عصر ایران؛ وحید احسانی(دکتری توسعۀ کشاوری و فعّال فرهنگی-اجتماعی)- برای بسیاری از مردم، دولت آقای روحانی با هر دولت دیگری که می‌توانست به‌جای آن بر سر کار بیاید تفاوت قابل بیانی نداشت، چه برای آنها که با همین استدلال در انتخابات پیشین شرکت نکردند و چه برای آنها که تصوّری جز این داشته و لذا به آقای روحانی رأی دادند امّا بعدها از این کارشان پشیمان شدند. بر خلاف عموم هم‌وطنانم، برای من، این دولت با گزینه‌های دیگری که می‌توانستند به‌جای آن بیایند تفاوت‌های محسوس و قابل‌توجّهی داشت و به‌همین دلیل، باوجود شدّت‌گرفتن بسیاری از مسائل‌ومشکلات جامعه در این دولت، از رأیی که به آن دادم پشیمان نیستم.
از آنجا که «تفاوت‌های دولت روحانی برای من» در بستر «نگرش متفاوتم نسبت به چگونگی اصلاح جامعه» معنا پیدا می‌کنند، برای توضیح‌شان مجبورم مفروضاتم در این رابطه را به‌شکل مختصر (بدون ذکر جزئیاتی که البته مهم هم هستند) بیان کنم:
1. راه اصلی بهبود جامعه «راه از پایین به بالا» و مهمترین مؤلفه‌های آن اوّل، «افزایش سطح آگاهی و فرهنگ» (با تمرکز بر مسئولیت‌پذیری اجتماعی، گفتگو، تمرین کار جمعی، تفکّرنقّادانه، ترویج مطالعه و کتابخوانی و امثال آنها) و سپس، «مطالبه‌گری مدنی» است.
2. فعّالیت‌های فرهنگی-اجتماعی در سطح خرد (مثلا در مقیاس محلّه یا محل کار) نه‌تنها بی‌فایده نیستند، بلکه به‌مثابه گام‌های روبه‌جلویی بسیار ارزشمند و از بهترین و موثّرترین کارهایی هستند که می‌توان و باید انجام داد.
3. رسیدن به مقصد (جامعۀ به‌سامان) «زمان‌بر» بوده و مستلزم «صبر» و حرکت «آهسته‌وپیوسته» است. در مقابل، راه‌های میان‌بُری مانند آشوب، شورش و انقلاب، برای «بهبود جامعه» ظرفیتی ندارند.
4. بر اساس باورهای بالا، «انتخابات» به‌خودی‌خود و به‌تنهایی، مسئلۀ خیلی تعیین کننده‌ای نیست. یعنی نه با «صرف شرکت‌کردن در آن و رأی دادن به یک گزینۀ خاص» می‌توان به بهبود جامعه کمک شایانی کرد و نه می‌توان به فواید «تحریم انتخابات» دل خوش کرد. زیرا بر اساس مفروضات پیش‌گفته، اثرگذاری هر فرد در «به‌سامان‌شدن جامعه» به میزان مشارکت آهسته‌وپیوستۀ او در «فعالیت‌های فرهنگی-اجتماعی کوچک‌مقیاس» وابسته است، چه به گزینۀ الف رأی داده‌باشد، چه به گزینۀ ب رأی داده‌باشد و چه در انتخابات شرکت نکرده‌باشد.
بر اساس نگرشم نسبت به «راه و روش بهبود جامعه»، در دولت روحانی توانستم کارهای زیر را انجام دهم:
1. تأسیس سلسله‌نشست کتابخوانی خانوادگی با جمعی از دوستان به صورت هفتگی که تا شیوع بیماری کرونا حدود 3 سال استمرار یافت. (گزارش این فعالیت در «کانال موفقیت‌های کوچک ایرانیان»).
2. ایجاد کانال تلگرامی «جلسات کتابخوانی کرمانشاه» با مشارکت یکی از دوستان. در این کانال به‌مرور حدود 15 سلسله‌نشست کتابخوانی استان را شناسایی و با خود همراه کردیم به‌صورتی که از هر جمع کتابخوان یک نفر ادمین کانال شد و اطّلاعیه‌ها و گزارش‌های برگزاری هر جلسه از هر سلسله‌نشست در آن منتشر می‌شد. این کانال که تا پیش از شیوع بیماری کرونا به‌مدّت بیش از یکسال فعّالیت خوبی داشت، به محلّی برای گردهم‌آمدن بخشی از دغدغه‌مندان فرهنگی، مروّجان کتابخوانی و علاقه‌مندان به مطالعه تبدیل شد و بر رونق «نشست‌های کتابخوانی استان» افزود (گزارش این فعالیت در «کانال موفقیت‌های کوچک ایرانیان»).
3. تأسیس «مجمع مروّجان کتابخوانی استان» (غیررسمی و دوستانه) با مشارکت جمعی از فعالان این عرصه جهت هم‌فکری و هم‌افزایی در مورد این دغدغۀ مشترک.
4. تأسیس «انجمن فکر و فلسفۀ کرمانشاه (افک)» به‌اتّفاق جمعی از دوستان فرهیخته و برگزاری «گفتگوهای هفتگی» در شهرکتاب کرمانشاه که تا پیش از شیوع کرونا به‌مدّت بیش از یکسال و با حضور فعّال حدود 30 – 40 نفر از علاقه‌مندان در هر نشست برگزار می‌شدند. «افک» علاوه بر گفتگوهای عمومی هفتگی، تعدادی دورۀ فلسفی تخصصی نیز برگزار کرد.
5. دعوت از اندیشمندان برجستۀ کشور جهت ایراد سخنرانیِ مجازی در معاونت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه رازی که از میان آنها می‌توانم به دکتر همایون کاتوزیان، دکتر بیژن عبدالکریمی، دکتر رضا منصوری، دکتر مقصود فراستخواه، دکتر فرشاد مؤمنی، دکتر ناصر فکوهی و دکتر امیر ناظمی اشاره کنم. متن و صوت این سخنرانی‌ها در سایت «نامۀ فرهنگ رازی» (نشریۀ تحلیلی‌فرهنگی دانشگاه رازی) قابل دسترسی است.
6. اخذ حمایت مالی از سازمان برنامه‌وبودجۀ کشور جهت انجام یک طرح پژوهشی مسئله‌محور (در واقع تکمیل پژوهش گسترده‌ای دربارۀ «اثربخشی پژوهش‌های فزآیندۀ کشور» که در قالب رسالۀ دکتری آغاز کرده‌بودم امّا پس از دفاع از رساله، همچنان راه‌های نرفتۀ بسیاری باقی مانده‌بود و تکمیل این پژوهش بعد از فارغ‌التّحصیلی بدون حمایت مالی به‌هیچ‌وجه برایم امکان‌پذیر نبود). با توجه به جوّ آکنده از بی‌اعتمادی و سؤظن رایج در کشور نسبت به همه چیز و همه کس (که البته بی‌علّت هم نیست)، به شما خوانندۀ گرامی حق می‌دهم که در نگاه اوّل، این مورد را نوعی «رانت‌خواری» دیده و تصوّر کنید که تفاوت و فایدۀ دولت روحانی برای من نسبت به عموم مردم این بوده که در این دولت با پارتی‌بازی توانسته‌ام «به‌اسم طرح پژوهشی» بر سر سفرۀ رانت برای خودم جایی دست‌وپا کنم، امّا ادّعا می‌کنم چنانکه حوصله به‌خرج داده و به مقاله‌های منتشرشده از این طرح پژوهشی [1] –که به‌مثابه «گفتن واقعیت تلخ به اهل قدرت» هستند- نگاهی بیندازید، احتمالاً دیدگاهتان تغییر خواهد کرد.
6. انتشار یادداشت‌های نقّادانۀ اجتماعی-فرهنگی (و گاهی هم سیاسی) متعدّد در نشریات (اعتماد، نقدحال، آینده‌نگر، آوای کرمانشاه و غیره) و فضای مجازی (کانال‌های تلگرامی سخنرانی‌ها، شبکۀ توسعه، صدانت، نیلوفر، کانال شخصی خودم و غیره) [2].
لااقل از دید خودم و بر اساس دیدگاهم نسبت به «راه و روش اصلاح جامعه» -که بیان شد- اقدامات بالا به‌مثابه گام‌های مفیدی بوده‌اند که به سهم خودم، به‌مدد پروردگار و با کمک برخی دوستان موفّق شده‌ام در مسیر بهبود جامعه بردارم. مسلّما آقای روحانی و دولتش در برداشته‌شدن این گام‌ها نقشی نداشته‌اند، از این نوع فعّالیت‌ها استقبال نکرده‌اند و حتّی تحت استقرار دولتشان فضای مناسبی هم برای پرداختن به چنین اموری وجود نداشته‌است. علاوه بر این، در این دولت یکی از فعالیت‌های فرهنگی-اجتماعی که می‌خواستم برگزار کنم لغو شد؛ تفاوت دولت آقای روحانی برای من، ناشی از این است که می‌دانم تحت استقرار سایر دولت‌هایی که می‌توانستند به‌جای این دولت باشند، فضا بسیار بسته‌تر می‌بود و احتمالاً سهم بسیار کوچکتری از اقدامات بالا را می‌توانستم انجام دهم. مهم‌تر از فعّالیت‌های خودم، باز بودن نسبی فضا برای فعّالیت اندیشمندان برجستۀ کشور است که برایم اهمّیت خیلی بیشتری دارد.
در همان دور پیشین هم که سعی می‌کردم سایرین را برای شرکت در انتخابات و رأی‌دادن به آقای روحانی متقاعد کنم، از او و دولتش توقّعی بیش از این نداشتم. به سایرین تأکید می‌کردم که: «نمی‌گویم دولت روحانی آزادی، امنیت، عدالت و رفاه به‌همراه می‌آورد؛ تفاوت مهم این است که در صورت استقرار دولت او و در مقام مقایسه با سایر گزینه‌های موجود، فضا برای پرداختن به فعّالیت‌های فرهنگی-اجتماعی مساعدتر خواهد بود. همچنین، این تفاوت به خوبتر و خیرخواه‌تر بودن یا نبودن آقای روحانی ربطی ندارد، بلکه او به‌عنوان یک سیاستمدار در موقعیتی قرار گرفته که برای افزایش سهمش از قدرت، مجبور است با «کارت‌های به‌نسبت مردمی‌تری» (مانند آزادی بیان و امثال آن) بازی کند».
مسلّماً، از دید کسانی که در خصوص «راه و روش اصلاح جامعه» نگرش متفاوتی داشته و برای تلاش‌های فرهنگی-اجتماعی کوچک‌مقیاس شأنیّت و اثرگذاری چندانی قائل نیستند، دولت روحانی با هر دولت قابل تصوّر دیگری تفاوتی نداشته و با هیچ دولت احتمالی آتی نیز تفاوت محسوسی نخواهد داشت، همچنین برای کسانی که منتظر«قهرمان» یا «قهرمان‌هایی» هستند که بر سر کار بیایند و جامعه را در مسیر گلستان‌شدن قرار دهند، مسائل‌ومشکلات جامعه را حل کنند و برایشان آزادی، امنیت، عدالت و رفاه به ارمغان بیاورند.
با احترام به دیدگاه تمام کسانی که نگرش متفاوتی دارند، برای من دولت روحانی (فارغ از خوب یا بد بودن او و اطرافیانش که اصلاً مسئلۀ من نیست) با سایر گزینه‌ها فرق داشت. به همین ترتیب، در انتخابات اخیر نیز به هر کسی که فکر کنم اوّلاً، تحت استقرار دولت و کابینه‌اش در مقایسه با سایر گزینه‌ها احتمالاً موانع کمتری در مسیر فعّالیت‌های فرهنگی-اجتماعی وجود خواهد داشت و ثانیاً، احتمال رأی آوردنش وجود دارد، رأی خواهم داد. در عین حال، برای تصمیم‌های متفاوت سایرین نیز احترام قائلم.
به امید بازترشدن (یا کمتر بسته‌شدن) فضا برای پرداختن به فعّالیت‌های فرهنگی-اجتماعی در دولت آتی،
به امید فردایی بهتر،
به امید ایرانی آباد.
توضیحات:
[1] به‌عنوان نمونه نگاه کنید به:
- «توسعۀ علم» با رویکردی «غیرعلمی» در ایران، فصلنامۀ اقتصاد و جامعه
- از «بازیچۀ قدرت» تا «بنیانِ جامعه»: تحوّل جایگاه «دانشمندان و نوآوران» طی فرآیند «دانش‌بنیان شدن جوامع» و درس‌هایی برای ایران، سیاست‌نامۀ علم و فناوری
- «داروی تلخِ » نظام آموزش و پژوهش کشور برای چرخش از «مسیر نفت‌بنیان» به «مسیر دانش‌بنیان»، فصلنامۀ ترویج علم
[2] به‌عنوان نمونه نگاه کنید به:
- عاقبت مسیر «سیلی و فحش و لگد» (دربارۀ سیلی نمایندۀ مجلس به سرباز پلیس راهنمایی و رانندگی)، روزنامۀ نقدحال
- راه درمان کرونا تزریق واکسن اعتماد است!، روزنامۀ نقدحال
- ایران: سلیمانی، شجریان، ملکیان، نامۀ فرهنگ رازی
- شهر یا کارگاه بزرگ عمرانی؟!، نامۀ فرهنگ رازی
- دربارۀ «تغییر شیوۀ درج پرچم آمریکا بر روی زمین»، کانال تلگرامی خودم