هم‌میهن نوشت: زمزمه‌ها درباره تغییر شکل پیاده‌راه فرهنگی رشت بالا گرفته است. به گوش مردم رسیده که پیاده‌راه فرهنگی سنگفرش شده، قرار است محل عبور و مرور ماشین شود و این یعنی مردم دیگر نباید در خیابان جایی داشته باشند.
سنگفرش‌های منتهی به میدان اصلی شهر، یعنی میدان شهرداری سال‌های زیادی است که میزبان گردشگران زیادی از جای‌جای ایرانند. گردشگرانی که تماشای میدان شهرداری و خیابان‌های منتهی به آن یکی از مقاصد گردشگری‌شان است. رسانه‌های محلی گیلان نوشته‌اند که از میانه‌های ماه خرداد بحث درباره تغییر ظاهر پیاده‌راه شنیده شده است؛ موضوعی که آنها، آن را به «حجاب» گردشگران بی‌ارتباط نمی‌دانند.
برچیده شدن سنگفرش‌ها و تبدیل پیاده‌راه به خیابان با تردد وسایل نقلیه البته به متولیان امر شهری رشت اعلام نشده است. یک عضو شورای شهر رشت در گفتگو با «هم‌میهن» می‌گوید که این موضوع در برخی محافل و جلسات غیررسمی دولتی شنیده شده است و هنوز به صورت رسمی این موضوع به پارلمان ۱۱نفره شهر رشت اعلام نشده است. یکی از فعالان فرهنگی شهر رشت در ویدئویی از احتمال قهر و استعفای اعضای شورای شهر رشت در صورت ماشین‌رو شدن این پیاده‌راه هم خبر داده است. خبری که به گفته اعضای شورای شهر سندیت ندارد.
استقبال از استعفا
انتشار یک فیلم در فضای مجازی گمانه‌زنی‌ها درباره تغییر ماهیت پیاده‌راه فرهنگی رشت را بالا برده است. فیلمی مربوط به یک تجمع که در آن برخی از اهالی رشت کشف حجاب را محکوم کردند. در این فیلم دو نفر به سخنرانی مشغولند. فردی که رسانه‌های محلی گیلان او را فعال فرهنگی و سیاسی و مشاور سابق استاندار گیلان معرفی کرده‌اند، او در این ویدیو لفظ «باز شدن کندراه و تردد خودروها» را به کار می‌برد.
مجتبی صولتی در این فیلم می‌گوید: «بعضی از مسئولین شهری و بعضی از اعضای شورای شهر گفتند اگر مصوبه شورای تامین بخواهد اجرا شود و پیاده‌راه از این حالتی که دارد خارج شود، یعنی کندراه باز شود و خودرو‌های عمومی و احتمالا خودرو‌های امدادی تردد کنند، ما استعفا می‌دهیم.»
او در ادامه این سخنرانی البته از این استعفا استقبال می‌کند: «این جلسه این هشدار را به شما می‌دهد که یا در مسیر حرکت می‌کنید یا با استعفای خودتان ما را خوشحال می‌کنید.»
رشت چگونه صاحب پیاده‌راه شد؟
پیاده‌راه فرهنگی رشت در سال ۹۴ بعد از گرفتن مصوبه شورای ترافیک استان و براساس مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی اجرایی شد. این پیاده‌راه‌ها با مجموع ۸ کیلومتر، تبدیل به یکی از طولانی‌ترین پیاده‌راه‌ها شد.
در مسیر این پیاده‌راه کافه و رستوران‌ها و اغذیه‌فروشی‌های مختلف وجود دارد و دستفروش‌های زیادی، صنایع دستی و سنتی رشت را می‌فروشند؛ حالا بیم این وجود دارد که با ماشین‌رو شدن این پیاده‌راه‌ها، همه این جاذبه‌های گردشگری و البته راه معیشت دستفروشان از بین خواهد رفت.
بحث پیاده‌راه آنطور که رضا رسولی، یکی از اعضای پیشین شورای شهر رشت می‌گوید از دهه ۷۰ در قالب پیشنهادی در طرح تفصیلی رشت ابلاغ شده بود و در اواسط دهه نود به‌روز شد: «بعد از اجرایی شدن پیاده‌راه رشت، فرم کف هم از فرم ماشین‌رو به فرم سنگفرش تغییر کرد.»
رسولی می‌گوید این ویژگی پلازاهاست که صحبت وسایل نقلیه عمومی در آنها مطرح نمی‌شود از طرف دیگر او دلیل دیگری هم برای اجرای طرح پیاده‌راه مطرح می‌کند: «پیش از اجرای طرح پیاده‌راه ما در آن محدوده از نظر آلودگی هوا و آلودگی صوتی در شرایط نامناسب و هشدار بودیم.»
شاخص‌هایی که دلیل بالا بودن آنها عبور و مرور وسایل نقلیه بود. رسولی معتقد است که تصمیم آن زمان شهرداری رشت چه از نظر ترافیکی، چه از نظر شهرسازی تصمیم درستی بوده است.
سارا ثابت، دانش‌آموخته معماری و طراحی شهری در گیلان هم دلیل دیگری برای ایجاد پیاده‌راه فرهنگی رشت دارد.
او معتقد است که سرانه فضای عمومی در رشت بسیار پایین بود و یکی از دلایل ایجاد این پیاده‌راه جبران همین کمبود بود: «این پیاده‌راه اکنون شاخصه شهر رشت شده است، همان زمان عده‌ای از کسبه مخالف ایجاد این پیاده‌راه بودند و تصور می‌کردند اگر کسی بدون ماشین از آن محدوده عبور کند احتمالا در محدوده توقف نمی‌کند و خرید هم نخواهد داشت و محیط کاربری خودش را از دست می‌دهد.»
ثابت می‌گوید کسبه می‌خواستند فضا ماشین‌رو شود، اما در نهایت به فضای جدید عادت کردند: «اکنون افراد زیادی از جای‌جای شهر رشت خودشان را به میدان اصلی می‌رسانند، این فضا دارای امنیت شده و اقشار مختلف در ساعات مختلف شبانه‌روز در آن حضور دارند و به‌عباراتی دسترسی برای همه افراد در این محیط فراهم است.» حضور اقشار مختلف مردم در ساعات مختلف در این محدوده به عقیده ثابت مطلوب همگان هم نیست و همین هم باعث شده تا برخی به تغییر چهره این پیاده‌راه جدی‌تر فکر کنند.
تغییر شکل پیاده‌راه در دوره قبلی مدیریت شهری با بهانه‌های دیگری مطرح شده بود. اردیبهشت سال ۱۴۰۰ رئیس سابق کمیسیون حمل‌ونقل و ترافیک شورای شهر رشت از اعلام وصول شدن طرحی جدید برای پیاده‌راه رشت خبر داده بود، طرحی که باعث رونق بازار می‌شد.
اسماعیل حاجی‌پور گفته بود: «اجرای پیاده‌راه فرهنگی باعث رکود بازار شده است. از سوی دیگر ورود خودروها از شرق و غرب به میدان شهرداری کاهش یافته و پیاده‌راه باعث شده عملاً بازار در رخوت و رکود قرار گیرد.»
براساس طرحی که رئیس سابق کمیسیون حمل و نقل و ترافیک شورای شهر رشت از آن صحبت کرده بود، برخی تاکسی‌های لوکس در محوطه پیاده‌راه اجازه تردد و جابه‌جایی داشتند. عمر طرح البته به دوره قبلی شورا قد نداد و خبری از ماشین‌رو شدن پیاده‌راه نشد.
ماشین‌رو شدن اصلاً مطرح نیست
باوجود تمام این توضیحات، حسین رضویان، عضو فعلی شورای شهر رشت می‌گوید موضوع تغییر شکل پیاده‌راه رشت در شورای شهر مطرح نشده است: «کل ماجرا منبعث از یک فیلم است که در فضای مجازی پخش شده است.
در این ویدئو در یک اجتماعی یکی از افرادی که سخنرانان آن جلسه بودند، چنین صحبتی را طرح کردند. اما درباره این موضوع تاکنون در شورای شهر صحبت نشده است، ارجاعی هم از جایی دیگر به درون صحن نیامده است که در این خصوص گفتگو یا تصمیم‌گیری شود.»
رضویان می‌گوید او هم به‌عنوان عضو شورای شهر در فضای مجازی از ماجرا آگاه شده است.
«آیا استعفا یا قهری در کار است؟» رضویان می‌گوید این سوال را از اعضای شورا هم پرسیده و کسی از آن اطلاعی نداشته است. رضویان می‌گوید، تصمیم‌گیری درباره چنین ماجرایی باید «از مبادی ذیربط و به شکل قانونی خودش انجام شود. شورا هم فقط متشکل از یک نفر نیست و یازده نفر باید در این خصوص تصمیم‌گیری کنند.»
او البته موافق حفظ این محوطه است و با داشتن این مکان به همین شکل فعلی خود موافق است. «در مجامع رسمی و حاکمیتی چنین بحثی مطرح نشده است و ما هیچ مصوبه‌ای دال بر برچیدن پیاده‌راه نداشتیم. در محافل چنین مسائلی مطرح شده و مطرح می‌شود.»
مجید عزیزی، رئیس شورای شهرستان رشت می‌گوید منظورش از محافل «جلسات رسمی دولتی است که این موضوعات در آن مطرح شده است، نه در جلسات مدیریت شهری. در واقع بحث جدی نداشتیم که بخواهد نسبت به جمع‌آوری پروژه اقدامی صورت بگیرد.»
او می‌گوید قهر و استعفای اعضای شورا درباره این موضوع سندیت رسمی ندارد: «من چیزی از دوستان شورای شهری خودم نشنیدم.» عزیزی می‌گوید این بحث برای امروز نیست و همان زمانی که این پیاده‌راه اجرایی شده بود، برخی از بازاریان در این رابطه تجمع کردند.
او معتقد است این روز‌ها برخی موضوعات مثل پاتوق شدن این فضا برای جوانان، حضور دستفروشان و حضور وسایل نقلیه‌ی موتوری باعث شده تا این فضا موافقان و مخالفانی پیدا کند.
عزیزی می‌گوید خودش هنوز نظری درباره ماشین‌رو شدن این پیاده‌راه ندارد و باید مزایا و محاسن این تصمیم به صورت علمی بررسی شود: «اگر زمان اجرای این پیاده‌راه به ابعاد مختلف اجتماعی و ترافیکی موضوع توجه می‌شد، این مشکلات این روز‌ها احتمالاً ایجاد نمی‌شد.»
میراث فرهنگی مانع نیست؟
درست است که پیشینه به پیاده راه‌سازی مسیر‌های منتهی به میدان شهرداری به سال ۹۴ می‌رسد، اما این میدان و پیاده‌راه‌هایش حالا جزو یک مجموعه شناخته می‌شوند و قدمت میدان شهرداری به سال‌ها قبل برمی‌گردد. در میدان شهرداری رشت که همراه با پیاده‌راه‌ها و بازار‌های اطرافش، اصلی‌ترین جاذبه گردشگری این شهر است، ساختمان‌هایی هست به سبک معماری اروپای شرقی مربوط به دوره پهلوی اول که در دوره قاجار به دلیل وجود عمارات دیوانی رشت به «میدان درب دیوانی» مشهور بود.
در صفحه ویکی‌پدیا این میدان آمده است: «بر طبق خبر درج شده در روزنامه پرورش شماره ۱۳۵ چهارشنبه اول تیرماه ۱۳۰۵، اداره بلدیه رشت در این تاریخ به ساختمان نوساز خود انتقال یافت. ساختمانی که با الهام از معماری نئوکلاسیک اروپا به ویژه معماری سن‌پترزبورگ روسیه و توسط معماران ایرانی مقیم رشت ساخته شد و هم‌اکنون نیز پس از گذشت ۷۵ سال مقر شهرداری رشت است. ساختمان شهرداری و برج ساعت آن که نماد شهر رشت و نیز موزه پست و ساختمان قدیمی هتل ایران است.
مجموعه بنا‌های میدان شهرداری رشت در اوایل سلطنت رضاشاه پهلوی (۱۳۲۰-۱۳۰۴ ه. ش) احداث شده است. برج ساعت شهرداری که نماد شهر رشت محسوب می‌شود، به‌هنگام وقوع زلزله مهیب و ویرانگر گیلان در سال ۱۳۶۹ آسیب دیده بود که چندی بعد به صورت سابق بازسازی شد. مجموعه شهرداری مربوط به دوره پهلوی است و در رشت، میدان شهرداری واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۶ آذرماه ۱۳۵۶ با شماره ثبت ۱۵۱۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.»
حالا سوال این است که تغییر شکل این محدوده آیا از نظر ضوابط میراثی، مشکلی ایجاد می‌کند؟ مجید عزیزی، رئیس شورای شهرستان رشت در پاسخ این پرسش می‌گوید که پیاده‌راه، ثبت میراثی نیست: «اما در فضای میدان شهرداری، مباحث میراث فرهنگی زیادی وجود دارد و بدون نظر میراث فرهنگی نباید آنجا اتفاقاتی رخ دهد و هر اقدامی منوط به استعلام میراث فرهنگی است.»
رضویان هم در پاسخ به پرسشی درباره ضوابط میراثی بنا می‌گوید این محدوده سال‌ها محل عبور و مرور ماشین بوده است، اما به یقین تصمیم‌گیری درباره آن نیازمند طی شدن همه فرآیند‌های قانونی است.
برچیده شدن پیاده‌راه شدنی است؟
پنج تیرماه امسال، جلسه‌ای با موضوع ساماندهی «پیاده‌راه فرهنگی رشت» در کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای‌شهر رشت برگزار شد. جلسه‌ای که در رسانه‌های محلی استان گیلان به جزئیات آن اشاره شد و در آن به موضوع حجاب اشاره‌ای مستقیم نشد، اما به لزوم نظارت در این پیاده‌راه تاکید شد. در این جلسه رئیس کمیسیون اجتماعی فرهنگی شورای شهر رشت، پیاده‌راه فرهنگی رشت را نماد فرهنگ‌مدار بودن شهر دانست و گفت: شهرداری تنها نهاد نظارتی بر امور جاری در پیاده‌راه فرهنگی شهر نیست و چندین دستگاه و ارگان دیگر متولی نظارت بر این بافت مهم و مرکزی شهر رشت هستند.
شهرداری تنها نهاد نظارتی بر امور جاری در پیاده‌راه فرهنگی شهر نیست و چندین دستگاه و ارگان دیگر متولی نظارت بر این بافت مهم و مرکزی شهر رشت هستند. به گفته علیرضا تاج شهرستانی باید بازتعریفی از نحوه مدیریت این گذر فرهنگی شهری ارائه و اجرا شود. او معتقد است که پاک کردن صورت‌مسئله راهگشا نیست، زیرا برای ایجاد این پیاده‌راه و گذر فرهنگی هزینه‌های چند میلیاردی شده است: «اینکه یک گذر و پیاده‌راه فرهنگی که در سال ۹۴ با رویکرد‌های فرهنگ‌محور و شهروندمحور احداث شده حذف شود، یک تخریب چند سویه و ضایع کردن هزینه‌ها و حقوق شهروندی است.»
او در میانه‌های صحبتش در جلسه کمیسیون اشاره‌ای به قوانین پوشش هم داشته است: «رعایت قوانین پوشش مناسب با عرف جامعه هم در مورد آقایان، هم در رابطه با دختران و بانوان شهروند، اصل است و تشخیص این مطلب که چه پوششی برای خانه و محافل شخصی مناسب بوده و چه پوششی مناسب مکان‌های عمومی و خیابان‌های شهر است، امری است که طبق عرف جاری بر جامعه همگی ملزم و مکلف به اجرای آن هستیم.»
او در این جلسه به مردم گفت که پوشش مناسب برای تردد در سطح پیاده‌راه فرهنگی شهر، عرفی است که باید به آن پایبند بود. شهردار منطقه دو رشت هم در این جلسه به تردد موتورسیکلت‌ها و ایجاد آلودگی صوتی در این محدوده اشاره کرد.
محمد دانش شکیب تاکید کرد که تردد موتورسیکلت‌ها باعث ایجاد آلودگی صوتی و ناامن‌شدن فضا در این محدوده شده است: «اخیراً طی یک دستور قضایی، تعاملاتی میان شهرداری و پلیس راهور ایجاد شده تا برای قانونمند کردن تردد موتورسیکلت‌ها و جلوگیری از ورود بی‌رویه وسایط نقلیه به پیاده‌راه جلوگیری شود.»
در این جلسه البته صحبتی درباره تغییر شکل این پیاده‌راه و ماشین‌رو شدن آن مطرح نشد. فصل مشترک صحبت‌های اعضای فعلی شورای شهر رشت، آن‌هایی که در این گزارش با آنها گفتگو کردیم، منتفی بودن برچیده‌شدن پیاده‌راه است: «این اتفاق رخ نمی‌دهد.» با این وجود برخی از فعالان شهری رشت در فضای مجازی نگران تغییر چهره این محدوده گردشگری‌اند.
توصیه‌ها به برقراری پیاده‌راه رشت است
رضا رسولی، عضو سابق شورای شهر رشت می‌گوید، تمام ضوابط بالادستی در آن زمان به ایجاد پیاده‌راه توصیه کرده بودند.
او می‌گوید در این ۱۰ سال نگرانی‌های مشابهی وجود داشته است: «من اصل دغدغه را درک می‌کنم، اما معتقدم که ماشین‌روشدن پیاده‌راه، پاک‌کردن صورت‌مسئله است. جنس کف‌سازی فضا چه ارتباطی می‌تواند میان محتوای فرهنگی و نوع رفتاری که در سطح انجام می‌شود داشته باشد، اگر نابه‌هنجاری رخ می‌دهد، ما باید در برنامه‌ریزی خودمان تجدیدنظر کنیم. من به عنوان یک شهروند تصور نمی‌کنم که شکل بافت در محتوای آن تاثیری داشته باشد.»
پیاده‌راه شهری رشت در سال‌های اخیر مورد توجه شهروندان و گردشگران بوده است. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که ساکنان و گردشگران در عین توجه به فضا، پیشنهاد‌هایی برای بهبود این محوطه هم دارند.
یک پژوهش باعنوان «ارزیابی مولفه‌های کیفیت فضا در پیاده‌راه‌های شهری» که در سال ۹۸ در مجله «جغرافیا و برنامه‌ریزی» منتشر شده است، نشان می‌دهد که اجتماعی‌پذیر بودن، دسترسی و آسایش منظر، بیشترین و کمترین تاثیر را بر کیفیت فضای پیاده‌راه دارند. کاربران این پژوهش تاکید کردند که برای بهبود وضعیت پیاده‌راه‌های رشت وسایط نقلیه عمومی باید افزایش پیدا کند و مبلمان شهری مناسب ایجاد شود و دستفروشان هم ساماندهی شوند.
در پژوهش دیگری که در سال ۹۷ در مجله توسعه محلی دانشکده علوم اجتماعی منتشر شده است، ابعاد سرزندگی در پیاده‌راه فرهنگی رشت از دیدگاه شهروندان ارزیابی شده است. محمود آروین، دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، امین فرجی، استادیار مدیریت شهری دانشگاه تهران و مهسا قانع، کارشناس ارشد طراحی شهری نویسندگان این پژوهش، ابعاد و شاخص‌های سنجش سرزندگی را با استفاده از مطالعات کتابخانه و تحقیقات انتخاب کردند. پاسخ‌دهندگان به پرسش‌های این پژوهش تاکید کردند که در بعد کالبدی، شاخص‌های جذابیت و راحتی بیشترین ضریب را در سرزندگی پیاده‌راه رشت دارند و بعد از آنها، شاخص‌هایی، چون ایمنی، خوانایی و دسترسی در رده‌های بعدی قرار گرفته‌اند.
در بعد اجتماعی شاخص جامعیت، شاخص تعاملات، شاخص امنیت و شاخص عدالت به ترتیب بیشترین تأثیر را دارند و شاخص‌های کیفیت، تراکم فعالیت‌ها و تنوع فعالیت‌ها به ترتیب بیشترین تأثیر را در سرزندگی پیاده‌راه دارند. طراحی شهر انسان‌محور از دیدگاه نویسندگان این پژوهش رهایی از اغتشاش بصری و اختصاص مبلمان مناسب جهت سکون و نظاره فضا به‌عنوان یک حلقه‌مفقوده در برنامه‌ریزی فضا‌های عمومی به‌خصوص پیاده‌راه‌هاست.