عصر ایران؛ دکتر رکسانا دانیالی - گل قاصدک یا خبرچین که در طب سنتی تحت عنوان طَرَخشَقون یا طَرَشقوق نیز شناخته می شود، نوعی گیاهی علفی و دائمی با نام علمی Taraxacum است که در بسیاری از نقاط جهان رشد می کند. این دسته از گیاهان گلدار همگی بخشی از گونه های Taraxacum هستند اما در میان آنها Taraxacum officinale رایج ترین گونه به شمار می رود.
قاصدک همان گل زیبایی است که بیشتر برای فوت کردن و برآورده شدن آرزوهایمان در دوران کودکی از آن استفاده می کردیم. شاید متعجب شوید اما گل قاصدک از دیرباز مصرف دارویی داشته و به واسطه گستردگی خواص درمانی، در دانش طب سنتی بسیار مورد احترام است. قرن ها است که از این گیاه به منظور درمان انواع بیماری های جسمانی از جمله آکنه، اختلالات کبدی و امراض گوارشی استفاده می شود.
مزایایی که در ادامه اشاره می شوند، با استناد به مقالات منتشر شده توسط مجله علمی با دسترسی آزاد پلاس وان جمع آوری شده اند:
از نظر محتوای تغذیه ای و ارزش غذایی، گل قاصدک کاشته شده در باغچه ای کوچک می تواند با سبزیجات مغذی مصرفی شما رقابت کند. از ریشه تا گل، قاصدک گیاهی بسیار ارزشمند و سرشار از ویتامین ها، مواد معدنی و فیبر است. سبزی قاصدک را می توان به صورت پخته و یا خام مصرف کرد. گفتنی است که این ترکیب به عنوان منبعی عالی از ویتامین های ث، آ و کا عمل می کند. علاوه بر این باید به ویتامین های ای، فولات و مقادیر کمی از ویتامین های خانواده ب نیز اشاره کرد.
به گفته دانشمندان، سبزی قاصدک مقادیر قابل توجهی از چندین ماده معدنی مهم به ویژه آهن، کلسیم، منیزیم و پتاسیم را هم در خود جای داده است. ریشه قاصدک منبعی غنی از کربوهیدرات اینولین محسوب می شود که نوعی فیبر محلول گیاهی است و می تواند به حمایت از فلور میکروبی دستگاه گوارشی نیز کمک کند.
ریشه قاصدک اغلب به صورت خشک شده در قالب چای و مکمل های دارویی مصرف می شود. اما امکان استفاده از آن به صورت خوراکی نیز وجود دارد. امروزه انواع مکمل های حاوی گل قاصدک از طریق داروخانه های سراسر کشور قابل تهیه هستند.
قاصدک مملو از آنتی اکسیدان های قوی است که سبب می شوند این گیاه کاربردهای متنوعی برای سلامت انسان داشته باشد. آنتی اکسیدان ها مولکول هایی هستند که به خنثی سازی و یا جلوگیری از اثرات منفی رادیکال های آزاد در بدن کمک می کنند. با وجود آن که رادیکال های آزاد محصول متابولسیم طبیعی هستند، اما می توانند بسیار مخرب و خطرناک باشند. حضور بیش از حد این عوامل آسیب رسان منجر به بروز بیماری های مختلف و همینطور تسریع روند پیری می شود. بنابراین آنتی اکسیدان ها برای حفظ سلامت بدن ضروری هستند.
قاصدک حاوی سطوح بالایی از آنتی اکسیدان بتا کاروتن است که به محافظت قوی در برابر آسیب های سلولی و استرس اکسیداتیو معروف است. این گیاه همچنین میزبان دسته دیگری از آنتی اکسیدان ها به نام پلی فنل ها است که با بالاترین غلظت ممکن در گل یافت می شود اما به مقدار کمتر در ریشه، برگ و ساقه نیز وجود دارد.
قاصدک ممکن است به دلیل وجود ترکیبات فعال زیستی مختلف مانند پلی فنل ها برای مبارزه با التهاب موثر باشد. همانطور که می دانید التهاب بیش از حد و مزمن می تواند منجر به آسیب دائمی به بافت ها و ماده ژنتیکی بدن شود. طبق یک سری از مطالعات آزمایشگاهی، نشانگرهای التهابی در سلول های تحت درمان با ترکیبات قاصدک به میزان قابل توجهی کاهش می یابند.
همچنین بر اساس پژوهشی روی موش های مبتلا به بیماری التهابی ریه، التهاب در حیوانات دریافت کننده قاصدک به طرز معنا داری کاهش یافت. با وجود آن که همچنان نیاز به طراحی و اجرای تحقیقات انسانی بیشتری است، اما همین موارد نیز نتایج امیدوار کننده ای به شمار می روند.
مطالعات حیوانی نشان می دهند که عصاره گل قاصدک در حضور مواد سمی و شرایط استرس زا اثر محافظتی مطلوبی بر بافت کبد دارد. مطالعه ای معتبر محافظت خوبی از بافت کبدی در موش هایی که در معرض سطوح سمی استامینوفن قرار داشتند، گزارش کرد. محققان این یافته را به محتوای آنتی اکسیدانی قاصدک نسبت دادند.
با توجه به سایر بررسی های حیوانی، عصاره قاصدک می تواند سطح چربی اضافی ذخیره شده در کبد را کاهش داده و از آن در برابر استرس اکسیداتیو حفاظت کند. با این وجود به دلیل تفاوت در متابولسیم انسان و حیوان، نمی توان انتظار نتایج کاملا یکسانی را در انسان داشت.
دیگر فواید گل قاصدک شامل موارد زیر هستند:
- کنترل قند خون
- کمک به کاهش کلسترول خون
- احتمال کاهش فشار خون
- کمک به کاهش وزن و مدیریت آن
- مبارزه با سرطان
- حمایت از سلامت دستگاه گوارش و درمان یبوست
- تقویت سیستم ایمنی
- درمان مشکلات پوستی
- کمک به حفظ سلامت استخوانی
قاصدک سمیت کمی دارد و به احتمال زیاد برای اکثر افراد بی خطر است. با این حال همچنان نمی توان ترکیبات گیاهی را 100 درصد ایمن دانست. این گیاه هرچند نادر اما می تواند منجر به واکنش های آلرژیک شود. احتمال بروز درماتیت تماسی در مصرف کنندگانی که پوست حساسی دارند نیز وجود دارد.
گل قاصدک معمولا با برخی از داروها به خصوص دیورتیک ها و آنتی بیوتیک ها تداخل دارد و توصیه می شود که همراه چنین داروهایی مصرف نشود.