اتحادیه کواکس به پشتیبانی سازمان ملل به زودی دوز بیشتری از واکسن را دریافت خواهد کرد تا نوید رفع کمبود آن را به کشورهای فقیرتر دهد. کواکس برای این دستارد خود ماه‌ها تلاش کرده و چالش‌های زیادی را از سر گذرانده است.
به گزارش عصر ایران، کواکس اینک با بحران عمیقی رو به روست و آن مشکل تزریق واکسن به بازوی متقاضیان در میان شیوع سویه دلتای کرونا در کشورهای توسعه نیافته است.
همزمان با اوج مرگ و میر ناشی از ویروس کووید 19 در ماه ژوئن حدود 100 هزار دوز واکسن "فایزر بیون تک" به کشور آفریقایی چاد منتقل شد.
به نظر می‌رسید تحویل این واکسن به کشوری مانند "چاد" می‌تواند اثبات توزیع مطلوب ترین واکسن در کشورهای توسعه نیافته تحت برنامه سازمان ملل برای ایمن کردن جهان باشد.
در کشور آفریقایی "بنین" روزانه 267 واکسن تزریق شد و سرعت واکسیناسیون به قدری کند بود که تاریخ مصرف 110 هزار دوز واکسن آسترازنکا به پایان رسید.
اسناد محرمانه ماه جولای در 9 کشور آفریقایی تحت برنامه واکسیناسیون سازمان ملل نشان می‌دهد که واکسن‌های ارسالی برای کشورهای فقیر تا پایان تابستان خراب خواهند شد.
این انباشت واکسن یکی از جدی ترین و بزرگترین مشکلات ناشناخته برنامه ایمن سازی جهان را نشان می‌دهد. برنامه ای که تلاش می‌کند پس از ماه‌های ناامیدی به بهبود شرایط کمک کند، اینک با چالش رساندن دوزهای واکسن از باندهای فرودگاه به بازوهای مردم مواجه است.
یک جعبه بزرگ واکسن در بهار امسال وارد شهر "گوما"ی جمهوری دموکراتیک کنگو شد. این کشور در ماه مارس (اسفند- فروردین) بیش از 1.7 میلیون دوز واکسن "استرازنکا" دریافت کرد اما با چالش توزیع آن مواجه شد/ عکس: Getty Images
برنامه سازمان ملل موسوم به کواکس قرار بود با اتحاد نهادهای غیر انتفاعی و بهداشتی بین‌الملل مبالغ میلیاردی جمع کند و اطمینان دهد واکسن با سرعت برابر بین کشورهای فقیر و ثروتمند توزیع می شود. این سازمان می‌تواند به عنوان یک مرجع قانونی و بین المللی واکسن های خود را به کشورهای ثروتمند نیز ارسال کند.
نیویورک تایمز نوشت: اگرچه کواکس برای دستیابی به دوزهای واکسن در کشورهای توسعه نیافته بسیار تلاش کرد اما نیم میلیارد دوز با هدف اصلی خود فاصله دارد.
کشورهای فقیر به شکل خطرناکی در برابر شیوع نوع دلتا قرار دارند و هیچ محافظتی جز سناریوی "محدود و محافظتی کواکس" برای مراقبت از آنها در برابر کرونا وجود ندارد.
هر چه ویروس بیشتر می‌چرخد و جهش می‌یابد، افراد واکسینه شده کشورهای ثروتمند نیز بیشتر در معرض خطر قرار می‌گیرند و از این رو نیاز فوری به واکسیناسیون بسیار فراتر از قدرت و توان کواکس در حمایت از مردم کشورهای محروم است.
کارشناسان هشدار می دهند بدون میلیاردها دوز واکسیناسیون احتمال ظهور انواع جدید و به خطر افتادن تمامی ملت ها وجود دارد.
ورود محموله واکسن کواکس به کشور الساوادور در ماه اسفند. کواکس قصد داشت 640 میلیون دوز واکسن به جهان ارسال کند اما تا کنون تنها 163 میلیون دوز واکسن را به کشورهای محروم ارسال کرده است/ عکس: خبرگزاری فرانسه
"ایواد الاکیجا" رئیس برنامه انتقال واکسن اتحادیه آفریقا در این باره گفت: "کواکس شکست نخورده اما در حال سقوط است". وی افزود: "ما گزینه دیگری نداریم و کواکس باید به خاطر انسانیت کار کند".
اینک منابع بیشتری از واکسن در راه است. دولت بایدن حدود 500 میلیون دوز واکسن فایزر را به کواکس اختصاص داده و دوزهای اهدایی باید از همین ماه به سمت کشورهای دیگر برود.
دولت بایدن پس از نشست مقامات آمریکایی با کواکس میلیارد ها دلار را به سمت برنامه واکسیناسیون کشورهای فقیرتر انتقال داده است.
اما بسیاری از این کشورها در دوره های قبل قدرت خرید سوخت مورد نیاز وسایل نقیله برای انتقال واکسن به کلینیک و مراکز تزریق، امکان آموزش تزریق، وسایل سرمایشی برای نگهداری واکسن و یا قدرت ترغیب مردم برای تزریق را نداشتند.
کواکس برای پر کردن فاصله مالی این کشورها در راستای حمل ونقل و آموزش تلاش می‌کند اما سوال اساسی اینجا است که آیا اشتباهات این برنامه می‌تواند فراتر رفته و با ایجاد عدم تعادل در قدرت، اختیار واکسن را در حیطه کنترل کشورهای ثروتمند یا شرکت های دارویی قرار دهد؟
برای مثال شرکت فایزر در خرداد سال جاری با معامله مستقیم با کواکس مخالفت کرد و مصاحبه ها نشان می‌دهد این سازمان از طریق دولت بایدن با کواکس توافق کرد. این اتفاق به اعتبار کواکس به عنوان خریدار مستقل لطمه زد.
کواکس با تاخیر، اصطکاک و درگیری‌ها مبارزه کرد. براساس مصاحبه ها و گزارش‌ها کواکس از موانع بروکراتیک وضع شده از سوی رهبران جهان جلوگیری کرد و مانع تعلیق کمک 220 میلیون دلاری برای واکسیناسیون در برخی از کشورهای محروم شد.
نیویورک تایمز نوشت: کواکس به عنوان یک موسسه غیرانتفاعی و زیر مجموعه بنیاد "گیتس" نمونه‌ای بی سابقه در جهان محسوب می‌شود.
کواکس تا کنون واکسن را سریع تر از مواقع مشابه و بحرانی گذشته به کشورهای محروم رسانده است.
این نهاد سیستمی توسعه یافته برای جبران خسارات ناشی از علائم جدی پس از تزریق و حفاظت از سازندگان واکسن با بیمه مسئولیت ایجاد کرده است.
این طرح پس از ماه‌ها بحث و مذاکره و پیش از تولید اولین واکسن ها تائید و تصویب شد.
با این حال کواکس با وجود توزیع 163 میلیون دوز واکسن رایگان در کشورهای فقیر از هدف خود یا همان توزیع 640 میلیون دوز واکسن بسیار فاصله دارد. بخشی از این واکسن ها با پرداخت مالی کانادا در اختیار این کشور قرار گرفت.
"جو بایدن" رئیس جمهور آمریکا در ماه فوریه (بهمن) از کارخانه فایزر بازدید کرد. کاخ سفید با این شرکت برای دادن صدها میلیون دوز واکسن به کواکس توافق کرده اما وساطت کاخ سفید قدرت کواکس را به عنوان سازمان تحت حمایت سازمان ملل زیر سوال می‌برد/ عکس: AP
"ست برکلی" مدیر اجرایی سازمان غیرانتفاعی اتحاد جهانی واکسن و ایمن‌سازی موسوم به گاوی (Gavi) در بدنه کواکس می گوید: بودجه ناکافی اولیه کمبود اساسی عرضه را رقم زد.
وی افزود: پس از مشکلات توزیع در چاد و بنین کواکس تلاش خود برای انتقال واکسن به کشورهای دیگر را آغاز و کمی بعد برای افزایش ظرفیت واکسیناسیون با این کشورها همکاری کرد".
حامیان و منتقدان بر این باورند که برنامه کواکس باید سریعا بهبود یابد. براساس اسناد محرمانه کواکس در اوایل ماه جولای 22 کشور که برخی از آنها با افزایش میزان مرگ و میر ناشی از شیوع کرونا نیز مواجه بودند به شکل کامل از برنامه انتقال واکسن خارج شدند.
فقیر و غنی
کارشناسان و مقامات بهداشت در ماه‌های اولیه سال 2020 استراتژی‌های زیادی را برای واکسیناسیون عادلانه طرح ریزی کردند و در نهایت کواکس شکل گرفت.
کواکس از ترکیب دو سازمان غیرانتفاعی "بنیاد گیتس" و "اتحاد جهانی واکسن ایمن‌سازی" (گاوی) شکل گرفت و سازمان "ائتلاف برای نوآوری‌های آمادگی همه‌گیری" (CEPI) نیز به کمک آنها شتافت.
سازمان بهداشت جهانی و صندوق کودکان سازمان ملل (یونیسف) تلاش برای ارسال این واکسن ها به کشورهای محروم تر را برعهده گرفتند.
این سازمان امیدوار بود تا بتواند خریدار عمده واکسن برای کشورهای فقیر باشد و بر انحصارطلبی واکسن سازان بزرگ در راستای منافع کشورهای ضعیف تاثیر بگذارد.
با این حال تنها برخی از کشورهای ثروتمند که به تعهد خود برای کمک مالی و ارسال واکسن عمل کردند و هیچ تلاشی برای موظف کردن شرکای خود در اجرای تعهدات انجام ندادند.
"کیت الدر" مشاور ارشد سیاست واکسن از سازمان "پزشکان بدون مرز" در این باره گفت: بریتانیا برای خرید واکسن با شرکای خود مذاکره کرد و به آنها برای کمک به کواکس حق انتخاب داد.
کشوورهای ثروتمند برای خرید واکسن به رقیب هم تبدیل شدند و برای اطمینان از واکسیناسون خود مبالغ سنگین را پرداخت کردند اما تعهدات مالی آنها به کواکس برای امضای قراردادهای جدید به کندی پیش می رفت.
در مرحله اول کواکس برای تهیه واکسن روی موسسه "سرم" به عنوان غول واکسن ساز هند برنامه ریزی کرد اما هند نیز در اوایل بهار سال جاری و پس از شیوع دلتا در این کشور صادرات واکسن را متوقف کرد.
در ابتدا کوواکس برای تهیه بخش اعظمی از واکسن به موسسه سرم هند به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان واکسن در جهان دل بست/ عکس: Associated Press
"ایواد الاکیجا" رئیس برنامه انتقال واکسن اتحادیه آفریقا با اشاره به زمان تدوین برنامه کواکس و طرح هدف اولیه آن برای واکسیناسیون 20 درصد از جمعیت کشورهای فقیر گفت: در آن زمان به ندرت با مقامات آفریقا مشورت شد.
وی به یاد می‌آورد که برخی از مقامات کواکس به او گفته بودند که آفریقا در محدوده کم خطر قرار دارد و واکسیناسیون جمعی در این ناحیه غیر ضروری است.
"گاوی" سازمان غیرانتفاعی اتحاد جهانی واکسن و ایمن‌سازی این ادعا را رد می‌کند.
سخنگوی گاوی دراین باره گفت: هدف "مواجهه با منابع محدود" وقت و "درک محدود از همه گیری کووید 19" بوده و اکنون بودجه کافی خرید واکسن برای 30 درصد جمعیت کشورهای فقیر وجود دارد.
اینک 17 کشور مانند رواندا واجد شرایط دریافت دوزهای رایگان کواکس هستند.
کواکس در ژانویه (دی گذشته) سفارش تولید 40 میلیون دوز واکسن را داد و به نظر می‌رسد در ماه اردیبهشت سفارش خرید دوزهای ارزانتر فایزر در حجم بیشتر را داده است.
دو منبع آگاه نزدیک به این مذاکرات اعلام کردند که در پشت صحنه مذاکرات تنش بین کواکس و فایزر شدید بوده است. شرکت فایزر قصد داشت تنها دوز واکسن کشورهای فقیر را در اختیار کواکس قرار دهد در مقابل کواکس نیز به عنوان یکی از نهادهای قانونی خرید واکسن اصرار داشت تا سفارش کشورهای ثروتمند را تهیه و در اختیار آنها قرار دهد. کشورهای ثروتمند برای واکسن قیمت بیشتری پرداخت می‌کنند و سفارش مستقیم به کواکس می دهند. .برای مثال کره جنوبی در ماه های گذشته از طریق کواکس مقادیری واکسن دریافت کرد.
"برکلی" دبیر اجرایی سازمان غیرانتفاعی اتحاد جهانی واکسن و ایمن‌سازی (گاوی) گفت: فایزر و کواکس در این مسیر به هم پیچیدند. فایزر در این میان درصدد کسب غرامت از بیمه مسئولیت برآمد و از کشورهای خواست تا نامه‌های اضافی قانونی را امضا کنند.
در میان این درگیری "جفری زینتس" مشاور ارشد کاخ سفید در امور مربوط به کووید ۱۹کاخ سفید وارد ماجرا شد.
برای از بین بردن ناراحتی و عصبانیت فایزر کاخ سفید تعهد کرد که کواکس از این پس واکسن را تنها به کشورهای محروم لیست به ویژه کشورهای آفریقایی اهدا می‌کند.
دو فرد نزدیک با این قراردادها اعلام کردند که آمریکا برای هر دوز اهدا شده واکسن فایزر 7 دلار می‌پردازد که یک سوم فایزر برای آمریکایی هاست.
"برکلی" دبیر اجرایی سازمان غیرانتفاعی اتحاد جهانی واکسن و ایمن‌سازی (گاوی) در این باره افزود: خرید فایزر از سوی آمریکا به کواکس اجازه می‌دهد دوزهای بیشتری از فایزر را زمان کوتاهتر تامین کند.
"شارون کاستیلو" سخنگوی فایزر می‌گوید این کمپانی "رابطه همکاری" با کواکس دارد.
"جرمی کونیندیک" مدیر اجرایی گروه ویژه "U.S.A.I.D.’s کووید 19" اذعان کرد که ایالات متحده برخی از بودجه‌های توزیع واکسن فایزر را پرداخت و تزریق واکسن اینک در اولویت قرار دارد.
تخلیه واکسن ارائه شده کواکس در فرودگاه موگادیشو سومالی/ عکس: اسوشیتیدپرس
این معامله برای فایزر و دولت بایدن خوب به نظر می‌رسد و آمریکا را به عنوان رهبر واکسیناسیون جهانی معرفی می کند.
افراد نزدیک و درگیر با طرح واکسیناسیون می‌گویند حضور آمریکا برای تامین واکسن به اعتبار کواکس به عنوان یک تامین کننده اصلی واکسن ضربه زده و شرایط کواکس برای کار با دیگر واکسن سازان را سخت تر خواهد کرد.