خبر ساخت واکسنی که در آزمایش‌های بالینی ۹۰ درصد از ابتلای افراد به بیماری کووید-۱۹ جلوگیری کرده، موجب شکل‌گیری موجی از شایعات ضد واکسن در شبکه‌های اجتماعی شده است.
تیم راستی‌آزمایی بی‌بی‌سی به برخی از این ادعاهای نادرست که به طور گسترده در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده، نگاهی انداخته؛ از تئوری توطئه در رابطه با قرار دادن ریزتراشه در بدن افراد و مهندسی مجدد کد ژنتیکی آن‌ها گرفته تا شایعات مربوط به ایمنی واکسن.
بیل گیتس در مرکز ادعاهای مربوط به ریزتراشه
در پی اعلام خبر تولید واکسن موثر در جلوگیری از سرایت ویروس کرونا، بیل گیتس به یکی از موضوعات داغ در توییتر تبدیل شد.
موسس میلیاردر شرکت مایکروسافت در جریان همه‌گیری ویروس کرونا مرکز بسیاری از شایعات نادرست بوده.
او به دلیل فعالیت‌های بشردوستانه‌اش در زمینه سلامت عمومی و ساخت واکسن هدف این اتهام‌ها قرار گرفته است.
یک مورد از ادعا‌هایی که طی این هفته بیش از بقیه به اشتراک گذاشته شده، همه‌گیری ویروس کرونا را سرپوشی برای طرح کاشت ریزتراشه‌های قابل ردگیری در بدن انسان‌ها می‌داند، طرحی که گفته می‌شود آقای گیتس در پس آن قرار دارد. این شایعه در واقع در ابتدای سال جاری در فضای مجازی منتشر شد.
هیچ مدرکی وجود ندارد که این ادعاها را تایید کند و بنیاد بیل و ملیندا گیتس در گفت‌وگو با بی‌بی‌سی آن‌ها را به طور کامل رد کرده است.
با وجود نبود مدارک لازم، بنابر نظرسنجی موسسه یو‌گاو میان ۱۶۴۰ شرکت‌کننده در ماه مه امسال، ۲۸ درصد از آمریکایی‌ها معتقد بودند آقای گیتس قصد داشته از واکسن برای کار گذاشتن ریزتراشه در بدن انسان‌ها استفاده کند. طبق این نظرسنجی آمار افرادی که چنین تصوری داشتند در میان جمهوری‌خواهان ۴۴ درصد بود.
دستکاری دی‌ان‌ای
امرالد رابینسون، خبرنگاران کاخ سفید که برای یکی از وب‌سایت‌های حامی ترامپ به نام " نیوزمکس" می‌نویسد از ۲۶۴ هزار دنبال کننده خود در توییتر خواست "مواظب" واکسن فایزر/بیواِنتک باشند. او در توییتر خود نوشت: " این واکسن دی‌ان‌ی شما را دستکاری می‌کند."
ترس از این که واکسن بتواند به نحوی در دی‌ان‌ای تغییر ایجاد کند، یکی دیگر از شایعاتی است که به طور گسترده در فیس‌بوک به چشم می‌خورد.
بی‌بی‌سی از سه دانشمند مستقل در این باره سوال کرد و آن‌ها گفتند واکسن کرونا در دی‌ان‌ای انسان تغییری بوجود نخواهد آورد.
این شایعه ظاهرا توسط افرادی ساخته و منتشر شده که دچار سوء‌تفاهمی اساسی در رابطه با ژنتیک هستند.
واکسن بخشی از از ماده ژنتیکی تک‌رشته‌ای ویروس یا آرانای را در خود دارد.
جفری آلموند، استاد دانشگاه آکسفورد می‌گوید: "تزریق آرانای هیچ تاثیری روی دی‌ان‌ای سلول انسان نمی‌گذارد. "
اندرو ویجر، سخنگوی شرکت داروسازی فایزر گفت واکسن آن‌ها " در توالی دی‌ان‌ای بدن انسان تغییری ایجاد نمی‌کند. این واکسن فقط دستورالعمل ساخت ایمنی را در اختیار بدن قرار می‌دهد. "
این اولین باری نیست که تیم راستی‌آزمایی بی‌بی‌سی به بررسی ادعاهای مربوط به تاثیر واکسن کرونا بر دی‌ان‌ای انسان می‌پردازد. در ماه مه هم ویدئویی در شبکه‌های اجتماعی پخش شد که در آن یک آسیب‌شناس استخوان و عضله به نام کری مدی ادعا می‌کرد واکسن کرونا طوری طراحی شده که دی‌ان‌ای انسان را تغییر می‌دهد.
به نظر می‌رسد بخشی از این سوء‌تفاهم از نوع واکسن در حال ساخت سرچشمه می‌گیرد. واکسن فایزر/بیواِنتک از فناوری پیام‌رسان آرانای یا "ام‌آر‌ان‌ای" (mRNA) استفاده می‌کند.
این فناوری دستورالعمل ساخت پروتئینی که در سطح ویروس کرونا وجود دارد را در اختیار بدن قرار می‌دهد.
به این ترتیب سیستم ایمنی بدن یاد می‌گیرد پادتن علیه این پروتئین را شناسایی و تولید کند. خانم رابینسون در توییتر خود همچنین ادعا کرد فناوری تولید واکسن با استفاده از ام‌ار‌ان‌ای " پیش از این هرگز مورد آزمایش قرار نگرفته و تایید نشده است. "
این درست است که واکسن‌های تولید شده با فناوری ام‌آر‌ان‌ای هرگز تایید نشده‌اند اما در سال‌های اخیر مطالعات مختلفی روی تاثیر آن‌ها بر انسان صورت گرفته است.
پروفسور آلموند می‌گوید واکسن فایزر/بایو‌اِن‌تک اولین موردی است که ثمربخشی لازم برای گرفتن مجوز را دارد. او می‌گوید فقط به این دلیل که با یک فناوری جدید روبرو هستیم، "نباید از آن بترسیم".
واکسن‌های جدید پیش از این که برای استفاده در سطح گسترده پیشنهاد شوند، باید از آزمون‌های سخت ایمنی بگذرند.
در مراحل اول و دوم کارآزمایی بالینی، واکسن‌ها را روی گروه کوچکی از داوطلبان آزمایش می‌کنند تا هم ایمنی‌شان را بررسی کنند و هم دریابند دوز صحیح برای تزریق چقدر است. در مرحله سوم، واکسن‌ها روی هزاران نفر امتحان می‌شوند تا مشخص شود تا چه اندازه موثر هستند. گروهی که واکسن را دریافت کرده‌اند و گروه کنترل که دارونما (پلاسبو) به آن‌ها تزریق شده از نزدیک تحت نظر هستند تا واکنش‌های نامطلوب یا عوارض جانبی احتمالی مورد بررسی قرار بگیرد . نظارت بر ایمنی حتی بعد از این که واکسن مجوز می‌گیرد هم ادامه دارد.
کلیر واردل، نویسنده گزارشی که به تازگی چاپ شده و به باورهای غلط منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی درباره واکسن کرونا می‌پردازد، می‌گوید در رابطه با موضوعاتی نظیر فناوری آرانای پیام‌رسان با "کمبود اطلاعات" مواجه هستیم. در چنین شرایطی تقاضا برای دریافت اطلاعات بالاست اما اطلاعات موثق کمی در دسترس قرار دارد.
خانم واردل مدیر اجرایی سازمان غیرانتفاعی "فرست درفت" است که در زمینه مقابله با اطلاعات نادرست فعالیت می‌کند. او می‌گوید: " این مساله باعث آسیب‌پذیری افراد در برابر اطلاعات نادرستی می‌شود که به سرعت خلا را پر‌می‌کنند."
"وقتی اطلاعات معتبر به سختی می‌توانند از پس پاسخ‌گویی به تقاضا بر‌آیند، حساب‌های شخصی غیرقابل‌اعتماد و رسانه‌های خبری جایگزین می‌توانند میزان اعتماد به واکسن را پایین بیاورند."
عوارض جانبی
ادعای دیگری که خانم رابینسون در توییتر خود مطرح کرد از جمله موضوعاتی که است که در روزهای اخیر به طور گسترده علیه واکسن به اشتراک گذاشته شده است.
بنابر ادعای خانم رابینسون ۷۵ درصد از داوطلبان شرکت‌کننده در آزمایش، عوارض جانبی واکسن را تجربه کرده‌اند. این در حالیست که شرکت‌های فایزر و بیواِنتک می‌گویند آزمایش آن‌ها با هیچ مشکل ایمنی جدی روبرو نبوده است.
بسیاری از واکسن‌ها عوارض جانبی دارند. اما بخش عمده این عوارض به آن اندازه‌ای که فعالان ضد واکسن می‌خواهند به ما بقبولانند، ترسناک نیستند.
دکتر پنی وارد، استاد مدعو داروسازی در دانشگاه کینگز کالج لندن می‌گوید: "این واکسن هم مثل همه واکسن‌ها می‌تواند عوارض جانبی کوتاه مدت از جمله درد محل تزریق، تب، دردهای عضلانی، سردرد و خستگی در پی داشته باشد."
به گفته پروفسور وارد بسیاری از افرادی که واکسن آنفولانزای سالانه را دریافت می‌کنند هم با این نوع از عوارض روبرو می‌شوند. عوارض جانبی معمولا ملایم هستند و حداکثر بعد از چند روز از بین می‌رود. علاوه بر این می‌توان با خوردن پاراسیتامول یا ایبوپروفن این عوارض را تسکین داد.
مشخص نیست خانم رابینسون رقم ۷۵ درصد را از کجا آورده اما این آمار ممکن است با در نظر گرفتن میزان عوارض جانبی خفیف گزارش شده در یک گروه سنی مشخص طی مراحل اولیه کارآزمایی واکسن محاسبه شده باشد.
هنوز اطلاعات کامل در رابطه با عوارض جانبی تازه‌ترین مرحله آزمایش واکسن کرونا منتشر نشده اما شرکت فایزر تایید کرده که با هیچ‌گونه عارضه جانبی جدی روبرو نبوده‌اند.
بی‌بی‌سی با امرالد رابینسون در رابطه با اظهاراتش تماس گرفت و او هم در پاسخ از تمامی ادعاهای خود دفاع کرد.