مخاطبان عصر ایران؛محمد رضا نفری- در مورد مدیریت آب در کشور به طور پراکنده مطالبی در اینجا و آنجا بیان می شود و بعضا" راه حل هایی برای رفع آن ارائه می شود ولی اهمیت این امر آنقدر زیاد است که هر نوع بی توجهی به آن خسارات جبران ناپذیری را به همراه خواهد داشت.
از کل آب کرۀ زمین حدود ۹۷% آن آب شور دریاها و اقیانوس ها و ۳% آن آب شیرین را تشکیل می دهد ولی از ۳% آب های شیرین ،۲% آن به صورت یخچال های طبیعی و تنها ۱% آن شامل آب شیرین در رودخانه ها، چاه ها و چشمه ها را تشکیل می دهد.
بنابراین مقدار آب شیرین جزئی از آب کرۀ زمین است که آن هم به طور نابرابر در مناطق مختلف جغرافیایی توزیع شده است لذا در عمل کشور های خشک و نیمه خشک با معضل کم/ بی آبی مواجه اند و مطلبد در این کشور ها مدیریت آب با بهره گیری از کارشناسان توانمند و اختیارات کافی براین امر مهم حاکمیت نمایند و براین امر مهم نظارت عالیه داشته باشد.
در ایران تا حدود دهۀ سی خورشیدی قسمت عمدۀ آب کشاورزی از قنات ها و آب های سطحی تامین می گردید لکن از آن پس به تدریج با احداث چاه های نیمه عمیق، هجوم اکثر کشاورزان به برداشت آب های زیرزمینی آغاز شد و با تمام شدن آب سفره های تامین کنندۀ چاه های نیمه عمیق، بهره برداری از سفره های عمیق شروع شد به گونه ای که هم اکنون با برداشت بی رویه، عمق چاه های عمیق به چند صد متر رسیده است.
به گونه ای که به عنوان نمونه عمق چاه های در منطقۀ شهریار به ۳۰۰ متر و در جهرم به ۵۰۰ متر گزارش شده و بنا بر اظهار کارشناسان به دلیل بی آبی اغلب روستاها به زودی خالی از سکنه شده و با اسکان آن ها در حاشیۀ شهر ها معضل بیکاری تشدید خواهد شد و حکومت ها قادر به تامین آب شُرب مورد نیاز آن ها نخواهند بود.
بنا بر آمار جهانی حدود ۹۳% از آب های شیرین برای اهداف کشآورزی ، حدود ۶% برای صنعت و تنها ۱% برای اهداف آشامیدنی استفاده می شود اگرچه در کشور های مختلف اعداد فوق متفاوت است ولی برای مصرف آب باید دولت ها برنامۀ داشته باشند و تلاش شود حداکثر صرفه جویی به عمل آید.
به منظور اتجام صرفه جویی آب در کشور باید اقداماتی در سه مورد مصارف کشاورزی،صنعتی و شُرب به عمل آید و برخی از موارد خاص آن به صورت زیر خلاصه می شود :
۱) در کشاورزی
در شرایط فعلی بیشتر کشاورزان از آبیاری به صورت غرقاوی استفاده می کنند، این نوع آبیاری سنتی بایستی متوقف گردد و آبیاری قطره ای جایگزین آن گردد، اقدامی که به طور پراکنده در حال انجام است ولی سرعت آن بسیار کم است.
برای محقق کردن این امر با توجه به توان ناداشتۀ مالی کشاورزان بایستی وام های نظارت شده ء بلا عوض در اختیار کشاورزان گذاشته شود و به طور همزمان الگو های کشت توسط کارشناسان کشاورزی در اختیار کشاورزان گذاشته شود.
برای کشت سالانه با توجه به میزان مصرف برنامه های مدون در اختیار کشاورزان گذاشته شود و از طریق برنامه های مدون رایانه ای سیاست کشت سالانه مشخص و ابلاغ شود و کشاورزان را ملزم به رعایت آن نمایند، چیزی که آثار اجرایی آن محسوس نیست، در شرایط کنونی متاسفانه گاه به تبع توصیه های مقامات ذی نفوذ گاه رشتۀ کار از دست کارشناسان کشاورزی هم خارج شده و با حفر چاه های مجاز و غیر مجاز در عمل بحران آب در منابع زیر زمینی حاکم شده است.
در طول دهه های اخیر به تناوب شاهد بوده ایم که یک سال به عنوان نمونه پیاز آنقدر کشت می شود که چندین برابر مصرف مردم است به طوری که کشاورز حتی قادر به برداشت و حمل آن به مراکز فروش نیست و به یکباره در همان سال سیب زمینی کمیاب می شود و قیمت آن پر می کشد به گونه ای بیشتر مردم قادر به خرید آن نیستند و این یعنی نبودن برنامۀ کشت و نظارت عالیه بر آن! مدیریت کلان باید بر امور فوق نظارت تام و تمام داشته باشد به طوری که مقادیر مازاد صادر و در شرایط عکس، کمبود ها با واردات به موقع جبران شود و با اجرایی شدن این امر نه کشاورزان ساقط می شود و نه عامۀ مردم و گروه های آسیب پذیر دچار مشکل می شوند.
در این راستا با توجه به کمبود آب باید خود کفایی در کشاورزی به هر قیمت به فراموشی سپرده شود و در مورد هر نوع کشت به مسالۀ وجود آب توجه تام و تمام مبذول گردد.
۲) در صنعت
در دنیا عرف بر این است که برای احداث مجتمع های صنعتی بایستی ابتدا امکان سنجی شود و در این ارتباط به امر مهم آب توجه ویژه مبذول شود زیرا با برداشت های غیر اصولی از منابع زیر زمینی گاه هم کشاورزان منطقه ناچار به ترک دیار می شوند و هم منابع زیرزمینی دچار مافات می گردند.
در این راستا بایستی در مقطع طراحی به مسالۀ مصرف آب و بازیافت آن توجه تام و تمام به عمل آید به عنوان نمونه چه خوب بود در زمان طراحی منطقۀ ویژۀ اقتصادی ماهشهر با توجه به کمبود آب در کشور همانند سایرکشور های حاشیۀ خلیج فارس از سامانه های آب شیرین کن استفاده می شد و به جای استفاده از آب رودخانۀ کارون از آب دریا استفاده می شد، در واقع اگر از ابتدا نگرش راهبردی حاکم بود حتما" چنین نمی شد و استفاده از آب رودخانه کارون به سایر استفاده کننده ها در مسیر رود خانۀ فوق اختصاص می یافت.
در واحد های صنعتی و به ویژه صنعت نفت و به خصوص در مجتمع های پتروشیمی مقدار قابل توجهی از آب در برج های خنک کن استفاده می شود و مقدار زیادی از این آب ها به صوزت پسآب از مجتمع ها خارج می شود و موجب مشکلات زیست محیطی می شود . پساب های صنعتی را می توان تصفیه و دوباره مورد استفاده قرار داد ، کاری که در برخی از مجتمع ها همانند پتروشیمی اراک انجام می شود به طوری که هم در مصرف آب صرفه جویی می شود و هم مشکل زیست محیطی مهار می گردد.
۳) آب آشامیدنی
تنها جایی که به عموم مردم برمی گرد استفادۀ بهینه از آب های آشامیدنی است .برای اجرایی شدن این امر در درجۀ اول با آموزش و سپس با تمسک به ارایۀ الگو های مصرف و در نهایت با اعمال جرایم بازدارنده برای خیلی پُر مصرف ها می توان این امر مهم را مهار کرد.
خلاصه آنکه:
برای تحقق این امر مهم لازم است موارد زیر مورد توجه قرار گیرد:
۱) در تمامی موارد فوق آموزش در راس امور قرار گیرد زیرا اگر زحمات و هزینه های متقبله برای تامین و تصفیۀ آب از طرق مختلف از جمله رسانه های عمومی برای مردم گفته شود تاثیر مهمی روی عملکرد همگان حواهد گذاشت
۲) در دانشکده های فنی به ویژه نسبت به اجباری کردن دوره های تصفیۀ آب و فاضلاب ها اقدام شود زیرا در شرایط فعلی در دانشکده های فنی واحد تصفیۀ آب اختیاری است، آن هم در حد محدود و به طور سلیقه ای تدریس می شود
۳) در طراحی مجتمع های صنعتی به صرفه جویی آب توجه بیشتری مبذول شود
۴) در کشاورزی به ویژه به باید ها و نباید های نحوۀ استفاده از آب عنایت گردد و آبیاری قطره ای در راس امور قرار گیرد
۴) مدیران واحدهای صنعتی به موازات توجه به حفظ و ارتقای تولید ، به مسالۀ صرفه جویی/ بازیافت پساب های صنعتی هم عنایت نمایند و در مورد تامین وسایل کمک آموزشی و نیز فراهم نمودن زمینۀ شرکت کارشناسان در همایش ها و کنگره های داخلی و بین المللی وسعت نظر بیشتری از خود نشان دهند.
با عنایت به موارد فوق،می توان نسبت به تغییر نگرش مخاطبان مرتبط به این امر حیاتی، امیدوار بود.
در کل فرهنگ عمومی مردم در زمینۀ صرفه جویی آب باید ارتقا یابد.