سویه فرانسوی کرونا را بشناسید/ نگران کننده‌ترین جهش‌های کرونا کدامند؟

سویه جدیدی در کشور فرانسه گزارش شده است و این سویه را با امیکرون و سویه های قبلی مقایسه کرده‌ایم.

به گزارش باشگاه خبرنگاران جوان- واریانت B.1.640.2 موسوم به سویه فرانسوی یا IHU (اولین بار انستیتو دانشگاهی بیماریهای عفونی مدیترانه ای شهر مارسی فرانسه آن را معرفی کرد، Institut Hospitalo-Universitaire en Maladies Infectieuses de Marseille) در اخبار مطرح شده است. هرچند قدمت این سویه تقریبا به امیکرون نزدیک است و به ۱۰ دسامبر (۱۹ آذر) ۲۰۲۱ برمی گردد اما به دلیل ترس عمومی مردم از بیماری کووید۱۹ و آمادگی ذهنی برای خبرسازی ها، اکنون نقل محافل شده است. این واریانت در مقاله فیلیپ کولسون و همکارانش از فرانسه گزارش شده که در medRxiv در دسترس است.

تا این لحظه حدود ۱۲ نفر مبتلا به این واریانت از فرانسه گزارش شده است که همه مبتلایان با فردی که دو دوز واکسن دریافت داشته است؛ ولی اخیرا به کشور کامرون در آفریقا سفر کرده، در تماس بودند.

حسن رودگری عضو هیات علمی مرکز تحقیقات ژنومیک علوم پزشکی شهید بهشتی و معاون پژوهشی سازمان نظام پزشکی توضیح می‌دهد.

واریانت فرانسوی چه ویژگی‌هایی دارد؟ آیا از امیکرون و دلتا خطرناک‌تر است؟

رودگری: کندتر بودن سرعت گسترش این واریانت در مقابل امیکرون امر واضحی است و در خصوص شدت بیماری یا خطرناکتر بودن آن نیز گزارشی موجود نیست. این سویه که از جانب WHO یک واریانت تحت مطالعه و بررسی یا Variant under investigation نامیده شد، اصالتا آفریقایی است و حاصل تجمع ۴۶ جهش ژنتیکی و ۳۷ حذف یا deletion ژنتیکی بوده و این تغییرات گسترده ژنتیکی منجر به جایگزینی هنجارشکن ۳۰ آمینو اسید و حذف ۱۲ تای دیگر شده است.

۱۴ جایگزینی آمینو اسید از جمله N501Y (این تغییر ژنتیکی در واریانت های قبلی حاوی آن قدرت انتقال بیشتر می داد) و E484K (این تغییر قدرت فرار از ایمنی و واکسن بیشتری می دهد)؛ همچنین ۹ حذف در منطقه مربوط به پروتیئن اسپایک واقع شده است. در مجموع این واریانت یک خواهر پلی ژنیک برای واریانت قدیمی B.1.640 تلقی می‌شود.

برخی دانشمندان این تعدد جهش ها را علامتی از مقاومت احتمالی این واریانت در مقابل واکسن ها یا ایمنی ناشی از ابتلا می دانند. باید این تصور را هم داشت که شاید تجمع انواع دیگر جهش ها باعث کاهش اثر جهش های شناخته شده و خطرناک در این سویه شود، چون باوجود داشتن N501Y و E484K اما گزارش تایید شده ای برای سریعتر بودن، آلاینده تر یا خطرناک تر بودن در یک ماه اخیر وجود ندارد و تا بحال تنها در ۱۲ نفر دیده شده است. گزارشات بالینی هم حاکی از وجود شدت خفیف تا متوسط بیماری در این افراد است.

 تاکنون چه تعداد سویه کرونا شناسایی شده است؟ کدام سویه‌ها نگران کننده هستند؟

رودگری: تا به حال سویه های متعددی از SARS-CoV-2 که ویروس بیماری کووید۱۹ است، گزارش شده که برخی را WHO واریانت نگران کننده و برخی را تحت تحقیق و مطالعه معرفی کرده است. در Next Strain که اطلاعات اپیدمیولوژی ژنتیکی سویه ها را منتشر می‌کند واریانت های آلفا، بتا، گاما، دلتا، اپسیلون، اِتا، آیوتا، لامبدا، میو و امیکرون گزارش شده است. این سویه ها تدریجا و بر اساس تغییرات ژنتیکی در سویه های قبلی خود، ایجاد شده اند و البته این سلسله می تواند ادامه یابد. کنسرسیوم ژنومیک کووید۱۹ در انگلستان یا COG-UK تا بحال بیش از ۴۰۰۰ جهش فقط در ژنوم مربوط به پروتئین اسپایک ویروس بیماری کووید۱۹ کشف ثبت کرده است.

آلفا یا B.1.1.7 با ۲۳ جهش از جمله E484K بود که ۱۴ مورد باعث ناهنجار شدن آمینواسید، سه مورد حذف یا deletion و ۶ مورد جهشی که اثری بر آمینو اسید ندارد بوده است. آلفا جزو اولین واریانت های جدید ویروس SARS-CoV--2 بوده که عامل پاندمی کروناست، البته ۴۰ تا ۸۰ درصد از نوعی اصلی ویروس سریعتر بود و اولین بار در سپتامبر سال ۲۰۲۰ از انگلستان گزارش شد.

سویه بتا یا B.1.351 با وجود N501Y ابتدا در آفریقای جنوبی شروع شد اما در اواخر پاییز و اوائل زمستان سال گذشته در انگلیس رواج انفجاری تا مرز ۶۰ هزار مورد روزانه یافت و معروف شد. این سویه خطرناک جان بسیاری را در انگلستان و اروپا و حتی تعدادی را در ایران گرفت.

سویه گاما یا P.1 سال گذشته با ۱۷ جهش منجر به جایگزینی آمینواسید ظاهرا از برزیل برخاست، هرچند اولین گزارش علمی آن را ژاپن داد. وجود تغییراتی مثل N501Y و E484K چهره خطرناکی از نظر سرعت انتقال و فرار ایمنی می داد. البته واریانت Zeta یا P2 نیز به طور مقطعی و محدود در برزیل دیده شد‌. البته این واریانت توسط واریانت سریعتر پس از خود قرار گرفت و تدریجا از گزارشات آن کاسته شد.

سویه دلتا یا B.1.617.2 با ۱۳ جهش ژنتیکی شناخته شده از جمله D614G که به آن سرعت انتقال بالاتر و L452R که به آن فرار از ایمنی میداد خطرناکترین سویه بوده که جان های بسیاری را در جهان حتی در کشور ما گرفت. طبق دو مطالعه معتبر اسکاتلندی و کانادایی، سویه دلتا که ظاهرا خاستگاهش هندوستان بود دو برابر سریعتر از سویه آلفا بود و بیماری شدیدتری بخصوص در واکسینه نشده ها ایجاد میکرد، لذا به سرعت در جهان منتشر شد. این سویه در انتهای تابستان وضعیت وخیمی را در ایران ایجاد نمود که بی سابقه بوده است. به دلیل عدم پوشش مناسب واکسیناسیون در آن زمان در ایران متاسفانه رکورد مرگ و میر کرونایی در کشور شکسته شد و آمار رسمی روزانه مرگ به هزار نزدیک شد.

واریانت میو Mu یا B.1.621 که ابتدا در کلمبیا دیده شد توسط WHO جزو واریانت های مورد توجه یا Variant of Interest شناخته شد بطور محدود در ۲۰ کشور آمریکای جنوبی و اروپا و حتی در ترکیه دیده شد. این واریانت ۲۱ جهش داشت که منجر به تغییرات ۹ آمینو اسید می‌شد از جمله T951 ، Y144S ، R346K و E484K اما خوشبختانه با تغییرات جدی در گسترش و مرگ و میر همراه نبود.

واریانت لامبدا یا C37 اولین بار از کشور پرو گزارش شد با ۷ جهش ژنتیکی بیش از سَلَف خود که همگی در ژنوم مربوط پروتئین اسپایک ویروس رخ داد توانست در ۲۰ کشور از جمله آمریکا و شیلی و فرانسه و ترکیه دیده شود‌. هرچند این واریانت سرعت گسترش و مقاومت علیه ایمنی بیشتری از آلفا و گاما داشت اما دیری نپایید که اخبارش فروکش نمود.

Eta یا B.1.525، واریانت های کمتر شناخته شده ای هستند که پارسال از انگلستان با منشا نیجریه گزارش شد، حامل تغییراتی همچون E484K بود که در گاما و بتا و زتا دیده شده است ولی فاقد N501Y بود و همچنین واریانت Iota یا B.1.526 اولین بار در زمستان گذشته ابتدا از آمریکا و سپس از ۵۷ کشور عمدتا آمریکایی و اروپایی گزارش شد و حامل E484K بود که به آن فرار ایمنی بالاتری می‌داد و از طرفی نیز حاوی S477N بود که آلایندگی بیشتری بخاطر افزایش چسبندگی به سلول میزبان داشت.

Kappa یا B.1.617.1 از هند ظهور کرد که حاوی سه جهش جدید L452R ، E484Q و P681R بود که اینها به کاپا قدرت چسبندگی قوی تر به گیرنده های سلولی میزبان می‌داد.کاپا نهایتا در ۳۴ کشور دیده و گزارش شد.

همانطور که دیدیم بسیاری از واریانت ها ظهور و بروز منطقه ای یا کوتاه مدت داشتند و میزان اثرگذاری شان به نسبت آلفا، بتا و دلتا نبوده است و به دلیل سرعت انتقال پایین تر و عدم شدت بیماری یا حذف با واریانت های سریعتر بعدی، چندان خبرساز نشدند.

در مجموع باید آگاه بود که گردش بیشتر ویروس در بدن های بیشتر به خصوص در افراد با نقص ایمنی به ویروس کرونا فرصت می‌دهد که بر جهش های ژنوم خود بیفزاید که گاهی این جهش ها با قدرت سرایت و شدت بیماری بالاتر همراه می‌شود، هر چند امکان تضعیف ویروس هم وجود دارد. بهترین حالت کاهش شدت افزایش سرایت و مقاومت کمتر در مقابل ایمنی ناشی از ابتلا و با واکسن است که در این صورت چنین سویه ای ضمن توقف و برتری انتقال به نسبت سویه های دیگر تبدیل به واریانت رایج می شود؛ در حالیکه به واکسن حساس و شدت بیماری آن نیز کمتر است. چنین وضعیتی اگر با ظهور ناگهانی واریانت سریع و خطرناک دیگر همراه نشود؛ تدریجا به همه گیری وحشتناک کرونا در جهان خاتمه می‌دهد.

امیکرون خطرناکترین سویه کروناست؟

رودگری: اکنون امیکرون که خاستگاهش آفریقای جنوبی است، تا حدی شبیه سویه مطلوب است، هرچند باید منتظر اطلاعات بیشتر و تکمیلی تر در مورد کم خطری و یا عوارضش بود. امیکرون در مجموع حدود ۶۰ جهش دارد که ۵۰ تای آن منجر به تغییرات آمینو اسید می‌شود و ۸ تا نمی‌شود و ۲ عدد هم در منطقه غیر کدگذاری non-coding شده هستند. ۳۲ جهش پروتئین اسپایک را تحت شعاع قرار می دهند که میتواند قدرت فرار از ایمنی بدهد. در امیکرون ۳ حذف کوچک و یک اضافه کوچک نیز در منطقه پروتئین اسپایک‌وجود دارد. از این جهش ها حدود ۱۵ عدد بر روی اتصال ویروس به گیرنده های سلولی میزبان هم اثر می گذارند.

شاید برخی جهش ها به امیکرون قدرت انتقال بالا داده باشد اما در عین حال از شدت بیماری کاسته که خبر خوبی است و در اکثر کشورهای درگیر آمار مرگ و میر چندان تغییر نکرده است مثلا در انگلستان باوجود ابتلای تا ۲۲۰ هزار نفر در روز اما مرگ و میر عمدتا زیر ۱۰۰ نفر و بیشتر در افراد واکسن نزده بوده است، بیماری های زمینه ای یا ناشی از سویه دلتاست. مطالعات اولیه در آفریقای جنوبی و انگلستان حاکی از آن است که باوجود گسترش سریع و احتمال ابتلای مجدد افراد اما امیکرون بین ۳۰ تا ۷۰ درصد میزان بستری کمتری از سویه قبلی دارد.

در حال حاضر وجود امیکرون بعنوان سوش غالب با شدت بیماری کمتر از سابق را می‌توان با گسترش پوشش جهانی واکسیناسیون و رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی و پیشگیری از ایجاد سویه‌های جدید و خطرناک به پاندمی کووید۱۹ خاتمه داد و آن را به یک بیماری عادی تبدیل کرد.