به غیر از پا‌های چسبنده گکوها (ژکو‌ها) و شهرت ماندگار آن‌ها در یک سری آگهی‌های تبلیغاتی بیمه اتومبیل، احتمالاً چیز زیادی در مورد گکوها نمی‌دانید. بیش از ۱۱۰۰ گونه مارمولک در دنیا وجود دارد که هر کدام شگفتی‌های خاص خود را دارند. گکوها نیز از راسته مارمولک‌ها هستند و تقریبا اغلب دانشمندان به خاص بودن این مارمولک اعتراف کرده اند.
در این مطلب قرار است در دنیای گکوها چرخی بزنیم و با خصوصیات حیرت انگیز آن‌ها آشنا شویم. اینکه چگونه آن‌ها به سقف می‌چسبند، در میان درختان پرواز می‌کنند، رنگشان را تغییر می‌دهند و حتی با ارتباط صوتی یکدیگر را صدا می‌زنند؟! تا پایان این گزارش همراه ما باشید تا پاسخ این سؤالات را پیدا کنید.
انگشتان شگفت انگیز گکوها به آن‌ها کمک می‌کند تا به هر سطحی بجز تفلون بچسبند
ویژگی ذاتی و طبیعی انگشتان مارمولک‌ها به آن‌ها اجازه می‌دهد تا در امتداد سطوح صاف حرکت کنند. یکی از مشهورترین استعداد‌های گکوها توانایی آن‌ها در راه رفتن و بالا رفتن در امتداد سطوح صاف است - حتی روی پنجره‌های شیشه‌ای یا سقف ها. تنها سطحی که گکوها نمی‌توانند به آن بچسبند تفلون است. البته اگر به تفلون خشک کمی آب اضافه کنید گکوها می‌توانند حتی به این سطح به ظاهر غیرممکن هم بچسبند! آن‌ها این کار را از طریق ویژگی تخصصی انگشت پا انجام می‌دهند.
برخلاف تصور عموم مردم، مارمولک‌ها انگشتان «چسبنده» ندارند، اما انگار که با چسب پوشیده شده باشند. آن‌ها بi آسانی و به طرز عجیب و باورنکردنی به لطف مو‌های نانو ذره معروف به کُرک‌های عصب‌دار حسگر به نام زبرمو (setae) که هر انگشت پا را پوشانده به هرچیزی می‌چسبند. در مجموع، ۶.۵ میلیون زبرمو روی پای یک گکو می‌توانند نیروی کافی برای تحمل وزن دو انسان تولید کنند.
این ویژگی خارق‌العاده در مارمولک‌ها، دانشمندان را برانگیخت تا به دنبال راه‌هایی برای استفاده از این توانایی چسبندگی باشند و البته موفق هم شدند چرا که از زبرمو‌ها باند‌های پزشکی و لاستیک‌های تمیزکننده خودکار را ساختند.
چشمان گکوها ۳۵۰ برابر بیشتر از چشم انسان به نور حساس است
بیشتر گونه‌های مارمولک شب‌زی هستند و بدنشان برای شکار در تاریکی سازگاری دارد. بر اساس مطالعه‌ای در سال ۲۰۰۹ که روی گونه‌ای از مارمولک‌ها (Tarentola chazaliae) انجام شد، آن‌ها توانستند رنگ‌ها را در نور مهتابی که انسان‌ها در آن کوررنگ هستند، از هم تشخیص دهند. حساسیت چشم گکو ۳۵۰ برابر بیشتر از دید مخروطی انسان و دید رنگی او محاسبه شده است. اپتیک و مخروط‌های بزرگ چشم مارمولک دلایل مهمی هستند که توضیح می‌دهند چرا آن‌ها می‌توانند از دید رنگی در نور بسیار کم هم استفاده کنند. در حالی که ما به سختی قادر به تشخیص رنگ در نور مهتاب هستیم، گکوها می‌توانند در دنیای تاریک که از نظر آن‌ها هنوز یک دنیای رنگارنگ است فعالیت خود را ادامه دهند.
گکوها قادر به تولید صدا‌های مختلف برای برقراری ارتباط هستند
بر خلاف اکثر مارمولک ها، گکوها قادر به تولید صدا هستند. آن‌ها برای برقراری ارتباط با گکو‌های دیگر، صدای تیک تیک، جیک، پارس و صدا‌های دیگر تولید می‌کنند. هدف از تولید صدا‌ها می‌تواند هشدار دادن به رقبا در یک منطقه، دوری کردن از درگیری مستقیم، یا جذب جفت بسته به گونه و موقعیت باشد. اما اگر هنگام شب در خانه تان صدای جیر جیر عجیبی شنیدید، ممکن است فقط یک گکوی بامزه مهمان شما باشد. آن‌ها همچنین دارای شنوایی فوق العاده‌ای هستند و می‌توانند صدایی بالاتر از صدای قابل تشخیص توسط هر گونه خزنده دیگر را بشنوند.
برخی از گونه‌های گکو پا ندارند و بیشتر شبیه مار هستند
بیش از ۳۵ گونه مارمولک در خانواده Pygopodidae وجود دارد. این خانواده در طبقه گکوتا قرار می‌گیرد که شامل شش خانواده گکو است. این گونه‌ها - که همگی بومی استرالیا و گینه نو هستند - فاقد اندام جلویی هستند و فقط اندام‌های عقبی برای آن‌ها باقی مانده است که بیشتر شبیه کف پای صاف است. این گونه‌ها معمولاً مارمولک‌های بدون پا، مارمولک‌های ماری یا به لطف پا‌های پشتی، مارمولک‌هایی با پای صاف هستند.
بیشتر گکوها می‌توانند دم خود را جدا کرده و دوباره رشد دهند
گکوها می‌توانند دم خود را به عنوان یک استراتژی برای فرار از دست شکارچیان جدا کنند. هنگامی که شکارچی مارمولک را می‌گیرد، دم می‌افتد، تکان می‌خورد و خود را به زمین می‌کوبد؛ که این امر باعث می‌شود حواس شکارچی پرت شود و به مارمولک اجازه می‌دهد فرار کند. گکوها همچنین در پاسخ به استرس و ابتلا به عفونت در ناحیه دم، دم خود را جدا می‌کنند.
به طور شگفت انگیزی، مارمولک‌ها دم خود را در امتداد یک خط از پیش تعیین شده یا یک " نقطه چین" در بدنشان جدا می‌کنند. این فرایندی است که به مارمولک اجازه می‌دهد دم خود را به سرعت و با کمترین آسیب از بدنش جدا کند. مارمولک می‌تواند دم افتاده‌اش را دوباره رشد دهد، اگرچه دم جدید احتمالا کوتاه‌تر، صاف‌تر و رنگ‌های متفاوتی نسبت به دم اصلی خواهد داشت. البته در دنیای مارمولک‌ها استثنا هم وجود دارد. مارمولک کاکلی یکی از گونه‌هایی است که نمی‌تواند دم خود را دوباره رشد دهد.
گکوها از دم خود برای ذخیره چربی و مواد مغذی در زمان‌های بی غذایی استفاده می‌کنند
از دست دادن دم یک اتفاق مطلوب و جالب برای مارمولک نیست، چرا که نه تنها به فرآیندی پر انرژی برای رشد مجدد یک دم کامل نیاز خواهد داشت، بلکه به این دلیل که مارمولک مواد مغذی و چربی را در دم خود ذخیره می‌کند تا در زمان‌هایی که غذا کمیاب می‌شود، زنده بماند. به همین دلیل، برای بسیاری از گونه ها، دم چاق و گرد راه خوبی برای سنجش سلامت مارمولک است. بسته به گونه، دم نازک ممکن است نشان دهنده گرسنگی یا بیماری باشد.
گکوها می‌توانند برای مدت طولانی زندگی کنند
طول عمر گکوها بسته به گونه متفاوت است، اما بسیاری از آن‌ها حدود پنج سال در طبیعت زندگی خواهند کرد. با این حال، چندین گونه که به عنوان حیوان خانگی محبوب مردم هستند، می‌توانند کمی طولانی‌تر زندگی کنند. در اسارت، یک مارمولک می‌تواند بین ۱۰ تا ۲۰ سال زندگی کند. گکو‌های پلنگی به طور متوسط بین ۱۵ تا ۲۰ سال عمر می‌کنند، اگرچه طولانی‌ترین عمر یک گکو ۲۷ سالگی ثبت شده است.
بیشتر گونه‌های مارمولک پلک ندارند، بنابراین برای تمیز کردن، چشمان خود را می‌لیسند
شاید یکی از عجیب‌ترین حقایق در مورد مارمولک‌ها این باشد که اکثر گونه‌ها فاقد پلک هستند. چون نمی‌توانند پلک بزنند، چشمانشان را می‌لیسند تا آن‌ها را تمیز و مرطوب نگه دارند. (خب، از نظر فنی، آن‌ها غشای شفافی را که کره چشم را می‌پوشاند، لیس می‌زنند)
گکوها استاد تغییر رنگ هستند
مارمولک را پیدا کنید! برخی از گونه‌های مارمولک با رنگ‌های روشن خودنمایی می‌کنند در حالی که برخی دیگر کاملاً با محیط اطراف خود ترکیب می‌شوند. فقط آفتاب پرست‌ها نیستند که می‌توانند رنگ خود را تغییر دهند تا با محیط اطراف خود مطابقت داشته باشند. گکوها هم می‌توانند رنگشان را تغییر دهند. علاوه بر این، آن‌ها می‌توانند بدون دیدن محیط اطراف خود با آن ترکیب شوند!
دومنیکو فولژیونه و تیمش در مطالعه گکو‌های موری دریافتند که گکوها از چشمانشان برای ترکیب شدن استفاده نمی‌کنند، (با دیدن، رنگ اطراف را تشخیص نمی‌دهند) بلکه بیشتر از پوست بدن خود استفاده می‌کنند. آن‌ها به جای دیدن، اطرافشان را حس می‌کنند تا خود را استتار و از پروتئین‌های حساس به نور در پوست به نام اپسین استفاده می‌کنند. گونه‌های دیگر مارمولک‌ها برای ترکیب شدن با زیستگاه‌شان بر اساس الگو‌های پوستی که سازگار با محیط هستند استفاده می‌کنند و آن‌ها را شبیه گلسنگ، سنگ بافت‌دار یا خزه می‌کند، مانند گکو دم برگ خزه‌دار.
گکوی برگی به خوبی از برگ‌های مرده تقلید می‌کند
صحبت از این گونه ارزش بحث کردن را دارد، زیرا تعداد کمی از مارمولک‌ها به شکلی باورنکردنی خلق شده‌اند تا دقیقاً شبیه یک برگ به نظر برسند. این گونه از مارمولک یعنی گکوی برگی؛ شبیه برگ‌های خشک موجود در کف جنگل یا حتی در میان شاخه هاست. این گونه که بومی ماداگاسکار است، برای فرار از دست شکارچیان از این ویژگی عجیب که به برگ‌های مرده شباهت دارد استفاده می‌کند. برای تکمیل این بحث باید بگوییم که، گکو‌های دم برگی حتی از شاخه‌ها آویزان می‌شوند تا شبیه برگ‌هایی باشند که از ساقه جدا شده اند.
در نهایت، مارمولک دم برگی موجودی عجیب و زیبا است که به سختی می‌توان آن را در طبیعت پیدا کرد.
برخی از گکوها می‌توانند پرواز کنند
گکوی پرنده یا گکوی چتر نجات، سرده‌ای از گونه‌های گکوی درختی است که در جنوب شرقی آسیا یافت می‌شود. اگرچه آن‌ها قادر نیستند مانند پرندگان پرواز کنند، اما به خاطر توانایی سُر خوردن در هوا به لطف لبه‌های پوستی روی پاهایشان و دم‌های صاف و سکان مانندشان شهرت دارند. مارمولک پرنده می‌تواند تا ۲۰۰ فوت (۶۰ متر) در هوا سر بخورد.
کوچکترین گونه گکو کمتر از ۲ سانتی متر طول دارد
گکوها از نظر اندازه متفاوت هستند، اما کوچکترین گونه‌ی آن‌ها می‌تواند روی یک سکه قرار بگیرد. (Jaragua sphaero) یا گکوی کوتوله یکی از کوچکترین خزندگان جهان است. این گونه مارمولک، از پوزه تا دم فقط ۰.۶۳ اینچ (۱.۶ سانتی متر) طول دارد. گکوی کوچک محدوده جغرافیای به همان اندازه کوچک دارد، چرا که اعتقاد بر این است که گکوی کوتوله فقط در پارک ملی Jaragua در جمهوری دومینیکن و جزیره Beata یافت می‌شود.
منبع: فرادید