رئیس انجمن علمی مامایی ایران گفت: برنامه پزشک خانواده بدون ماما مغایر با اولویت‌های جمعیتی کشور و قانون جوانی جمعیت است. وزارت بهداشت اگر می خواهد پیشگیری به معنای واقعی انجام شود و قانون جوانی جمعیت اجرا شود باید آن را در دل همه برنامه‌های اجرایی از جمله پزشک خانواده تعریف کند.
ناهید خداکرمی در گفت و گو با پایگاه خبری ساعت سلامت افزود: با اینکه قانون جوانی جمعیت، وزارت بهداشت را مکلف به گسترش و توسعه خدمات باروری، سلامت بارداری و مشاوره فرزندآوری کرده است اما در روند اجرای طرح پزشک خانواده از نظر نیروی انسانی که بتواند این خدمات را ارائه دهد، خلاء بسیار قابل توجهی احساس می شود.
رئیس انجمن علمی مامایی ایران ادامه داد: متاسفانه در برنامه قبل و جدید پزشک خانواده به طور کلی متولی مشخصی برای ارائه خدمات دوران بارداری، زایمان، سلامت دوران شیردهی و سلامت باروری مشخص نشده است. در پایلوت این برنامه در استان های فارس و مازندران نیز یک مراقب سلامت خدمات ادغام یافته ارائه می دهد و شاهد تدوام و تکرار این اشتباه هستیم.
وی گفت: بهبود نرخ باروری یک امر انتزاعی نیست. این طور نباشد که برنامه پزشک خانواده بی توجه به اهمیت خدمات سلامت باروری و اولویت جمعیتی راه خودش را برود. باید از تجربه خدمات شبکه بهداشت در زمان قانون تنظیم خانواده و تجربه استان های فارس و مازندران درس بگیرد.
پزشک خانواده در فارس و مازندران موفق نبود
وی گفت: در شبکه بهداشت حدود ۲۰ هزار ماما در حال خدمت و حدود ۹ هزار مطب و مرکز مشاوره فعال مامایی در کشور داریم که یک ظرفیت خلاق و قابل اتکا برای برنامه پزشک خانواده محسوب می شود. اگر در برنامه پزشک خانواده، جایگاه ماماها در چرخه نظام ارجاع مشخص نباشد این برنامه موفق نخواهد شد. همچنانکه در استان فارس و مازندران به دلیل همین تداخل، نتوانست موفق عمل کند.
خداکرمی افزود: مطالعات متعدد ثابت کرده زنان در خانواده نقش مهم و بی بدیلی برای همراهی و پذیرش برنامه های بهداشتی دارند و وقتی زنان مشوق خانواده برای دریافت خدمات از پزشک خانواده باشند، سیستم موفق تر عمل می کند. اما اگر همانند آنچه در استان فارس و مازندران شاهد بودیم. ماماها جایگاه واقعی خود را در نظام ارجاع نداشته باشند. شاهد خدشه دار شدن و تداوم بی اعتمادی زنان و مادران به برنامه پزشک خانواده خواهیم بود.
وی گفت: با شکل فعلی استقبال از برنامه پزشک خانواده با وجود هزینه سنگینی که به نظام سلامت تحمیل می کند، امکانپذیر نیست. لازم است همانگونه که در مقدمه برنامه پزشک خانواده به کشورهای اسکاندیناوی و انگلستان اشاره شده است. در تیم پزشک خانواده ماما با هویت و شرح وظایف مستقل خود در خدمت اهداف نظام سلامت باشد.
وی افزود: به نظر می رسد حتی سازمان بهداشت جهانی نیز اطلاع ندارد که خدمات مادران در ایران با خدمات عمومی ادغام یافته است. زیرا اولویت این سازمان نیز ارائه خدمات مداوم مامایی از بارداری تا اتاق زایمان است.مطالعات نشان داده اگر خدمات ماما در خدمات عمومی ادغام و بصورت مستقل ارائه نشود و وابسته باشد. نمی تواند خدمات هدفمند و با کیفیتی بدهد و نقش حمایتی کمرنگ خواهد شد. به همین دلیل به جز برخی کشورهای توسعه نیافته هیچ کشوری خدمات سلامت باروری خود را در خدمات عمومی ادغام نکرده است.
وزیر بهداشت به نقش ماماها برای افزایش جمعیت توجه کند
رئیس انجمن علمی مامایی ایران گفت: انتظار این است که دکتر عین اللهی وزیر بهداشت که خود ریاست قرارگاه جوانی جمعیت را نیز به عهده دارد. از ظرفیت مامایی کشور در برنامه پزشک خانواده برای راهبری اجرای قانون جوانی جمهعیت در حوزه سلامت استفاده کند. زیرا هیچ گروهی را پیدا نمی کنید که تا این حد تلاش و اعلام آمادگی کند اما تدوین کنندگان برنامه پزشک خانواده راه اشتباه چندین ساله را مجدد بدون تعیین جایگاه ماما در نظام ارجاع طی می‌کند.
وی افزود: چاره ای نداریم جز آنکه همانند زمان اجرای برنامه تنظیم خانواده در دهه ۶۰ که عمده برنامه های شبکه بهداشت متمرکز بر موضوع کنترل جمعیت بود و حتی به همین منظور نیروی مامایی بسیاری تربیت شد عمل کنیم. اکنون نیز که بحث جوانی جمعیت و فرزندآوری جزو اولویت های کشور است. بیش از پیش باید به نقش ماماها و کارایی آنها در تحقق این هدف اهمیت داده شود و حرف و عمل وزارت بهداشت یکی شود.
وی ادامه داد: متاسفانه اکنون ماماها در قالب مراقب سلامت در شبکه بهداشت فعالیت دارند اما جایگاه تعریف شده ای در برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع ندارند. ماماها در سیستم فعلی علاوه بر ارائه خدمات باروری و بارداری، سایر خدمات را به گروه های مختلف ارائه می دهند و همین امر باعث می شود که نتوانند خدمات با کیفیت و مستقلی در زمینه تخصصی خودشان به زنان و مادران ارائه دهند.
خداکرمی گفت: هر نیروی دیگری مثل پرستار یا کارشناس تغذیه می تواند به عنوان مراقب سلامت وارد شبکه شود. در حالی که ارائه خدمات باروری و سلامت بارداری توسط نیروهای غیرمامایی و حتی پزشک عمومی میسر نیست و نمی تواند برای مراجعین اعتماد برانگیز باشد.
برنامه پزشک خانواده، خدمات سلامت زنان و باروری سالم را به حاشیه برده است
وی افزود: بنابراین باید جایگاه مقاطع مختلف مامایی و متخصصین سلامت باروری که فلسفه تربیت آنها ارائه خدمات در حوزه باروری بارداری و زایمان است در چرخه نظام ارجاع در شبکه بهداشت مشخص شود و بیش از این تعلل نشود.
وی ادامه داد: انجمن مامایی و اساتید مامایی این آمادگی را دارند که پیشنهادهایی را ارائه دهند که ساختار پزشک خانواده به گونه ای پیش بینی شود که دریافت خدمات مرتبط با جمعیت، مادران باردار و سلامت باروری دختران و زنان بسیار راحت تر و قابل دسترس تر و اختصاصی تر باشد. کافی است تدوین کنندگان برنامه پزشک خانواده پنجره اتاق ستاد اجرایی را برروی کارشناسان دلسوز خارج از مجموعه خود باز کنند.
رئیس انجمن علمی مامایی ایران افزود: با مطالعه برنامه جدید پزشک خانواده که همان کپی نسخه ۰۲ طرح تحول سلامت است به طور کلی خلاء جدی در حوزه مامایی احساس می شود. حتی برای تغذیه و روانشناسی جایگاه تعریف شده ولی برای خدمات مامایی جایی وجود ندارد و همچنان ارائه خدمات مرتبط با سلامت زنان و فرزندآوری و مادران باردار در حاشیه مانده است.
خداکرمی تاکید کرد: مطابق قانون جوانی جمعیت، تکلیف وزارت بهداشت این است که هم خدمات مامایی را گسترش دهد و استاندارد کند و هم اینکه برنامه‌هایش را در راستای افزایش جمعیت و فرزندآوری تدوین و طراحی کند.
وی گفت: از سال ۶۳ که بحث تنظیم خانواده مطرح و این برنامه وارد شبکه بهداشت شد. در هر مرکز بهداشت سه واحد شامل واحد مامایی، واحد تنظیم خانواده و واحد خدمات بهداشت مادر و کودک به زنان خدمات ارائه می کرد اما هم اکنون که بحث جوانی و گسترش جمعیت مطرح است به جای تقویت این ارکان، همه اینها جمع شده است.
با به حاشیه راندن ماماها برنامه پزشک خانواده به موفقیت نمی رسد
خداکرمی افزود: بی شک اجرای برنامه پزشک خانواده ضرورت نظام سلامت است اما نمی شود به اعضای تیم بی توجه بود و تعارض منافع در تدوین برنامه نقش ایفا کند. تعارض منافع باعث شده یکی از مهمترین نیروهای تیم سلامت و ارائه دهنده خدمات به مادران و سلامت بارداری و باروری محو شود و در حاشیه قرار بگیرد.
وی گفت: قطعا باید جایگاه ماما در برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع مشخص باشد تا خانواده ها بدانند در تیم پزشک خانواده از چه کسی خدمات مرتبط با موضوع سلامت بارداری و باروری را درخواست کنند. اینکه ماما فقط به عنوان مراقب سلامت در شبکه حضور داشته باشد کافی نیست بلکه باید علاوه بر عملکرد مستقل در زنجیره ارجاع عمودی و افقی باشد تا این زنجیره سالم و باکیفیت عمل کند.
وی ادامه داد: بیمه ها می توانند خدمات سلامت باروری را از دفاتر کار و مراکز مشاوره مامایی بخرند. پزشک خانواده می توانند زنان و مادران باردار را برای دریافت خدمات سلامت باروری به ماما ارجاع دهد.
رئیس انجمن علمی مامایی ایران یادآوری کرد: مگر نه اینکه همواره تاکید بر تقویت بخش خصوصی و خرید خدمات راهبردی است، این گوی و این میدان؛ بخش خصوصی مامایی آمادگی دارد، در این زمینه فعالانه وارد عرصه شود و خدمات از آنها خریداری شود. مشکل پوشش بیمه‌ای مستقل خدمات مامایی است که در گذشته وجود داشت و مانع جنین رویکردی بود هم دیگر وجود ندارد.
خداکرمی گفت: بیمه پایه که شعارش خرید راهبردی است. می تواند خدمات مامایی را خریداری کند؛ نیروهای مامایی در چارچوب شرح وظایفشان نباید وابسته به فرد دیگری باشند. در عین حال که عضو تیم پزشک خانواده هستند می توانند مستقیم و مستقل، ارائه خدمت دهند و با بیمه ها قرارداد داشته باشند و وارد چرخه ارجاع عمودی و افقی خدمات سلامت شوند.
جایگاه مامایی را در نظام ارجاع محو کرده‌اند
وی افزود: هم اکنون حدود ۱۹ هزار و ۵۰۰ ماما در شبکه بهداشت فعالیت دارند اما متاسفانه این نیروها خدمات عمومی هم ارائه می دهند. هر چند ناشی از توانمندی بالای آنها است و اشکالی هم ندارد که یک ماما در نقش مراقب سلامت خدمات عمومی پزشکی و سلامتی را ارائه دهد ولی متولی سلامت باروری و بارداری در تیم پزشک خانواده باید مشخص باشد.
خداکرمی گفت: ادامه این وضعیت باعث می شود همچنان اشتباهی که در طرح تحول شبکه بهداشت رخ داد ادامه یابد و خدمات مادران و فرزندآوری در حاشیه قرار گیرد. جایگاه مامایی و خدمات موثری که می توانند عرضه کنند، محو شود و وقت کافی و انگیزه لازم برای ارائه خدمات تخصصی برای آنها نباشد.
وی افزود: اگر برنامه پزشک خانواده بخواهد خدمات مادران و باروری را از بخش خصوصی مامایی بخرد بی شک یکسری از سیاست های کشور هم اجرایی می‌شود زیرا هم راستا با آن علاوه بر اشتغال و کارآفرینی، شاهد تقویت بخش خصوصی نیز خواهیم بود.
رئیس انجمن علمی مامایی ایران گفت: متاسفانه هم اکنون هر سازمان و نهادی در کشور کار خودش را می کند در حالی که بسیاری از مشکلات کشور به هم وابسته است. ایجاد اشتفال فقط به عهده وزارت کار نیست و همه وزارتخانه ها باید ذینفعان خود را تشویق به تآسیس مراکز ارائه خدمت کند و خدمات را از آنان خریداری کند.
وی گفت: وقتی دولت برای صدور مجوزهای جدید به خود می بالد باید به تعطیلی مراکز حوزه سلامت و مامایی که از قبل مجوز داشتند ولی به دلیل سیاست های غلط در آستانه ورشکستگی یا تعطیلی قرار دارند هم توجه کند. مراکز مشاوره مامایی و مطب های ماماها و متخصصین سلامت باروری آماده اند تا در این حوزه در خدمت نظام سلامت باشند. امیدوارم برای یکبار هم که شده این صدا شنیده شود.