عصر ایران؛ بهاره لرستانی - ضريب هوشی (IQ) نمره‌ای است كه از چندين آزمون استاندارد برای محاسبۀ نسبی هوش انسان به دست می‌آيد. هر كدام از آزمون‌ها بخشی از ويژگی‌های مغزی فرد را می‌آزمايد و سپس با توسل به آن‌ها و با در نظر گرفتن سن فرد، ضريب هوشی حساب می‌شود.
در تازه‌ترين تحقيقات، پژوهشگران از آزمايش‌های DNA برای تخمين ميزان هوش فرد استفاده كرده‌اند. اين پژوهشگران صدها ژن را به هوش مرتبط دانسته‌اند.
برخی از محققان معتقدند تعیین ضریب هوشی افراد، ولو به صورت نسبی، می‌تواند مانع از اتلاف عمر آنان شود. مثلا اگر کسی از هوش لازم برای پیشرفت در رشته‌های علمی یا مقاطع تحصیلی خاصی برخوردار نیست، پیش از آنکه تلاش کند وارد این حیطه‌ها شود، از این حقیقت باخبر می‌شود و عمرش را صرف کار دیگری می‌کند.
آيا شما پذيرای دنيايی هستيد كه در آن یک آزمايش دی‌ان‌ای 50 دلاری می‌تواند شانس راهیابی شما به مقطع دكتری را پيش‌بينی كند يا بگويد كدام نوزاد به پيش‌دبستانیِ نخبه‌ها راه می‌يابد؟ رابرت پلومين، ژنتيك‌شناس رفتاری، می‌گويد در آينده به اين تكنولوژی دست خواهيم يافت. محققان ژنتيك دهه‌ها به دنبال عوامل ارثی "هوش" بوده‌اند اما تحقيقات‌شان بدون نتيجه ماند.
در حال حاضر مطالعات بر ژن‌ها آنقدر گسترده و قدرتمند شده است كه دانشمندان توانسته‌اند تمركز خود را روی تفاوت‌های ژنتيكی مرتبط با بهرۀ هوشی بگذارند. در يك سال گذشته، با تکیه بر مطالعات ژن‌شناختی بر روی 200 هزار، 500 نفر تاثير ژن را در عملكرد بهرۀ هوشی نشان داده‌اند.
نتايج يك آزمايش DNA يك ميليون نفر را با دستاوردهای آكادميك‌شان مرتبط می‌داند. پلومين می‌گويد اين كشفيات به اين معنی است كه می‌توانيم DNA كودكی را مورد مطالعه قرار بدهيم و مقدار هوش او را تخمين بزنيم.
اين دكتر آمريكايي در کینگز كالج لندن مطالعه‌ای بلندمدت را روی 13 هزار دوقلوی بريتانيايی انجام داده. پلومين خلاصه‌ای از طرح آزمون "دی‌ان‌ای بهرۀ هوشی" را در مقاله‌ای با عنوان "ژنتيك‌های تازۀ هوش" نوشته است.
به گفتۀ او، والدين در آزمون‌هايی شركت می‌كنند تا توانايی‌های روانی كودكشان را پيش‌بينی كنند و تصميم‌هايی برای تحصيل فرزندشان بگيرند. پلومين اين روش را "تحصيل مناسب" می‌نامد.
در حال حاضر اين پيش‌بينی‌ها صحت آنچنانی ندارند. تغييرپذيری DNA كه به نمرات آزمون مربوط است كمتر از 10 درصد تفاوت‌های هوشي ميان اروپايی‌های اصيل را، كه در اين آزمون حضور داشتند، توضيح می‌دهد. برخلاف اين توضيح، طبق يافته‌های مجلۀ «MIT Technology Review» جنبه‌هايی از طرح آزمونیِ پلومين در حال وقوع است. حداقل سه سرويس آنلاين از جمله «Gene Plaza» و "DNA LAND" طرحی را آغاز كرده‌اند كه با نمونۀ آب دهان فرد، هوش ژنتيكی او را تخمين می‌زنند. بقيۀ آزمايشگاه‌ها عقب كشيده‌اند.
مسئولان «23andMe»، بزرگ‌ترين كمپانی‌ای كه گزارش‌های سلامت DNA را ارائه می‌كند، می‌گويند به دليل ضعف در دريافت اطلاعات، نمی‌توانند مغز دانش‌آموزان را مورد ارزيابی قرار دهند.
برخی از دانش‌آموزان هم به اين پيشرفت‌ها واكنش نشان داده و با MIT Technology Review تماس گرفته‌اند و گفته‌اند که آزمايش‌های DNA نبايد برای ارزيابی چشم‌انداز تحصيلی كودكان به كار برود.
كاترين بليس، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه كاليفرنيا و نويسندۀ كتابي كه استفاده از ژنتيك را در علم جامعه‌شناسی زير سؤال برده است، می‌گويد: «تصور اين است كه هر جايی برويم اين اطلاعات را با خودمان خواهيم برد؛ مثل سامانۀ بازشناسی با امواج راديويی. گويی همه می‌فهمند ما كی هستيم، و قرار است چه كاری انجام دهيم. اين موضوع برايم ترسناك است.»
از نظر روانكاوها، آزمون‌های ضريب هوشی چيزی را به نام "جی" اندازه می‌گيرند. "جی" در واقع فاكتور عمومی هوش است. افرادی كه در رياضيات، استدلال فضايی، توانايی كلامی و مهارت‌های ديگری كه آزمون می‌تواند آن‌ها را اندازه‌گيری كند، عملكرد بهتری دارند "جي" آن‌ها بالاتر است. اما اين همۀ ماجرا نيست.
فاكتور "جی" به شدت با درآمد، شادی، سلامت و طول عمر مرتبط است. هر چه ميزان "جي" بيشتر باشد بهتر است و از نظر پلومين فاکتور "جی" در واقع "متغير مقتدر" در زندگی به شمار مي‌رود. همچنين اين فاكتور به شدت موروثی است.
مقايسۀ دوقلوهايی كه هم از لحاظ يكسانی و هم از لحاظ همزادی، در هنگام تولد از يكديگر جدا شده‌اند يا با يكديگر بزرگ شده‌اند، نشان داده است ژنتيك برای بيش از نيمی از هوش كاركرد دارد كه اين موضوع تاثير قابل توجهی بر ژن‌ها می‌گذارد. بقيۀ ماجرا به مدارسی كه در آن‌ها درس خوانده‌ايد، رژيم غذايی و عوامل محيطی ديگر مربوط می‌شود.
اما كدام ژن خاص مسئول است؟ تحقيق ابتدا چندان خوب پيش نرفت. پلومين وقتی ژنوم‌های 7900 كودك را در سال 2010 مورد مطالعه قرار داد، نتوانست ارتباطی ميان آن‌ها بيابد. او بعدها در تحقيقی نافرجام شركت كرد كه توسط كمپانی تعيين توالی DNA چينی انجام می‌شد و پلومين DNA بيش از هزار نابغۀ آمريكايی را در اختيار آن‌ها گذاشت.
اما طی گزارش‌هايی، اين كمپانی چينی متهم به پرورش "نوزادان نابغه" شد. بنابراين پروژه متوقف شد. بالاخره در ماه مه 2017 شكار ژن نتيجه داد. در مطالعۀ هلندی‌ها با استفاده از تركيب ژن‌های 78 هزار و 308 نفری كه در آزمون‌ها شركت كردند (كه شامل 2825 دوقلوی پلومين می‌شد)، به اختلاف‌های 22 ژنی كه به ضريب هوشی مرتبط است، پرداخته شد.
تا ماه مارس 2018، تعداد افراد به 199 هزار نفر و ژن‌ها به 500 رسيد. پلومين می‌گويد گزارشی در آينده ارتباط‌های ميان 1000 ژن را معين می‌كند. هر متغير ژنتيكی كه تا به حال كشف شده است تاثيری اندك دارد. یعنی به طور ميانگين ضريب هوشی را ذره‌ای افزايش يا كاهش می‌دهد.
حيلۀ تبديل اين يافته‌ها به آزمون "ضريب هوشی دی‌ان‌ای" اين است كه به سادگی امتيازها و كسری‌هايی را كه در ژنوم خاص يك فرد است، پيدا می‌كنيد. اين گونه ارزيابی‌ها را "نمرات پلی‌ژنيك" می‌نامند.
نمرات پلی‌ژنيك خيلی سريع به موضوع مهمی بدل شده‌اند چراكه برای هر گونه خصوصيتی كاركرد دارند؛ مانند بيماری قلبی، ديابت و شيزوفرنی و در كل تا به حال برای دو هزار خصوصيت شناسايی شده‌اند.
پلومين برای طرح‌ريزی اين آزمايش‌ها سريع عمل كرد. اين ژنتيك‌شناس آب دهانش را در لوله‌ای ريخت و نمرۀ DNA خود را از مركز تحقيقاتی دريافت كرد. او دسته‌بندی ژنتيكی خود را طی جلساتی ارائه كرد. بيشترين خطر آرتروز در او مشاهده شده است، ميزان افسردگی‌اش پايين‌تر از حد ميانگين است و از صد نفر او نودوچهارمين فرد چاق است.
از نظر پلومين كه وزنش 108 كيلو است، "پيش‌بينی ژنتيكی"، يك عمر مبارزۀ او را با نشاسته و شيرينب توضيح داده است.