ایران نوشت: آمارهای منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران نشان می دهد که معاینات همسرآزاری روانی به میزان ۸۶ درصد افزایش یافته است، این رقم تا حدی زیاد است که می توان به فاجعه آمیز بودن آن اقرار کرد، با ریزتر شدن در آمارها درمی یابیم ۹۶ درصد از مجموع ۸۰ هزار و ۱۸۷ مورد معاینه مربوط به افرادی که برای همسرآزاری از نوع جسمی به پزشکی قانونی در سال گذشته مراجعه کردند، زن بودند و ۹۴ درصد موارد معاینه مربوط به همسرآزاری روانی در همین بازه زمانی مربوط به زنان بوده است.
با احتساب و تکیه بر این آمارها همسرآزاری روانی با رشد ۸۶ درصدی مواجه بوده است. در آمار افزایش همسرآزاری ها چه جسمی و چه روانی و به نوعی گسترش میزان خشونت در جامعه و در خانواده ها عوامل زیادی نقش دارند. حدود دو سال است که ویروس کرونا گریبان کشور و به تعبیری کل دنیا را گرفته و سبب شده که سبک زندگی تک تک افراد جامعه با تغییرات گسترده ای روبه رو شود، به طریقی که نمود آن در همین افزایش آمار همسرآزاری های روانی هم به شدت دیده می شود.
بر اساس آمارهایی که پاندمی کرونا را شاخص قرار داده، ۷۷ درصد زنان در ایران در دوران پاندمی مورد خشونت قرار گرفته اند، نتایج مطالعه ای که اخیرا توسط پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی ایران در ۵ کلانشهر کشور انجام شده، ۷۷.۲ درصد زنان حداقل یکی از انواع خشونت را در دوران قرنطینه تجربه کرده اند، از این میان ۹۱.۲ درصد خشونت ها مربوط به خشونت روانی است.
ماندانا، ۳۴ سال دارد و حدود ۴ سال است که ازدواج کرده. او یکی از افرادی است که تحت آزارهای روانی شدیدی قرار گرفته، ماندانا به ما می گوید: «بعد از اینکه با همسرم زیر یک سقف رفتیم، کم کم متوجه شدم که عفت کلام ندارد، وقتی حتی با خانواده اش صحبت می کرد، از الفاظ زشت و رکیک استفاده می کرد، حتی احترام مادرش را هم نگه نمی داشت، اما من فکر می کردم که محبت و عشق و علاقه ای که به من دارد، نمی گذارد با من هم چنین رفتارهایی داشته باشد، زهی خیال باطل، کم کم در اختلافات سلیقه ای فحاشی می کرد، کرونا هم که آمد، شرکت محل کار همسرم او را دورکار کرد و همین اتفاق زمینه ای شد که مشاجرات بین ما بیشتر شود تا جایی که فحاشی های او تبدیل شد به فحش های ناموسی، دیگر توان ندارم که هر روز خانواده ام تا این حد توسط همسرم تحقیر شوند، واقعا طاقتم طاق شده و می خواهم برای طلاق اقدام کنم.»
در بیشتر موارد البته با تکیه بر آمارهای موجود، خشونت ها و به تعبیری در همسرآزاری ها، زنان مورد بحث هستند، اما به گفته کارشناسان در برخی موارد مردان هم مورد خشونت توسط همسران خود قرار می گیرند، از آنجایی که غرور مردانه و به تعبیری خجالت کشیدن از بیان مورد خشونت قرار گرفتن توسط زنان نمی گذارد کار به طرح خشونت در خانواده و در نهایت به مراجع قضایی کشیده شود، آمارهای دقیقی هم از چنین آزارهایی در دست نیست و کمتر هم در مورد آن صحبت به میان می آید.
کامران، ده سال است ازدواج کرده اما همواره توسط همسرش مورد آزار قرار گرفته است البته نه آزار جسمی بلکه آزارهای روانی؛ به گفته کامران، همسرش خیلی اهل میهمانی و رفت و آمد است، او با این قضیه مشکلی نداشت و سعی می کرد خود را با برنامه های همسرش وفق دهد، هرچند خریدهای بی مورد و خارج از عرف لباس شب های رنگارنگ و مدل به مدل و تغییر دکوراسیون هر ۶ ماه یکبار خانه، فشار اقتصادی زیادی به او وارد می کرد اما با شب کاری و دریافت اضافه کار سعی می کرد همیشه همسرش را راضی نگه دارد تا اینکه کرونا باعث شد اضافه کاری ها قطع شود، همسرش هم که در یک شرکت خصوصی منشی بود در همین ایام کارش را از دست داد، دیگر حتی نمی توانست با این حقوق، دخل و خرج های ماهانه اصلی خانه را جور کند، چه برسد به خریدهای بی حساب و کتاب همسرش. کامران از همسرش توقع درک این مساله را داشت اما متاسفانه این طور نبود، هر روز بهانه گیری ها زیاد و زیادتر می شد تا اینکه کاسه صبر کامران لبریز شده و کم کم به جدایی فکر می کند.
دلایل و چرایی افزایش خشونت های روانی
مجید صفاری نیا، رئیس انجمن روان شناسی اجتماعی ایران با اشاره به اینکه یکی از دلایل رشد خشونت علیه زنان، عامل کرونا بود، به «ایران» می گوید: شیوع کرونا سبب شد که رشد درصد ابتلا به بیماری های روانی افزایش پیدا کند. ما کرونا را مانند شمشیری دولبه می دانیم، همان طور که افراد مبتلا به بیماری های روانی، ریسک ابتلا به کرونای بالاتری دارند، از سوی دیگر بروز کرونا هم سبب می شود، علائم بیماران روانی افزایش بیشتری داشته باشد.
قرنطینه و نبود روابط بین فردی در این دوران سبب شد افراد خسته شده و تنش ها زیاد شوند. البته عوامل دیگری نیز در افزایش آمار همسرآزاری های روانی دخیل است، به عنوان نمونه عوامل اقتصادی، سبب افت معیارهای سلامت اجتماعی می شود. بروز کرونا و تضعیف اوضاع اقتصادی در برخی خانواده ها سبب شد درآمدها کفاف هزینه ها را ندهد، از سویی پدیده های اقتصادی در روابط بین فردی نقش مهمی دارند، مطالبات از مرد در یک خانواده، ممکن است بیش از حد توان اقتصادی او باشد و در نهایت، خستگی، ناامیدی و درماندگی سبب می شود سطح خشونت افزایش پیدا کند.
به اعتقاد او انسان دوست دارد، بتواند رویدادها را کنترل کند. در حال حاضر با ظهور کرونا، برخی افراد توانایی کنترل مالی زندگی خود را ندارند و این امر سبب می شود که سایر اعضای خانواده را مورد آزار روانی قرار دهد، هرچند متغیر آلودگی هوا، ازدحام، شلوغی و ترافیک نیز در این امر دخیل هستند. از طرفی ابعاد فردی و شخصیتی هم در این مقوله نقش دارد، بنا به گزارش سازمان بهداشت جهانی، امروز نسبت به ۵۰ سال گذشته میزان افسردگی در دنیا دو برابر شده است.
افرادی با علائم روان نژندی، اضطراب، نگرانی و ویژگی های شخصیتی مانند فقدان یا میزان پایین انعطاف پذیری طرفین و بدبینی زوجین سبب می شود مشکلاتی از جمله خشونت های روانی در زندگی افراد زیاد شود. میزان مصرف موادمخدر و مشروبات الکلی نیز در کنار اختلالات روانی، از جمله اضطراب، افسردگی و نگرانی، اختلالات شخصیتی، وابستگی زوجین به والدین بویژه وابستگی مالی مرد به والدین هم در کنار سایر موارد در بروز و افزایش خشونت های روانی نسبت به هر دو جنس موثر هستند؛ باید به همه این عوامل توجه شود تا از میزان اختلافات و خشونت ها کاسته شود.
او در ادامه به روابط آزاد بین افراد نیز اشاره کرده و می گوید: به نظر می رسد روابط آزاد بین افراد با افزایش فقر اقتصادی، اطلاعاتی، عاطفی و اجتماعی هم در میزان افزایش خشونت های روانی تاثیر دارد، از طرف دیگر در حوزه سواد سلامت کم کار شده، این در حالی است که آموزش های لازم وجود دارد، در دانشگاه ها، مراکز مشاوره و سازمان بهزیستی آموزش های خوبی ارائه می دهند ولی جهان شمول نیستند؛ لازم است که آموزش های مستقیم مانند برگزاری کارگاه و سخنرانی در این رابطه و آموزش های غیرمستقیم مانند پخش سریال، فیلم، برنامه تلویزیونی و کلیپ های مرتبط به صورت مستمر در جهت کاهش آسیب های ناشی از خشونت های روانی بین همسران ارائه شود.
صفاری نیا با تاکید بر اینکه مفاهیم باید به درستی منتقل شوند، توضیح می دهد: باید در حوزه سلامت روان مردم بیشتر کار شود، در حوزه مداخله، لازم است که مداخلات ارزان قیمت و خدمات حمایتی ارائه شود، متاسفانه در حال حاضر در برخی شهرستان های کوچک حتی یک تخت روانپزشکی وجود ندارد، فارغ از این مساله، معضل بزرگ دیگر این است که حتی یک روانپزشک هم در برخی شهرهای کوچک وجود ندارد، در چنین شرایطی خشونت های روانی و حتی فیزیکی هم می بینیم، در حوزه های مداخله، مراکز مشاوره و ارائه خدمات ارزان قیمت توسط بهزیستی و مراکز حمایتی مانند تلفن های امدادرسانی و مشاوره های آنلاین نیز باید افزایش پیدا کنند.
رئیس انجمن روان شناسی اجتماعی ایران با اشاره به بهره مندی از کدملی در کاهش آسیب ها توضیح می دهد: کدملی افرادی با اختلالات جدی روانی باید ثبت شود تا ممیزی های لازم انجام شود، می توان از این طریق به وضعیت روانی افراد هم رسیدگی کرد، در نتیجه چنین اتفاقاتی قطعا حال مردم بهتر خواهد شد.
افزایش تقاضای دریافت خدمات اجتماعی در دوران کرونا
حسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران نیز با بیان اینکه آمارها جای تفحص و تحقیق بیشتر دارند، به «ایران» می گوید: همسرآزاری های جسمی رقم بسیار بالاتری را به خود اختصاص می دهند و آمارها نشان دهنده این امر هستند، با این همه خشونت خانگی چه جسمی و چه روانی جهان شمول است و در چند سال اخیر روند مراجعه مردم به مراجع مربوطه برای دفاع از حقوق خود بیشتر شده است و این یک واقعیت است که مطالبه مردم چه زن و چه مرد از حقوق خود در حوزه های مختلف بیشتر شده و طبیعتا آمارها هم همین را نشان می دهد، نکته دیگر این است که وقتی بحرانی مانند کرونا اتفاق می افتد و تجربه برخورد با چنین بحرانی را هم نداشتیم و آمادگی برای زندگی بدون تنش در چنین شرایطی وجود نداشت، طبیعی است که نبود آمادگی و در عین حال وجود استراتژی ماندن در خانه، از سوی دیگر نداشتن مهارت های تاب آوری و خودمراقبتی، مهارت گفت و گو، ارتباط و حل مساله و شاد زندگی کردن، سبب می شوند، بر مشکلات دامن زده شود. در کنار همه این موارد، مشکلات اقتصادی حاکم بر جامعه بر رفتار افراد در درون خانواده تاثیر گذاشته است و بستری را فراهم کرده که ما شاهد ظهور و بروز آسیب های اجتماعی از جمله خشونت ها و آزارهای روانی باشیم.
به گفته او، خشونت و آزار روانی، آسیب های اجتماعی حتی خودکشی، گرایش به موادمخدر و مصرف بی رویه الکل، بخشی از عوارض پیامدهای بحران هایی از قبیل بحران کرونا هستند که طولانی مدت هم افراد را درگیر می کنند. معمولا در بحران های طبیعی در صورت گستردگی نیز ما ظهور و بروز، شیوع و افزایش چنین آسیب هایی را شاهد هستیم.
نکته بعدی که می توان به آن اشاره کرد، معرفی منابع اجتماعی مانند خطوط تلفنی یا سازمان های ارائه خدمات در این حوزه در دوران کرونا بیشتر شده است؛ طبیعتا مردم تقاضای بیشتری در این دوران برای دریافت خدمات دارند، چه بسا برخی از افراد، زمان دریافت خدمات در بعضی مواقع مطلع می شوند که می توانند از حقوق خود هم در مراجع قضایی دفاع کنند، به همین دلیل مراجعه این افراد به مراجع قضایی هم افزایش پیدا می کند و از این نکته نیز نمی توان غفلت کرد.
موسوی چلک در ادامه اضافه می کند: برای دستیابی به بهترین و منطقی ترین راهکار باید منابع را به دقت کاوش کرد، آماری که از سوی پزشکی قانونی ارائه شده، می تواند بسیار موثر باشد. در سال ۱۳۹۸ آمار مدعیان همسرآزاری تقریبا دو درصد نسبت به سال قبل از آن افزایش داشت، معمولا در گزارش های همسرآزاری، زنان مراجعه کننده بیشتری به مراکز پزشکی قانونی برای پیگیری حقوق خود در این حوزه ها هستند، البته این روندی است که در همه کشورهای دنیا هم وجود دارد، درآمارهایی که اخیرا اعلام شده، همین روند را می بینید، فرقی نمی کند در همه انواع همسرآزاری ها، زنان درصد قابل توجهی را نسبت به مردان به خود اختصاص می دهند، البته مردان به دلایل مختلفی یا کمتر آزار می بینند یا کمتر برای پیگیری حقوق خود در این زمینه مراجعه قانونی می کنند.
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران چند راهکار را برای کاهش آمار خشونت و همسرآزاری های روانی ارائه می دهد و می گوید: نکته اول و مهم، مهارت هایی است که باید هر فرد کسب کند تا بتواند جلوی خشونت را بگیرد، تسلط بر مهارت های ارتباطی نکته دوم است، سبک ارتباطی درست تاثیر زیادی در تعامل با دیگران دارد، نکته بعدی مهارت حل تعارض است، در زندگی هر یک از ما چه در محیط خانه و چه در محیط بیرون از خانه تعارض ایجاد می شود، تعارض فی نفسه بد نیست، تعارض می تواند تبدیل به یک فرصت شود و حتی عاملی برای گفت و گو و رسیدن به راهکار باشد، این در حالی است که اگر نتوانیم حل مساله را درست بلد باشیم، تعارض می تواند تنش را افزایش دهد و بحران را در روابط بین افراد ایجاد کند، موضوع بعدی مهارت گفت و گو است، ما درست بلد نیستیم صحبت کنیم، اصلا با هم حرف نمی زنیم، درباره موضوعات مشترک حرف نمی زنیم، درست سوال نمی پرسیم، واکنش درست نشان نمی دهیم، تمرکز لازم را در گفت و گوها نداریم، صحبت ها را به طور مکرر قطع می کنیم، کلمات نامناسب رد و بدل می کنیم، زمان نامناسبی را برای صحبت کردن انتخاب نمی کنیم و نمونه های دیگری از این دست، همه این موارد می تواند عاملی باشد برای اینکه خشونت را در تعامل با دیگران شاهد باشیم، مهارت خودمراقبتی نیز مهارت مهمی است که می تواند در پیشگیری از خشونت روانی موثر باشد و در کاهش تنش و افزایش نشاط و شادابی نقش بالایی دارد.
بازی ها و سرگرمی های مشترک در داخل خانه بین اعضای خانواده هم می تواند صمیمیت و همبستگی را درون خانواده افزایش دهد، در بخش کلان نیز با افزایش سرمایه و نشاط اجتماعی و امید به آینده می توانیم شاهد کاهش آمار خشونت و همسرآزاری های روانی باشیم.