شرق نوشت: همیشه داستان جمعآوری پسماند را از زاویه زباله‌گردها یا عوامل شهرداری شنیده‌ایم و کمتر به روایت پیمانکار شهرداری که با چالش‌های زیادی هم مواجه است، گوش داده‌ایم. هرچند پیمانکاران شهرداری با یک عنوان کلی اطلاق می‌شوند و درست یا غلط در اذهان عمومی رویکرد و نگاه مثبتی به آنها وجود ندارد، اما این گروه شغلی هم با شرایط و مشکلات خودشان روبه‌رو هستند؛ مخصوصا پیمانکاران حوزه پسماند که بخشی از چالش‌هایشان برای افراد و شرکت‌هایی متفرقه است که به پای آنها تمام می‌شود؛ از اتفاقاتی که برای کارگران چرخی و زباله‌گردها می‌افتد و درگیری‌هایی که وجود دارد گرفته تا مالیات و بهداشت و پرداخت ارزش افزوده تا واکنش‌ها و درگیری با شهروندان و افرادی که دنبال دزدیدن زباله‌ها هستند.
با یکی از پیمانکاران چرخی تهران گفت‌وگو کردم که البته تمایلی به ذکر نام و مشخصات نداشت و ترجیح می‌داد خیلی وارد جزئیات نشویم. اسمش را آقای فرهادی می‌گذاریم تا به نامی صدایش کنیم. آقای فرهادی، پیمانکار تفکیک پسماند یکی از مناطق تهران است که حدود هشت سالی سابقه فعالیت در این حوزه را دارد و هر سال در یکی از مناطق فعالیت می‌کند.
فرایند واگذاری این کار را از طرف شهرداری توضیح می‌دهید؟
ابتدا کارشناس هر منطقه را بررسی کارشناسی می‌کند، آگهی روزنامه می‌شود و پیمانکارانی که شرایط را دارند، در مزایده شرکت کرده و قیمت ارائه می‌دهند. در این فرایند کمتر مواردی از دخالت وجود دارد و هر‌کسی در مزایده بیشترین رقم را بدهد، انتخاب می‌شود.
ممکن است مزایده اصلا برگزار نشود یا مستقیما با ترک تشریفات و آشنابازی برنده انتخاب شود؟
نه مزایده برگزار می‌شود، حداقل من ندیده‌ام. اما اینکه شرایط پیمانکار چیست و رتبه‌بندی خاصی مطرح باشد، نیست و فقط بحث قیمت مطرح است.
قیمت پسماند هر منطقه چطور و از سوی چه کسی تعیین می‌شود؟
کارشناس دادگستری وسعت منطقه و جمعیت و تناژ زباله منطقه را محاسبه و با توجه به قیمت روز زباله، رقم را اعلام می‌کند. در این رقم هزینه‌های ارزش افزوده، بیمه، مالیات و... را هم در نظر می‌گیرد و قیمت پایه را ارائه می‌دهد. این روند برعکس بخش خدمات شهری است که مناقصه دارد و هر‌کسی قیمت کمتر بدهد، برنده می‌شود. در این بخش مزایده برگزار می‌شود و هر‌کسی که بالاترین قیمت را بدهد، انتخاب می‌شود و رقابت افراد زیاد است.
این عدد برای امسال چقدر بوده؟
قیمت کارشناسی منطقه ما ماهانه 560 میلیون بود که ما 610 میلیون دادیم و برنده شدیم که شامل جمعآوری همه انواع زباله از مخازن می‌شود.
تغییر قیمت و تورم در این قیمت‌ها تأثیر داشته؟ چقدر بوده؟
تورم و تغییرات قیمتی جامعه روی قیمت ضایعات و پسماند خشک تأثیر زیادی دارد. مثلا در سال 96 اجاره پسماند خشک همین منطقه حدود 45 میلیون بوده و امروز به 610 میلیون تومان رسیده است.
سود اصلی این روند جمع آوری به این شکل را شما می‌برید یا شهرداری؟
برای ما منفعت دارد، اما شهرداری از دو جهت سود می‌برد. اگر پیمانکار چرخی نباشد و زباله خشک را جمع نکند، حجم زباله‌ای که هر روز باید جمعآوری کنند چند برابر می‌شود؛ یعنی اگر هر روز پنج سرویس زباله تا محل دفن ببرند، در آن صورت حداقل هفت سرویس در روز می‌شود که نیازمند کارگر و هزینه‌های دفن و تفکیک بیشتر می‌شود.
جدا از موضوعات زیست‌محیطی، این پروسه درآمد خوبی هم برای شهرداری دارد که در ازای آن فعالیت خاصی هم انجام نمی‌دهد. پروسه جمعآوری و حواشی آن، سروکله‌زدن با کارگر و خرید دستگاه و گرانول‌کردن و... مواردی هستند که نیاز به هزینه و زمان دارند و شهرداری هم محاسبه می‌کند و می‌بیند اگر این روند را واگذر کند، هم دردسر کمتری دارد و هم درآمد خوبی نصیبش می‌شود.
قرارداد شما شامل چه مواردی می‌شود؟
قرارداد ما شامل جمعآوری و تفکیک پسماند خشک از مناطق است و اجازه انتقال و واگذاری کار به پیمانکار دیگر را نداریم و مستقیم کار را خودمان انجام می‌دهیم. جمعآوری زباله از سه روش چرخ‌دستی، پیکان‌وانت و از طریق اپلیکیشن است. کانکس‌هایی برای مراجعه مردم وجود دارد و پیکان‌وانت‌ها هم نایلون‌هایی را در خانه‌ها در یک روز مشخص تحویل می‌دهند و پسماند خشک را می‌گیرند که البته این مورد خیلی دقیق و به‌روز نیست.
نیروهای شما در شهر چند نفر هستند؟ نرخ روزانه پسماند خشک چقدر است؟
نیروهای ما اقلام پت و پلاستیک، نان خشک، کاغذ و مقوا و... را جمعآوری می‌کنند و به شکل مخلوط پرداخت می‌شود.
البته هر‌کدام از این موارد نرخ‌های مختلفی دارند. نرخ منطقه ما به طور کلی برای همه این پسماندها دوهزار‌و 500 تومان است. این رقم تا چند سال قبل هزار تومان بود، ولی با تغییر قیمت‌ها رقم این پسماندها هم بیشتر شده است.
اگر رقم کمتر باشد برای کارگر صرف نمی‌کند. البته این رقم به میزان بار در شهرهای مختلف و مناطق فرق دارد، اما در منطقه ما بار کم است و به همین دلیل کارگر سعی می‌کند میزان بیشتری جمع کند تا درآمد بیشتری داشته باشد و رقابت زیاد می‌شود.
اینکه می‌گویند میزان بار پسماند خشک در زباله‌ها کم شده هم درست است؟
بسیار کم شده است؛ یک شهروند قبلا ممکن بود در هر ماه پنج بار بطری شیر و ماست خریداری کند، اما حالا با توجه به افزایش قیمت‌ها حداقل به نصف رسیده و در برخی مناطق بسیار کمتر هم شده است. زباله‌ای که ما جمعآوری می‌کنیم، با همین میزان خرید شهروندان نسبت دارد و وقتی قدرت خرید شهروند پایین می‌آید، تناژ زباله هم پایین می‌آید. مثلا اگر در هر ماه 80 تن خروجی داشتیم، الان نزدیک 52 تن شده است.
بیشترین مشکل و درگیری را در چه بخشی و برای چه موضوعی دارید؟
بالاخره کار با زباله مشکلات خاص خودش را دارد و هر طور حساب کنیم کار تمیزی نیست. برای همین است که دائم به ما می‌گویند چرا از افغان‌ها استفاده می‌کنیم؛ چون ایرانی‌ها وارد این کار نمی‌شوند و زباله هم کاری نیست که من آن را نگه دارم تا چند کارگر از شهر دیگری پیدا کنم. کار زباله به ساعت است و اگر ما جمعآوری نکنیم، برای دفن می‌رود و ضرر می‌کنیم.
مسئله مهم دیگر این است که چون قیمت زباله بالا رفته، بخش زیادی از مردم و اقشار محروم به سمت جمعآوری پسماند رفته‌اند. پیمانکار شهرداری در هر منطقه پول کل زباله را برای هر ماه و هر سال به شهرداری داده، ولی وقتی سراغ مخازن می‌رویم با افراد دیگری که با چرخ و ماشین پسماند جمع می‌کنند، مواجه می‌شویم.
افراد متفرقه، کارگران خدمات شهری یا شرکت‌های غیرمجاز که چرخی‌های خودشان را دارند، اقدام به جمعآوری پسماند خشک می‌کنند و این حق پیمانکار است که ضایع می‌شود.
از طرف دیگر، دست ما برای مقابله با این افراد کوتاه است و اگر با این افراد متفرقه و غیرمجاز برخورد کنیم، مردم واکنش نشان می‌دهند که چرا جلوی این افراد را می‌گیریم؛ درحالی‌که نمی‌دانند پیمانکار پسماند پیش‌پیش پول پسماند آن مخازن را به شهرداری داده و به بیان دیگر این حق ما است که دارند می‌دزدند.
شما که خبرنگارید متوجه می‌شوید، ولی کف خیابان و در برخورد با مردم نمی‌توانیم چنین موضوعاتی را توضیح بدهیم و به همین دلیل است که گاهی نیروهای ما با این افراد زباله‌گرد و متفرقه یا گشت‌های منطقه‌ای درگیر می‌شوند.
چرا این افراد برای شما پسماند را جمع نمی‌کنند و به خود شما نمی‌فروشند؟
حرف ما هم این است که همین زباله را با لباس و دستکش و بیمه و حقوق برای ما جمع کنند، اما قبول نمی‌کنند؛ چون برایشان نمی‌صرفد و به شرکت‌های متفرقه بیشتر می‌فروشند.
مافیایی هستند که چون با شهرداری قرارداد ندارند و پولی هم به جایی نمی‌دهند و خبری از مالیات، ارزش افزوده و... نیست، پسماند را از این افراد متفرقه گران‌تر خریداری می‌کنند و در نتیجه این افراد ترجیح می‌دهند پسماند را به آنها بفروشند.
این عوامل مستقل کار می‌کنند و مجوزی ندارند و مستقیم با یک‌‌سری کارخانه‌ها کار می‌کنند. توجه داشته باشید که زباله، پول است و روی دستشان نمی‌ماند و از این منفعت هم نمی‌گذرند. بخش زیادی از فیلم‌هایی که از زد و خورد این افراد زباله‌گرد و چرخی با نیروهای شهرداری دیده‌اید، ناشی از همین موضوعات است که گشت شهرداری در واقع از دزدیدن زباله جلوگیری می‌کند و ما چاره‌ای جز این کار نداریم و دست آخر آدم بد داستان هستیم.
با این حساب باید تعداد این افراد متفرقه و مافیایی که پسماند خشک زباله‌ها را قبل از شما برمی‌دارند زیاد باشد؟
تعدادشان درخور توجه است و حدود 30 درصد از پسماند خشکی را که پولش را به شهرداری داده‌ایم، همین عوامل غیرمجاز جمع می‌کنند. ساعت قراردادهای جمعآوری هم متفاوت است و در فاصله‌ای که نیروی ما سر مخزن نیست، عوامل غیرمجاز اقدام به برداشتن پسماندها می‌کنند.
مثلا در شهری مثل تهران که ساعت اداری و خیابان‌های اداری زیادی دارد، ساعت جمعآوری متفاوت است و بین چرخی‌ها و وانتی‌ها چرخش داریم و در همین فاصله مخازن را خالی می‌کنند.
برای بهبود شرایط کاری خودتان و بهبود این وضعیت به نفع شهر چه توصیه‌ای دارید؟
بهتر است سازوکاری حقوقی و قضائی اتخاذ کنند که این افراد متفرقه چرخی را جمعآوری کنند یا محدودیتی برای جمعآوری زباله خشک ایجاد شود و با مراکز غیرمجازی که فعال هستند، برخورد شود؛ چراکه عملکرد این مراکز غیرمجاز از نگهداری کارگر و بهداشت محیط و اعتراض اهالی و... همه به نام پیمانکار رسمی شهرداری تمام می‌شود.
این‌گونه نیست که پیمانکار شهرداری اشکال و ایرادی نداشته باشد، اما ما با توجه به الزامات اعلام‌شده تا حد امکان اقدام می‌کنیم، ولی خرابکاری این افراد در نهایت به نام ما نوشته می‌شود. اگر شهرداری این روند را اصلاح کند، ممکن است بسیاری از گروه‌ها و افراد متفرقه‌ای که اقدام به جمعآوری پسماند خشک برای این شرکت‌های غیرمجاز می‌کنند، به فروش زباله به پیمانکار شهرداری تمایل پیدا کنند.