پذیرش درمانگاه برای تعیین وقت، از مرد می‌خواهد کارت ملی بیمار را بدهد. مرد با صدای آهسته می‌گوید: کارت ملی ندارد ... پذیرش این بار صدایش را بلندتر می‌کند که «یعنی چی کارت ملی نداره؟». مرد مجدد و با صدای آهسته می‌گوید: «خانم این بچه کسی رو نداره...». پذیرش باز هم نمی‌پذیرد و مرد را به مدیریت درمانگاه ارجاع می‌دهد.
روزنامه «خراسان» در ادامه نوشت: به کودک نگاه می‌کنم، چهره‌اش آرام است و شاید کودک هم نباشد؛ حدود ۱۲-۱۳ سال سن دارد و عینک روی صورتش، نشان می‌دهد که چشم‌هایش مشکل اساسی دارد. خانمی که در صندلی کنارم نشسته، نگاهش به بچه می‌افتد و ناخودآگاه برایش دلسوزی می‌کند و می‌گوید: «خدا خیرش بده این مرد رو. اگه اینها نباشند معلوم نیست سر این بچه‌های بی‌کس چه می‌آید ...»
ماجرای افراد بی‌شناسنامه، شاید در ابتدا به عنوان یک معضل و موضوع مهم و فراگیر به ذهن نیاید. خصوصا در ازدواج میان ایرانی‌ها و خارجی‌ها که قانون جدید مشکلشان را تا حدود زیادی برطرف کرده و چنانچه بتوانند مدارک لازم را ارائه دهند، صاحب شناسنامه می‌شوند. اما به هر دلیل زیاد شدن آنها و در عین حال نداشتن مدارک هویتی، قطعا از آنان افرادی «محروم» خواهد ساخت.
یک میلیون بدون شناسنامه؟
برای اینکه بدانیم تعداد افراد بدون شناسنامه در کشور چقدر است، احتمالا نتوانیم به آماری رسمی دست یابیم. شاید یکی از آخرین اظهارنظرها در این‌باره به سال ۹۶ برمی‌گردد که یک عضو وقت کمیسیون اجتماعی مجلس به خبرگزاری مجلس گفته بود: «طبق شنیده‌ها یک میلیون بی‌شناسنامه در کشور وجود دارد. بیش از ۴۰۰ هزار نفر از این تعداد، کودک و ۴۵۰۰ نفر نیز در استان سیستان و بلوچستان زندگی می‌کنند. البته صحت این آمارها را نمی‌توان به درستی تایید کرد و ممکن است تعداد بی‌شناسنامه‌ها در کشور بیشتر یا کمتر از این تعداد باشد.»
این نماینده وقت مجلس همچنین گفته بود: «تعداد زیادی از افراد بی‌شناسنامه، حاصل ازدواج زنان ایرانی با اتباع بیگانه‌اند. تعدادی از خانواده‌ها، دختر خود را بدون ثبت ازدواج در دفاتر رسمی به عقد اتباع بیگانه درآوردند بنابراین فرزندان آنان بدون شناسنامه مانده‌اند و با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کنند.»
وی تولد کودکان بی‌هویت را بحرانی جدی خوانده و افزوده بود: «اولین مدرک اساسی که هویت افراد را معرفی می‌کند شناسنامه است و کودکان بی‌هویت در آینده با مشکلات زیادی مواجه خواهند شد.»
بیشترین تعداد در سیستان و بلوچستان
طبق گفته‌های این نماینده سابق مجلس، بیشترین تعداد افراد بی‌شناسنامه در استان سیستان و بلوچستان هستند که این ادعا ما را به سمت این استان می‌کشاند.
برای آگاهی بیشتر از وضعیت این افراد با رضا راحت دهمرده مدیرکل ثبت احوال سیستان و بلوچستان گفت‌وگو می‌کنم.
او می‌گوید: ثبت احوال در ایران سابقه‌ای بیش از صد سال دارد و در استان ما هم حدود ۹۵ سال ثبت احوال فعال است و قاعدتا نباید ایرانی بدون شناسنامه وجود داشته باشد.
او افراد بدون شناسنامه را چند دسته می‌داند و این‌طور تشریح می‌کند: بیشترین تعداد افراد بدون شناسنامه در سیستان و بلوچستان به گروه فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی بدون مجوز مربوط می‌شود که متاسفانه ازدواج‌های آنان به صورت قانونی ثبت نشده و ولادت فرزندان آنان نیز ثبت نمی‌شود.
دهمرده می‌گوید: ۶۵ درصد کسانی که در سامانه تقاضای شناسنامه، ثبت نام کرده‌اند، مربوط به همین دسته‌اند. دسته دوم گروهی‌اند که هیچ‌گونه مدرک سببی و نسبی ندارند و به صرف سکونت طولانی و بسیار زیاد در ایران ادعای ایرانی‌بودن می‌کنند که نمی‌توان برای این افراد تشکیل پرونده داد و در مواردی هم که بررسی شده، نشان می‌دهد اغلب این گروه ایرانی نیستند.
وی ادامه می‌دهد: گروه سوم که تعدادشان کم است، افرادی‌اند که از پدر و جد پدری، مدارک نسبی ارائه می‌دهند که ما مواردی در این زمینه داریم که پس از استعلامات از مراکز ذی‌صلاح در یک روال عادی کارشان انجام و در صورت تایید برایشان شناسنامه صادر می‌شود.
وی درباره دیگر گروه‌ها همچون ازدواج مردان ایرانی و زنان خارجی و کودکان بی‌سرپرست بهزیستی و مراکز مربوط هم می‌گوید: این موارد چندان مشکل خاصی ندارند و قانون برای صدور شناسنامه آنان منعی ندارد.
آمار نداریم
از مدیرکل ثبت احوال سیستان و بلوچستان درباره آمار افراد بی‌شناسنامه می‌پرسم و عدد یک میلیون که نماینده سابق مجلس گفته بود را برایش بازگو می‌کنم اما او تاکید می‌کند که ما در این زمینه آمار مشخصی نداریم. اما اغلب این افراد در حواشی شهرها هستند که در بسیاری از شهرها از جمله در تهران، کرج و ... زندگی می‌کنند و بیشترشان نیز از مناطق مرزی برای «کار» رفته‌اند.
دهمرده تاکید می‌کند: با توجه به اینکه بیشترین تعداد افراد بی‌شناسنامه از گروه اول (فرزندان ازدواج خانم ایرانی و مرد خارجی) هستند، چنانچه تقاضای آنان در روال اداری قرار بگیرد و تایید شود، مشکل بسیاری‌شان حل می‌شود.
اگرچه قانون اخیر، مشکل بسیاری از افراد بدون شناسنامه را که اول فرزندان ازدواج مادر ایرانی و مرد خارجی بودند، حل می‌کند، اما برخی گزارش‌ها از کندی و سنگینی این روال حکایت دارد.