آمار متفاوتی از معتادان متجاهر و اقدامات اساسی برای نجات آنها از این وضعیت وجود دارد اما مهمترین موضوعی که شاید به عنوان بهترین اقدام برای رهایی معتادان از این وضعیت به شمار می‌رود، اجرای برنامه‌های کاهش آسیب و راهی برای نگاه به آینده و پیشگیری از اعتیاد آنها باشد.
به گزارش ایرنا براساس آمارهای موجود ۷۰ هزار معتاد متجاهر در کشور وجود دارد گاهی این آمار از بین ۵۰ تا ۷۰ هزار نفر اعلام می‌شود و این نکته مهم نیست که چه تعداد فرد معتاد متجاهر در ایران وجود دارد بلکه این مساله که چه اقداماتی برای کاهش آنها انجام شده دارای اهمیت زیادی قائل است.
اینکه چه اقداماتی برای معتادان متجاهر انجام شده است که نه تنها تعداد آنها کمتر نمی‌شود بلکه هر روز در کنار خیابان‌ها، بزرگراه‌ها، زیر پل‌ها، داخل پارک‌ها و مکان‌های تفریحی تعداد آنها رو به افزایش است، وجهه‌ای که این مساله دارد بسیار ناخوشایند است بنابراین نگاه به این موضوع باید به شیوه‌ای مناسب تغییر کند.
بر اساس گزارش‌های رسمی ستاد مبارزه با مواد مخدر، تعداد معتادان متجاهر جمع آوری شده در سطح کشور ۶۰ هزار نفر است که در بین این تعداد متکدیان و بیماران روانی و زباله‌گردها نیز وجود دارند.
این آمارها نشان می‌دهد که اقداماتی که برای معتادان متجاهر در سال‌های اخیر انجام شده چندان تاثیرگذار نبوده است چرا که نه تنها تعداد معتادان متجاهر کمتر نشده است بلکه تعدادی از آنها نیز در گروه بی‌خانمان‌ها قرار گرفته‌اند.
حدود ۲۷ تا ۳۰ درصد معتادان متجاهر بی‌خانمان هستند
معاون کاهش تقاضا و توسعه مشارکت‌های مردمی ستاد مبارزه با مواد مخدر گفت: ستاد مبارزه با مواد مخدر در فرایند درمانی آسیب‌دیدگان اعتیاد به دنبال غربالگری هوشمند معتادان بوده و در این راستا اجرای سامانه غربالگری هوشمند معتادان در دستور کار بوده که تا پایان سال راه‌اندازی خواهد شد.
محمد جمالو در مورد تحلیل و بررسی آسیب شناسانه معتادان متجاهر اظهار داشت: براساس سامانه هوشمند، معتادان متجاهر بعد از دستگیری در فرآیند شناسایی و غربالگری قرار گرفته و فرد مورد بررسی روانکاوی و روانشناسی قرار می‌گیرد و راه درمانی متناسب انتخاب می‌شود.
وی افزود: براساس قانون مبارزه با مواد مخدر روش‌های هشت گانه‌ای برای ترک اعتیاد وجود دارد که بعد از بررسی‌های انجام شده برای نتیجه بهتر درمان، بهترین روش ترک استفاده می‌شود.
جمالو با تاکید بر ضرورت درمان و کاهش آسیب اعتیاد و حذف چرخه باطل دستگیری، ترک و رهاسازی معتادان ادامه داد: ویژگی اپیدمی اعتیاد این است که این اپیدمی اوج داشته و هیچ وقت به پایان نمی‌رسد و برای درمان و برخورد با این اپیدمی باید یک راهکار درست داشت.
معاون کاهش تقاضا و توسعه مشارکت‌های مردمی ستاد مبارزه با مواد مخدر گفت: اعتیاد یک اپیدمی جهانی است و ویژگی‌هایی دارد و یکی از ویژگی‌های آن این است که اعتیاد در کل دنیا زنانه است و زنانه‌تر نیز می‌شود.
وی افزود: آمارهای مرکز غربال نشان می‌دهد حدود ۲۷ تا ۳۰درصد معتادان متجاهر جمع آوری شده تجاهر نداشته و بی خانمان هستند.
جمالو با تاکید بر اینکه براساس آمار حدود ۴۰ هزار معتاد متجاهر در کشو وجود دارد، بیان کرد: وضعیت کشور ایران نسبت به نُرم جهانی بهتر است و مورد تقدیر سازمان ملل است ولی این وضعیت موجود در شان کشور ما نیست.
از سال ۹۷ تاکنون با هدف بهبود وضعیت معتادان ۲۰۰ درصد ظرفیت نگهداری و درمان معتادان متجاهر در کشور افزایش یافت و اکنون نزدیک به ۴۰ هزار نفر ظرفیت نگهداری و درمان معتادان متجاهر در کشور وجود دارد، بخشی از این ظرفیت دولتی بوده و حدود ۱۰ هزار نفر ظرفیت را سازمان زندان‌ها ایجاد کرده است.
رسیدگی به وضعیت معتادان از سال ۱۳۸۵
سعید صفاتیان تحلیل‌گر حوزه اعتیاد در این باره در گفت و گو با خبرنگار حوزه آسیب‌های اجتماعی ایرنا افزود: موضوع رسیدگی به وضعیت معتادان متجاهر از سال ۱۳۸۵ در کشور در جلسه ستاد مبارزه با موادمخدر با حضور رئیس جمهور شروع شد و در آن زمان مدیرکل درمان ستاد مبارزه با موادمخدر بودم.
در آن طرح کلی برای همه معتادان وجود داشت، رئیس جمهور وقت برنامه معتادان خیابانی را مطرح کرد و قرار بود دو ماه بعد طرحی برای معتادان در خیابان داشته باشیم که به همین منظور با اعضای کمیته درمان شامل نیروی انتظامی، قوه قضاییه، وزارت بهداشت، سازمان بهزیستی و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی جلسه برگزار شد.
صفاتیان ادامه داد: در دو ماه طرح اولیه ساماندهی وضعیت معتادان در کشور در آن زمان نوشته شد و در جلسه ستاد مبارزه با موادمخدر این موضوع هم مطرح شد و نظر نهایی اجرای برنامه‌های کاهش آسیب برای این افراد بود.
وی ادامه داد: در آن زمان ۳۰۰ مرکز دی آی سی «مراکز گذری» و ۴۰۰ مرکز افزایش دسترسی راه‌اندازی شد و کم کم نگاه‌ها پس از این کارها به موضوع اعتیاد و معتادان نگاه اجتماعی شد البته با ورود بیشتر ناجا به این مساله موضوع معتادان به سمت مکان‌های بسته و اردوگاهی پیش رفت.
آمار معتادان خیابانی از ۶۰ تا ۱۰۰ هزار نفر
این تحلیل‌گر حوزه اعتیاد بیان داشت: قانون مبارزه با موادمخدر که اصلاح شد در ماده ۱۵ این قانون موضوع معتادان خودمعرف و در ماده ۱۶ قانون بحث معتادان خیابانی و متجاهر مطرح شد که مهمترین موضوع در این زمینه این بود که چه کسی تجاهر را می‌پذیرد که البته روانشناس و پزشک باید معتاد متجاهر را تایید می‌کردند.
اعداد معتادان خیابابانی در کشور از ۶۰ تا ۱۰۰ هزار نفر داریم
وی ادامه داد: هنوز این داستان پیچیدگی خودش را دارد و خیلی از افرادی که به عنوان معتاد دستگیر می‌شدند معتاد نبوده و فقط بی‌خانمان بودند که آمار این افراد بی‌خانمان ۲۰ درصد بود و بعد با حکم قضایی به مراکزی می‌رفتند که برنامه‌ای برای آنها داشته باشند.
صفاتیان اضافه کرد: اعداد معتادان خیابابانی در کشور را از ۶۰ تا ۱۰۰ هزار نفر داریم و معتقدیم هرچه وضعیت اقتصادی بدتر شود وضعیت آنها نیز بدتر و متجاهر می‌شوند چرا که روابط اقتصادی بد در این سال‌ها و این تورم باعث بدتر شدن وضعیت اوضاع شده است.
وی معتقد است: تغییر الگوی مصرف موادمخدر نیز باعث این تجاهر شده است چون مصرف موادصنعتی مانند شیشه و هروئین و تزریق آن زودتر فرد را به متجاهر بودن می‌رساند و زمانی که به سمت تزریق می‌روند این مشکلات آنها بیشتر می‌شود.
به حاشیه رفتن برنامه کاهش آسیب معتادان
وی با بیان اینکه برنامه کاهش آسیب معتادان از ۱۳۸۵ کم کم به حاشیه رفت، اظهار داشت: از سال ۸۵ تا ۹۰ در هر سمینار بین‌المللی در دنیا از ایران دعوت و میزی برای صحبت کردن داده می‌شد و حتی این میز گرفتن برای هر کشوری اعتبار است، اما از سال ۹۲ برنامه کاهش آسیب معتادان که حذف شد دیگر ایران در سمینار بین‌المللی دعوت نشده است.
وی ادامه داد: اینکه ۳۰ تا ۴۰ هزار نفر تحت پوشش برنامه متادون درمانی قرار دارند نمی‌تواند ملاکی برای این موضوع باشد چرا که برنامه‌های کاهش آسیب توانست در مواقع مختلف بسیاری از مشکلات معتادان متجاهر در کشور را حل کند.
حذف برنامه‌های کاهش آسیب معتادان
وی به اجرای برنامه‌های موثر کاهش آسیب برای معتادان نیز اشاره کرد و گفت: با توجه به اینکه داروخانه‌ها به فرد خیابانی با لباس کثیف سرنگ نمی‌دهد و در بیشتر اوقات نیز خود معتادان تمایلی به خرید قیمت داروخانه‌ای سرنگ ندارند، اجرای برنامه کاهش آسیب در این زمینه بسیار تاثیرگذار بود.
صفاتیان خاطرنشان کرد: آن زمان با قیمت سرنگ ارزان استقبال خوبی از این طرح شد اما امروز شاهد هستیم که پس از گذشت سال‌ها، برنامه‌های کاهش آسیب حذف و برنامه اقامتی و اردوگاهی جایگزین آن شده است.
وی ادامه داد: در برنامه اقامتی و اردوگاهی یا نگهداری در کمپ دیگر یک یا دو ماه معتاد در خیابان دیده نمی‌شود و اما دو ماه بعد دوباره همان معتاد بدون هیچ اقدامی در جهت کاهش آسیب وارد خیابان می‌شود.
معتاد با ۱۵ سال تزریق با ۲ ماه پاک نمی‌شود
وی برنامه‌های کاهش آسیب را بسیار موثرتر از برنامه نگهداری در کمپ و اردوگاه دانست و گفت: معتادی که ۱۵ سال تزریق هروئین دارد با دو ماه نگهداری در کمپ یا اردوگاه که پاک نمی‌شود.
این تحلیل‌گر حوزه اعتیاد اظهار داشت: معتادی که پس از دو ماه از کمپ یا اردوگاه برمی‌گردد هنوز خود را پیدا نکرده است که بخواهیم آموزش حرفه‌آموزی به آن فرد داده شود چرا که معتقدیم یک فرد معتاد در طول یک سال هم نمی‌تواند اشتغال داشته باشد چون ذهن و همه وجودش درگیر همچنان اعتیاد است.
وی با بیان اینکه اکنون ۵۰ درصد معتادان کشور شغل و حرفه دارند، اظهار داشت: مهمترین بحث برای معتادان متجاهر اکنون ارائه خدمات روانشناسی و دارودرمانی است اما باید این سوال را پرسید که کدام سیستم باید این خدمات را به افراد معتاد ارائه دهد.
این تحلیل‌گر حوزه اعتیاد معتقد است: اینکه معتاد خیابانی باید در خیابان جمع‌آوری و دو ماه در اردوگاه و کمپ نگهداری و هزینه میلیاردی که نتیجه نمی‌دهد برای این افراد شود، باید از این مساله عبور کرد چون کاری که نتیجه ندارد نباید ادامه‌دار باشد.
وی خاطرنشان کرد: باید برای این مساله ستاد مبارزه با موادمخدر یک گروه مستقل برای انجام تحقیقات از اردوگاهها و کمپ‌های نگهداری معتادان را انتخاب کند تا مشخص شود که این موضوع چقدر در روند کاهش مشکلات معتادان و بازگرداندن آنها به جامعه تاثیرگذار است.
ممکن است پس از تحقیقات از اردوگاهها و کمپ‌های ترک اعتیاد مشخص شود که حتی این اردوگاهها کمتر از پنج درصد هم موفق نبوده است، حال باید پرسید چرا برای این اردوگاهها که موفقیت ندارند، میلیاردها تومان هزینه می‌شود.
کمک سازمان‌های مردم نهاد برای برنامه‌های کاهش آسیب معتادان
وی یادآور شد: باید برای اجرای بهتر برنامه‌های کاهش آسیب معتادان از ظرفیت بخش خصوصی و سازمان‌های مردم نهاد استفاده کرد و چون بحث معتاد متجاهر در همه کشورهای دنیا با برنامه‌های اجرایی وجود دارد می‌توان از اقدامات آنها نیز به خوبی بهره برد.
این تحلیل‌گر حوزه اعتیاد با بیان اینکه این شرح حال معتادان متجاهر در کشور است، اظهار داشت: پس باید برنامه عملیاتی با هدفگذاری مشخص برای معتادان متجاهر نوشته شود، گروه متخصصی هم طرح را ارزیابی کند و با وجود تیم ارزیاب، برنامه‌های کاهش آسیب مورد ارزیابی قرار گیرد چون اگر قدرت ارزیابی داشته باشد قابلیت اجرایی پیدا خواهد کرد.
به گفته وی، بیش از چهار میلیون مصرف‌کننده مستقیم و غیرمستقیم موادمخدر در کشور وجود دارد، یعنی ۱۵ میلیون نفر و یک ششم کشور درگیر گرفتاری موادمخدر هستند. موادمخدر سالانه نزدیک به ۲۰۰ هزار میلیارد تومان به اقتصاد کشور ضربه می‌زندکه باید برای آن یکبار برای همیشه اقدامات اساسی انجام داد.