۳۹۷ حدود ۳۷درصد از مهاجرین بالقوه تمایلی به بازگشت نداشتند. این در حالی است که سهم بازگشت قطعی ۱۶درصد افراد بود و ۴۶درصد نیز در حال حاضر تصمیم مشخصی برای پس از مهاجرت نداشتند.
در سال ۱۳۹۹ این نسبت تغییر کرده و سهم عدم بازگشت قطعی به ۳۶درصد رسیده است اما سهم کسانی که در صورت مهاجرت مایل به برگشتن به کشور هستند، به ۶درصد کاهش یافته است. سهم افرادی که تصمیم نامشخصی در این زمینه دارند، در سال ۱۳۹۹ رشد داشت. شرایط سال ۱۴۰۱ اما متفاوت است. مهمترین موضوع رشد چشمگیر افرادی است که در صورت مهاجرت تمایلی به بازگشت ندارند. سهم این افراد براساس پیمایش به ۵۱درصد رسیده و سهم افرادی که می‌خواهند در صورت مهاجرت به کشور برگردند تنها ۱۰درصد است.
چه کسانی بیشتر مهاجرت می‌کنند؟
بررسی‌های انجام‌شده در مورد میل مهاجرت در میان گروه‌های مختلف مردم حاکی از آن است که دانشجویان تمایل بسیار زیادی به مهاجرت دارند. حدود ۴۴درصد از دانشجویان و فارغ‌التحصیلان کشور میل بسیار زیادی به مهاجرت دارند. در بخش سلامت شامل پزشکان و پرستاران نیز میل به مهاجرت در سال ۱۴۰۱ نسبتاً بالا است.
حدود ۲۸درصد از این بخش، میل شدیدی به مهاجرت دارند، در یک‌چهارم آنها میل به مهاجرت متوسط و در یک‌چهارم دیگر میل به مهاجرت زیاد است و به این ترتیب کمتر از یک‌چهارم نمونه این بخش میل کمی به مهاجرت دارند. بخش مهم دیگری که تمایل به مهاجرت دارند، فعالین کسب‌وکار هستند. از نمونه‌گیری انجام شده، ۴۲درصد کارآفرینان و مدیران ارشد و همچنین ۴۸درصد از مدیران میانی تمایل زیادی به مهاجرت دارند.
این در حالی است که تمایل شدید به مهاجرت در میان کارکنان کسب‌وکارها به نزدیکی ۵۰درصد می‌رسد. تمایل نداشتن یا عدم تمایل به مهاجرت در میان فعالان کسب‌وکار از بخش دانشجویان و بخش سلامت بسیار کمتر است و تمایل زیاد و بسیار زیاد به مهاجرت نیز در آن بخش، بیشتر از دو بخش اخیر است. این به معنای آن است که تمایل به مهاجرت در بخش کسب‌وکارها و کارآفرینان شدید است و این موضوع می‌تواند پیامدهای اقتصادی زیادی داشته باشد.