صفحه نخست

عصرايران دو

فیلم

ورزشی

بین الملل

فرهنگ و هنر

علم و دانش

گوناگون

صفحات داخلی

کد خبر ۹۰۷۵۲۰
تعداد نظرات: ۸ نظر
تاریخ انتشار: ۰۸:۵۴ - ۲۶ شهريور ۱۴۰۲ - 17 September 2023
یک چهره - یک روایت

محمد محمد‌علی؛ مرگ نویسنده و باز هم نه در ایران که در کانادا

احمد شاملو جملۀ مشهور «من اینجایی هستم، چراغم در این خانه می‌سوزد» را درباره چرایی مهاجرت نکردن در پاسخ به پرسش «محمد محمد‌علی» گفته بود (در 15 اسفند 1365) زمانی که هنوز مصاحبه کننده نرفته بود اما او هم 14 سال دور از ایران زیست و در کانادا درگذشت.

   عصر ایران؛ مهرداد خدیر- همین سه ماه پیش وقتی خبر درگذشت بانو فخری خوروش در خارج از کشور منتشر شد این پرسش را طرح کردم:  چرا نویسندگان و هنرمندان ما نه در ایران که در آمریکا و کانادا و اروپا می‌میرند و دو سه روز است که یک نویسندۀ بلندآوازۀ دیگر که روزنامه‌نگار زبردستی هم بود - محمد محمد‌علی- در ونکوور کانادا درگذشته است. در آن نوشته به بهانۀ مرگ خانم خوروش به نام‌های دیگر که بیرون ایران چشم از جهان بستند هم اشاره کردم: 

  در بهار پارسال: رضا براهنی (‌نویسنده و منتقد ادبی) در کانادا و بعد: مهدوی دامغانی (‌استاد ادبیات) در آمریکا.
  تابستان: امیر هوشنگ ابتهاج (سایه)- غزل‌سرای نامدار-  در برلین آلمان و عباس معروفی (‌رمان‌نویس) در کلن آلمان و در زمستان گذشته هم : سید جواد طباطبایی (فیلسوف) در آمریکا. 
   به این نام‌ها سلطان نثر پارسی محمد‌علی اسلامی‌ندوشن را هم افزودم که او هم در آمریکای شمالی درگذشت.
  در ادامه آوردم: همین تازگی فیروز نادری اختر‌شناس هم در آمریکا درگذشت.


 در همان نوشته به عبارت مشهوری از احمد شاملو اشاره شد دربارۀ چرایی نرفتن او: «من این‌جایی هستم، چراغم در این خانه می‌سوزد. آبم از این کوزه ایاز می‌خورد...» اتفاقا شاعر این جمله را در پاسخ به پرسش «محمد محمد‌علی» گفته بود (در 15 اسفند 1365) زمانی که مصاحبه کننده خود هنوز مهاجرت نکرده بود اما او هم بعد از سال 88 رفت و 14 سال دور از ایران زیست و 23 سال بعد از شاملو درگذشت در حالی که از آن مصاحبه آن جمله درباره مهاجرت و رفتن یا نرفتن ماندگار شد: من این‌جایی هستم. چراغم در این خانه می‌سوزد. آبم از این کوزه ایاز می‌خورد و نانم در این سفره است.

    جایی خواندم که کسی نوشته بود محمد محمد‌علی بعد از قضیه اتوبوس ارمنستان - نقشۀ ناکام قتل نویسندگان ایرانی در گردنه حیران به دست مأموران خودسر- رفت. اما نه. اتفاقا با این شرح آن ماجرا را جزء‌به‌جزء نوشت و ابتدا تنها برای دیدار همسر و فرزند و نوه به کانادا می‌رفت و برمی‌گشت و اگرچه برخی آثار او دچار مشکل می‌شد اما در دولت اصلاحات و در فضای باز فرهنگی فعالیت می‌کرد و بعد از 88 به این نتیجه رسید که باید برود و تازه آن هم آن‌گونه که خود نوشته می‌تواند به دلایل متنوع باشد و نه صرفا سیاسی و سانسور.


 به این بهانه نامه او به یک دوست درباره مهاجرت و نگاه او به این پدیده در آبان 1392 - یعنی 4 سال بعد از رفتن و 10 سال قبل- خواندنی است: 

    «مهاجرت یک حادثه‌ی مهم است در زندگی و می‌تواند برای هرکسی به نحو و بهانه‌ای اتفاق بیفتد. برای من دوری از وطن اتفاق افتاده، نه به معنای بُنه‌کن و مهاجرت.  من در ونکوور کانادا هستم به این بهانه که سی سال همسر و فرزندانم به من یاری رساندند تا من بنویسم و من هم تصمیم گرفتم سه سال یا نه شش سال به آن‌ها کمک کنم تا نوه‌هایم فارسی یاد بگیرند و من هم خودم را راضی که با آن‌ها بی‌حساب شده‌ام.  مسخره است ولی واقعیت دارد. من هنوز گویی چمدان ذهنم را باز نکرده‌ام تا ببینم چه دارم و چه ندارم و کجا هستم


   در این حالت یک بام و دو هوایی هنوز نه غم غربت را حس می‌کنم و نه مثل برخی دوستان هوای نان سنکگ و کله پاچه و چلوکباب دارم.  آنچه دور و برم نیست شور و هیجان شما جوان‌هاست.

  آلیس مونرو کانادایی همین امسال نزدیک گوش من نوبل ادبیات گرفت. فکر می‌کردم پیر و جوان اهل فرهنگ و ادب می‌ریزند تو خیابان و بعد جمع می‌شوند جلو - آرت گالری - و بعد همه می‌رویم حوالی برج آزادی یا خانه هنرمندان یا همین برج میلاد و جشنی برپا می‌کنیم و او سخنرانی می‌کند. هیچ‌یک از این اتفاقات نیفتاد. 


   خانم مارگارت اتوود؛ هموطن دیگرش که او هم نزدیک گوش من است به او تبریک گفت و گویی همه چیز براشان خیلی‌خیلی طبیعی است. چه خواب‌ها و خیال‌هایی می‌آید سراغ امثال من که مزه‌ی هیچ‌چیز را به درستی نچشیده‌ام. 


  می‌خواهم بگویم دلم تنگ شده برای شور و اشتیاق جوانانی از نوع شما که در کمتر جایی می‌توان این همه صداقت سراغ گرفت و در کمتر جایی می‌توان این همه بی‌اعتنایی را به آنان دید. 

   مهاجرت برای من که بالای شصت‌سال اتفاق افتاد بیشتر  با یک سفر درونی معنا پیدا می‌کند. اگر بخواهم به آثار بیرونی‌اش اشاره کنم مثال کرم ابریشم است که هنوز دارد دور خودش پیله می‌تند و هیچ تصوری ندارد از پروانه شدن و پرواز. 


   نیمه‌های شب، بین خواب و بیداری می‌آیم تهران و یک‌راست می‌روم حوالی میدان بهارستان و با شتاب خودم را می‌رسانم به وزارت ارشاد و در فضای مه‌آلود یکی بود و یکی نبود خواب دنبال بررس‌ها می‌گردم تا خبری از فرزندان متوقف شده‌ام بگیرم. 

    بعد ناگهان صدای قطاری می‌شنوم که به سرعت دور می‌شود و مرا در ایستگاه بهارستان جا می‌گذارد. در حالی که بلیت کوپه درجه یک دست من است، قطار دور و دور تر می‌شود. 

 و مرا با دنیا‌دنیا اندوه و بغض تنها می‌گذارد. خیلی سخت است که روحت را در ایران جا بگذاری و جسمت را بکشانی جایی که همه چیز به تو می‌دهد جز آن چیزی که طالبش هستی...»

 اشارات او به زبان فارسی یادآور این سخن مشهور احسان یازشاطر هم هست که «وطن من زبان فارسی است».


   با این همه عبارات همان نوشته (‌چرا نویسندگان و هنرمندان ما در امریکا و کانادا و اروپا می‌میرند) را باز می‌توان اینجا هم تکرار کرد با این تغییر که در کمانک (پرانتز) "فخری خوروش در امریکا درگذشت" به "محمد محمد محمد علی در کانادا درگذشت" تبدیل شده است.


   «مادام که چهره‌های فرهنگی اعم از فارس‌زبان یا غیر فارس‌زبان در خارج از کشور رابطه خود با زبان فارسی را نگسسته‌اند پیوند آنها با وطن برقرار است ولی شما هم تصدیق می‌کنید که این خبر (محمد محمد علی در کانادا درگذشت) اگرچه همراه با تأسف است اما این پرسش را برنمی‌انگیزاند که چرا درگذشت، چون مرگ حق است و همه می‌میرند و همه می‌میریم. بلکه این سؤال شکل می‌گیرد که چرا در آمریکا؟ جا تنگ شده یا افق، تار یا هیچ‌یک و مجال ندارند؟»


  راستی، برای آشنایی با سبک محمد محمد‌علی «مشی و مشیانه» درباره داستان آفرینش سخت خواندنی است. همین که محمد محمد‌علی داستان‌نویس ربع قرن پس از آن داستان تلخ زندگی کرد بزرگ‌ترین بخت‌یاری او بود.

ارسال به تلگرام
انتشار یافته: ۸
در انتظار بررسی: ۲۸
غیر قابل انتشار: ۰
ناشناس
۰۹:۳۵ - ۱۴۰۲/۰۶/۲۷
افسوس برای ایران
ناشناس
۰۸:۴۴ - ۱۴۰۲/۰۶/۲۷
هر کسی عرق وطن داشته باشد در ایران میمیرد،شما لطفا دلسوز مهاجران خوش عیش نوش نباش،کاخ ان هنرمندی که اخیرا در لندن مرد،چنده؟?????
ناشناس
۲۲:۰۸ - ۱۴۰۲/۰۶/۲۶
با همه سختی ها و مشکلات اعتقاد دارم مهاجرت اشتباهه. این حرف رو همین چند روز پیش به برادرم که سالهاست به اروپا مهاجرت کرده هم گفتم.
هیچ چیز نمی تونه جای حمایت های روحی و معنوی و انرژی مثبتی که از عزیزانت در وطن میگیری جبران کنه
Parviz
۱۶:۴۸ - ۱۴۰۲/۰۶/۲۶
من هم یکی از آدم های هستم که در سن هفتاد به بالا راهی دیار فرنگ‌ شدم . علت این تصمیم نه سیاسی بلکه خانواده است فرزندان من که فرصت بهتری برای پیشرفت پیدا خواهند کرد . قدم به دنیای متمدن هم غنیمت و تجربه جدیدی برای من خواهد بود که البته ممکن است کمتر بدرد من بخورد . این کره خاکی را روزی باید ترک کرد و جسم من چه در ایران و جای دیگر بزودی فراموش خواهد شد و نسل های آینده به راحتی فراموش خواهند کرد همانگونه که ما گذشتگان را فراموش کردیم .
باران که در لطافت طبعش ملال نیست
در باغ لاله روید و در شور زار خس
حافظ
و یا بقول سعدی
خوشست عمر ولی حیف که جاودانی نیست
پس الطفات برین چند روز فانی نیست
ادبی
۱۴:۱۰ - ۱۴۰۲/۰۶/۲۶
ابراهیم گلستان و دکتر کوروش صفوی را فراموش کردید که اخیرا در خارج از کشور درگذشتند.
مهدی
۱۳:۲۰ - ۱۴۰۲/۰۶/۲۶
سلام جناب آقای خدیر
همیشه ودر طول سال‌های گذشته تاکنون،کلیه مطالب شما را می خوانم و بررسی وتدبر و می آموزم.سپاس از شما
مهاجرت پدیده غریبی است.وقتی انسانیت انسان،سرخورده می‌شود. یا گنج عژلت باید پیشه کرد و یا باید جنگید و سوخت و یا این که، مهاجرت کرد و رفت به کجا آباد یا ناکجا آباد.....
باید روحت را بگذاری و جسمت را به این سو آن سو بکشی....
حقیر،در مرز ۵۰ سالگی با سوابق علمی و تجربی قابل درخور دنبال مهاجرت هستم.به خاطر یی مهری زمانه و انسان‌ها و.....
این امر برای اهل فرهنگ،که روحیه شکننده و لطیف دارت،بسیار سخت است
.
ناشناس
۰۹:۳۵ - ۱۴۰۲/۰۶/۲۶
یه پیشنهاد برای عصر ایران: از خوانندگانتون که در خارج هستن و به نوعی مهاجرت کرده ان، علل مهاجرتشون رو بپرسین، اینکه آیا راضی هستن یا نه؟ و سوالاتی از این دست و خودتون زحمت جمع بندیش رو بکشید. به نظرم نوشته ی جالبی میشه. لازم نیست اسم و رسم خوانندگان هم مشخص باشه.
ناشناس
۰۹:۱۷ - ۱۴۰۲/۰۶/۲۶
کسانی که عاشق زیستن و مردن در کانادا و اروپا و آمریکا هستند خودشان شایسته سرزنش هستند. علت را باید در خودشان جستجو کنید نه دیگران ..
تعداد کاراکترهای مجاز:1200