عصر ایران - از بسیاری جهات، سریال جدید شبکه اچ‌بی‌او (HBO) به نام "آخرین بازمانده از ما" (The Last of Us) یک نمونه آخرالزمانی کلاسیک با حضور زامبی ها محسوب می شود.
یک روز صبح، مردم در حال انجام فعالیت های عادی روزانه خود هستند. در رادیو به خبری درباره آشوب در شهر جاکارتا، اندونزی اشاره می شود. و تا شب، انسان های تسخیر شده در پی شکار شخصیت اصلی سریال به سرعت می دوند.
اما این بار یک قارچ عامل تبدیل شدن انسان ها به زامبی محسوب می شود.
این سناریو جدید برای نخستین بار در یک بازی ویدیویی به نام آخرین بازمانده از ما که سریال بر اساس آن ساخته شده است، ارائه شد و بینندگان را به این فکر می اندازد که آیا یک بیماری همه‌گیر قارچی می تواند در دنیای واقعی نیز رخ دهد.
به گفته نورمن ون راین، قارچ‌شناس در دانشگاه منچستر که در مورد عفونت های قارچی پژوهش می کند، مواجهه با یک بیماری همه‌گیر قارچی امکان‌پذیر است.
البته، هیچ گونه قارچی-که در حال حاضر برای علم شناخته شده است- خطر یک همه‌گیری فوری را برای انسان ها ایجاد نمی کند، مخصوصا نه آن گونه که در سریال آخرین بازمانده از ما به تصویر کشیده شده است. با این وجود، عفونت های قارچی در سراسر جهان در حال افزایش است و پژوهشگران نگران هستند که افراد بیشتری در معرض خطر قرار بگیرند.
برخی حتی نگران هستند که ابرپاتوژن های جدید از قلمرو قارچ ها ظهور کنند.
به گفته تام چیلر، رئیس بخش بیماری های قارچی مراکر کنترل و پیشگیری از بیماری آمریکا، پتانسیل برای آنچه می تواند ظهور کند و به یک پاتوژن (عامل بیماری‌زا) تبدیل شود، بسیار زیاد است. این که قارچ های بیشتری به عنوان پاتوژن های انسانی ظاهر شوند، موجب شگفتی نیست. این در شرایطی است که درمان آنها چالش برانگیزتر بوده و عفونی‌تر هستند.
در ادامه برخی واقعیت های علمی و موارد علمی‌تخیلی در پس سریال آخرین بازمانده از ما و تهدیداتی که قارچ ها ایجاد می کنند، ارائه شده اند.
زامبی هایی که در سریال آخرین بازمانده از ما وجود دارند با قارچی به نام "کوردیسپس" (Cordyceps) در ارتباط هستند که از سر و دهان جوانه زده و به سراغ قربانیان تازه می رود.
کوردیسپس واقعی است، اما فقط بر مغز و بدن حشرات که شناخته شده‌ترین مورد مورچه ها هستند، غلبه می کند.
رشد قارچ درون بدن مورچه موجب می شود تا به سمت بالا حرکت کرده و سپس از سر حیوان جوانه زده و هاگ های خود را آزاد کند تا به دوردست ها پخش شوند.
کوردیسپس نمی تواند در دمای بدن انسان زنده بماند، از این رو، توانایی آلوده کردن ما را ندارد. اما گونه های دیگر قارچ ها موادی با ویژگی های تغییردهنده ذهن تولید می کنند که می تواند بر رفتار انسان تاثیرگذار باشد.
شاید بارزترین نمونه، سیلوسایبین (Psilocybin)، ترکیبی توهم‌زا در قارچ جادویی باشد. قارچ ارگوت (Ergot) نیز به تغییر شرایط ذهنی انسان شهرت دارد. ماده روان‌گردان ال‌اس‌دی (LSD) از قارچ ارگوت گرفته می شود.
همچنین، قارچ کریپتوکوکوس (Cryptococcus) می تواند از ریه ها به مغز گسترش یافته و موجب مننژیت شود که می تواند رفتار انسان را تغییر دهد.
برخلاف سریال آخرین بازمانده از ما، قارچ های تغییردهنده ذهن به بدن انسان حمله ناگهانی نکرده و موجب رفتاری نمی شوند که امکان انتقال به فردی دیگر را فراهم می کند.
بیماری های قارچی می توانند از حیوانات به انسان منتقل شوند. اما این ایده که قارچی مانند کوردیسپس می تواند با حمله ای ناگهانی از حشرات به انسان منتقل شده و همچنان توانایی خود برای دستکاری موثر رفتار را حفظ کند، دور از ذهن است.
به گفته تام چیلر، اگرچه در دنیای بیماری عفونی "هرگز نباید گفت هرگز"، اما باید اشاره داشت که موانع بسیار زیادی وجود دارند که باید بر آنها غلبه کرد. یک مورچه با یک انسان به طور قابل توجهی تفاوت دارد. ما دارای سیستم ایمنی هستیم، در دماهای مختلف زندگی می کنیم، و دمای بدن ما بسیار بالاتر است. از این رو، مسائلی اساسی وجود دارند که غلبه بر آنها برای آن قارچ خاص بسیار دشوار خواهد بود.
در سریال آخرین بازمانده از ما، نخستین موارد تخیلی کوردیسپس انسانی در جاکارتا، اندونزی ظاهر می شوند، جایی که دولت از یک قارچ‌شناس برجسته می خواهد تا شرایط یک قربانی را بررسی و نوع قارچ را مشخص کند. این کارشناس متوجه می شود که 14 نفر دیگر با فرد قربانی کار می کردند که ناپدید شده اند.
این کارشناس با ناراحتی به یکی از مقامات دولتی می گوید که هیچ دارو و واکسنی برای مقابله با این شرایط وجود ندارد و بمباران کل شهر را برای مهار قارچ توصیه می کند.
در دنیای واقعی نیز هیچ واکسنی در حال حاضر برای عفونت های قارچی کشنده وجود ندارد، اگرچه کارشناسان بمباران را نیز به عنوان گزینه جایگزین توصیه نمی کنند. فقط چند دسته از داروها برای درمان عفونت های قارچی وجود دارند و همواره نیز درمانی قابل اعتماد نیستند.
در واقع، از آنجایی که قارچ ها در سطح سلولی بسیار شبیه به انسان ها هستند، بسیاری از داروهایی که با آنها مبارزه می کنند برای بدن انسان نیز سمی هستند.
به گفته اقدام جهانی برای عفونت های قارچی (Global Action for Fungal Infections)، قارچ ها بیش از مالاریا موجب مرگ افراد می شوند.
مشکلی که با قارچ ها داریم این است که ابزارهای چندانی برای کنترل و مقابله با آنها نداریم. برخی قارچ های کشنده مانند کاندیدا اوریس (Candida auris) که در سال 2009 ظهور کرد، حتی مقاومت قدرتمندی در برابر داروهای ضد قارچی که در اختیار داریم، ایجاد کرده اند. به گفته سازمان بهداشت جهانی، در شیوع های بیمارستانی، کاندیدا اوریس بین 29 درصد تا 53 درصد از قربانیان خود را کشته است.
بیشتر پاتوژن های قارچی فرصت طلب هستند و فقط در افراد مبتلا به نقص ایمنی موجب بیماری شدید می شوند. اما اکنون قارچ هایی وجود دارند که فرصت طلب نیستند و می توانند هر یک از ما را آلوده کنند. و اگر این قارچ ها عفونی‌تر شوند، اگر مقاوم‌تر شوند، این به واقع جای نگرانی دارد.
در سریال آخرین بازمانده از ما، زامبی ها باید قربانیان خود را گاز گرفته یا شاخه های قارچ را وارد بدن قربانی کنند تا بیماری گسترش یابد.
انتقال قارچ ها در دنیای واقعی این گونه صورت نمی گیرد. عفونت های قارچی تا حد زیادی از طریق تماس یا سطوح گسترش می یابند. به عنوان نمونه، بیماری پای ورزشکار یا کرم حلقوی را مد نظر قرار دهید.
بر همین اساس است که کارشناسان فکر نمی کنند در حال حاضر قارچ ها ما را با ایجاد یک همه‌گیری تهدید کنند.
بیشتر پاتوژن های قارچی از محیط سرچشمه می گیرند، به جای این که با تماس انسان با انسان دیگر مرتبط باشند. شما همواره در حال استنشاق هاگ های قارچ ها هستید. به طور معمول، سیستم ایمنی بدن به آنها رسیدگی می کند. اما اگر فردی دارای سیستم ایمنی ضعیف باشد – به واسطه بیماری یا مصرف دارو – قارچ می تواند درون بدن وی رشد کند.
بر همین اساس است که بیمارستان ها و زندان ها در معرض خطر بیشتری برای شیوع بیماری قرار دارند. بیشتر قارچ های آلوده کننده زمانی که افراد دارای نقص ایمنی در کنار یکدیگر هستند یا زمانی که در تماس نزدیک بوده و از سطوح مشترک استفاده می کنند، بهتر گسترش می یابند.
برخی از بیماری های قارچی خطرناک‌تر مانند تب دره (Valley Fever)، از هاگ های موجود در هوا ناشی می شوند و می توانند حتی افراد سالم را نیز بیمار کنند.
سناریوی کابوس‌وار واقعی این است که قارچ هایی مانند این آسیب بیشتری وارد کرده و از عفونت های نسبتا خفیف به عفونت های تهدیدکننده زندگی تبدیل شوند.
به طرز مرموزی، شیوع کاندیدا اوریس به طور مستقل در سه قاره مختلف و به طور همزمان در دهه 2010 شکل گرفت. هیچ ارتباط یا تماس روشنی بین موارد شیوع وجود نداشت.
برخی دانشمندان معتقدند که رشته اتصال، تغییرات آب و هوایی است. با افزایش دمای سیاره زمین، قارچ ها نیز مانند هر چیز دیگری باید خود را با شرایط سازگار کنند. همانطور که قارچ های بیشتری خود را با دماهای بالاتر سازگار می کنند، تعداد بیشتری از آنها ممکن است قادر به بقا و تکثیر در دمای بدن انسان باشند – حتی زمانی که بدن انسان تلاش می کند آنها را با تب از بین ببرد.
در صحنه آغازین سریال آخرین بازمانده از ما نیز به این موضوع اشاره می شود و دانشمندی طی یک مصاحبه تلویزیونی در سال 1968 به مجری می گوید که گرمایش جهانی می تواند موجب ایجاد ابرپاتوژن های قارچی جدید شود.
در کنار کریپتوکوکوس، سازمان بهداشت جهانی کاندیدا اوریس را به عنوان یکی از چهار مورد نخست در اولین رده بندی پاتوژن های قارچی که اکتبر سال گذشته منتشر شد، قرار داد.
تغییرات آب و هوایی تنها یکی از عواملی است که می تواند تلفات ناشی از قارچ ها را برای بشریت افزایش دهد.
همه‌گیری کووید-19، همانند بیماری های ویروسی پیشین مانند اچ‌آی‌وی/ایدز، افراد بیشتری را مستعد ابتلا به عفونت های قارچی کرده است.
عامل خطر دیگر از بهبود فناوری پزشکی سرچشمه می گیرد که به افراد بیشتری اجازه می دهد تا به بهای مصرف داروهایی که سیستم ایمنی بدن را سرکوب می کنند و آنها را در برابر عفونت های دیگر مانند قارچ ها آسیب پذیرتر می کند، عمل های جراحی نجات‌بخش را انجام دهند.
سریال آخرین بازمانده از ما به واقع قصد دارد تا توجه مردم را به سوی خود جلب کرده و از برخی احتمالات علمی‌تخیلی جالب توجه در همین راستا استفاده می کند، که البته این خوب است. ما باید درباره قارچ ها به ویژه تاثیری که بر افراد مبتلا به نقص ایمنی یا بستری در بیمارستان دارند، فکر کنیم. تشخیص و درمان زودهنگام بهترین روش برای نجات جان انسان ها است.