با انتشار نتایج رتبه‌های برتر کنکور سراسری ۱۴۰۱، بار دیگر بحث جنجالی کارآمد بودن یا نبودن آموزش رایگان در مدارس عادی دولتی پیش آمد؛ بر اساس آمار، از ۴۰ رتبه برتر کنکور امسال تنها یک دانش‌آموز در مدارس دولتی تحصیل می‌کرد و مابقی همه از مدارس خاص بوده‌اند و این درحالی است که یکی از ارکان و اهداف سند تحول بنیادین در آموزش و پرورش، عدالت آموزشی است.
به گزارش ایسنا، نتایج چند سال اخیر کنکور سراسری نشان می‌دهد که دانش‌آموزان مدارس دولتی حتی در دل شهرهای بزرگ نیز سهم ناچیزی در تعیین رتبه‌های برتر کنکور و اشغال صندلی رشته‌ها و دانشگاه‌های برتر دارند و رقابت اصلی بین دانش‌آموزان خاص صورت می‌گیرد.
حالا مدرسه‌ای عشایری را در دل مناطق محروم و صعب‌العبور خوزستان تصور کنید که حتی از امکانات مدارس عادی دولتی هم محروم است، سهم این دانش‌آموزان چیست؟ کجای عدالت آموزشی ایستاده‌اند؟
آذر زاهدپور کارشناس مسئول مشاوره در گفت‌وگو با ایسنا، در خصوص دلیل کاهش رتبه‌های برتر کنکور از مدارس دولتی، اظهار کرد: بر اساس اطلاعات منتشر شده از وضعیت تحصیلی دانش‌آموزان، از مجموع ۴۰ داوطلب برتری که از طرف سازمان سنجش معرفی شدند ۲۹ داوطلب در مدارس سمپاد (استعدادهای درخشان)، ۹ داوطلب در مدارس غیردولتی، یک داوطلب در مدارس نمونه دولتی و یک داوطلب در مدرسه دولتی تحصیل می‌کردند.
وی ادامه داد: عواملی مثل طبقاتی شدن آموزش، تولید نابرابری اجتماعی و دوری از عدالت آموزشی را نمی توان در نتایج بی‌اثر و کمرنگ بدانیم. هر ساله نفرات برتر کنکور از دل مدارس سمپاد و غیر دولتی می‌آیند و مدارس دولتی دست خالی هستند.
سهم دانش‌آموزان دولتی از رتبه‌های کنکور چقدر است؟
این مشاور تحصیلی ادامه داد: در مدارس سمپاد و غیردولتی خانواده‌ها هزینه‌های زیادی برای کنکور دانش‌آموزان صرف می‌کنند اما متاسفانه دانش‌آموزان مدارس عادی از این گردونه خارج هستند.
وی با اشاره به سهم دانش‌آموزان مدارس دولتی از رتبه‌های برتر گفت: امسال حدود ۷۲ درصد رتبه‌های برتر از مدارس استعدادهای درخشان، ۲۳ درصد از مدارس غیردولتی و حدود ۴ تا ۵ درصد از مدارس دولتی بودند. این موضوع تنها مرتبط با امسال نیست. در سال‌های قبل هم بیشتر رتبه‌های برتر از مدارس استعدادهای درخشان و غیردولتی بودند.
امکانات استعدادهای درخشان و کمبود مشاور در مدارس دولتی
زاهدپور با اشاره به بخشی از امکانات دانش‌آموزان سمپادی عنوان کرد: در مدارس سمپاد معمولا دوره‌ها و اردوهای علمی برای دانش‌آموزان برگزار می‌شود اما در مدارس دولتی و روستایی خبری از این دوره‌ها و کلاس‌های آموزشی نیست.
وی افزود: کلاس‌های کنکور در مدارس غیردولتی و اردوهای چند هفته‌ای با هدف تقویت مهارت تست‌زنی و با حضور معلم‌های مجرب برگزار می‌شوند در حالی که برخی شهرستان‌های ما از وجود مدارس سمپاد محروم هستند که دلیل توزیع نامتوازن و ناعادلانه محصلان مدارس در کسب رتبه‌های برتر کنکور است.
این کارشناس مسئول مشاوره تاکید کرد: توزیع نیروی مشاور در مدارس متوسطه اول و محروم بودن مدارس متوسطه دوم از نیروی مشاور و کمبود این نیرو، باعث شده که دانش‌آموزان در مقطع متوسطه دوم در برنامه‌ریزی، مدیریت زمان و کنترل افت تحصیلی دچار مشکل شوند.
وی گفت: بدین ترتیب در این خصوص از دهم تا دوازدهم به دانش‌آموزان آسیب وارد می‌شود و در نهایت اثر آن را در کنکور می‌بینیم؛ دانش‌آموزی که در مدارس دولتی تحصیل کرده، مشاور تحصیلی نداشته است و همین باعث می‌شود رقابت بین دانش‌آموزان دولتی نسبت به دیگر مدارس کمتر شود.
تاکید بر دسترسی همه دانش‌آموزان به دانشگاه‌های برتر در سند تحول بنیادین
زاهدپور تاکید کرد: نظام استعدادسنجی و هدایت تحصیلی باید به درستی عمل کند و در سند تحول بنیادین نیز تاکید شده است که هدایت تحصیلی باید بر اساس استعداد دانش‌آموز و نیاز جامعه باشد. حضور در دانشگاه‌های برتر نیز حق همه دانش‌آموزان است و باید فرصت‌های برابری برای دانش‌آموزان ایجاد شود.
نقش معلم در نتایج کنکور
وی با اشاره به نقش مهم معلم بر کیفیت آموزشی عنوان کرد: معلم، اصلی‌ترین مولفه کیفیت نظام آموزشی است و یکی از شاخص‌های عدالت آموزشی دسترسی به معلم است. در این خصوص ما از نظر دسترسی به تحصیل باکیفیت دچار چالش‌هایی هستیم. در برخی مدارس نسبت دانش‌آموز به معلم ۴۰ به یک نفر است و معلم، کلاس ۴۰ نفره را مدیریت می‌کند در حالی که در مدارس خاص این عدد، ۱۷ به یک نفر یا ۲۰ به یک نفر است و در مدارس غیردولتی ممکن است کمتر هم باشد.
این مشاور تحصیلی افزود: با این وضعیت در نظر بگیرید کدام دانش‌آموز می تواند تعامل بیشتری با معلم داشته باشد؟ دانش‌آموز مدارس دولتی یا غیر دولتی؟
راه حل چیست؟
زاهدپور با اشار به راهکارهایی برای افزایش رتبه در مدارس دولتی گفت: توزیع عادلانه امکانات آموزشی، دسترسی دانش‌آموزان مدارس دولتی و مناطق محروم به کتاب‌ها و منابع آموزشی مکمل، دسترسی تمامی دانش‌آموزان مناطق محروم و برخوردار به دبیران متخصص و مجرب، دسترسی دانش‌آموزان به آزمون‌های آزمایشی که بخش زیادی از دانش‌آموزان به دلایل مالی از حضور در این آزمون‌ها محروم هستند، حضور مشاوران مدارس در مقطع متوسطه دوم، پیگیری و کنترل مشکلات فردی دانش‌آموزان به ویژه در حوزه تحصیلی از جمله بهبود کیفیت مطالعه، برنامه‌ریزی مناسب، مدیریت زمان و.... و همراهی خانواده‌ها با برنامه‌های جاری مدارس به ویژه در زمینه کنکور می‌تواند موثر باشد و در صورت رعایت موارد ذکر شده رتبه دانش‌آموزان افزایش پیدا می‌کند.