آژیر خطر اطلاع رسانی در ایران

عصرایران؛ رضا غبیشاوی - آنچه که دیشب در غرب پایتخت شنیده شد تنها صدای آژیر خطر نبود بلکه صدای آژیر خطر اطلاع رسانی در ایران هم بود.

حدود ساعت 12 دیشب (ساعت 00:00 بامداد شنبه) صدای آژیر خطر در غرب تهران به صدا در می آید. فیلم و خبر این موضوع بلافاصله به شبکه های اجتماعی راه می یابد به همراه هزاران تحلیل و خبر درست و غلط. این روند با سکوت نگران کننده مسوولان و رسانه های اصلی همراه شد گرچه آنها با تاخیر زیاد مجبور به اطلاع رسانی شدند. اطلاع رسانی که با تناقض همراه می شود و به عمق ابهامات می افزاید.

همزمان خبرهای شایعه هایی درباره آتش سوزی در نزدیکی فرودگاه امام، خودداری هواپیمای ترکیه از فرود در فرودگاه امام، خاموش شدن چراغ های مناطق جنوبی تهران و ... نیز منتشر می شود.  

چرا مسوولان بلافاصله در این باره واکنش نشان ندادند و تاخیر زیادی داشتند؟ این تاخیر تا جایی بود که همزمان با سکوت مسوولان و رسانه های اصلی در ایران، شبکه الجزیره و برخی دیگر از رسانه های خارجی این خبر را منتشر و سکوت در طرف ایرانی را پررنگ تر کردند.

حدود ساعت 12 دیشب صدای آژیر به صدا درآمد اما حدود ساعت 1:30 بامداد اولین واکنش از سوی یک مقام مسوول (معاون سیاسی امنیتی استانداری تهران) منتشر شد و ضمن تایید اصل خبر، دلیل آن را اختلال فنی دانست.

این تاخیر نه تنها به بی اعتمادی مردم و مخاطبان دامن می زند بلکه راه را برای انتشار مخلوطی از خبرهای درست - نادرست و  جعلی - واقعی باز می کند. در زمانه توییتر و تلگرام، یک ساعت فعلی با یک ساعت 10 سال قبل مساوی نیست. غیاب واکنش سریع و صحیح مسوولان به هنگام بروز اتفاقات غیرعادی خود می تواند به بحرانی بزرگ منجر شود.

در عصری زندگی می کنیم که به جرات می گفت کمتر چیزی را می توان پنهان کرد یا پنهان نگه داشت. کاربران شبکه های اجتماعی دیشب بعد از اطلاع رسانی درباره به صدا درآمدن آژیر خطر در تهران، کشف کردند که یک پرواز هواپیمایی ترکیه (ترکیش ایر) پس از ورود به آسمان تهران، از فرود در فرودگاه امام خودداری و پس از چرخش در آسمان پایتخت به سمت باکو تغییر مسیر داده است. لحظه به لحظه این پرواز در شبکه های اجتماعی دنبال می شد و در سایه سکوت مسوولان، علامت های سوال و تعجب زیادی شکل می گرفت.

همزمان خبرهای راست و ناراست دیگری از جمله آتش سوزی در کنار فرودگاه امام، خاموشی چراغ های جنوب تهران از جنوب باقر آباد و ... منتشر شد. فقط کافی است حدس بزنیم با کنار هم گذاشتن همه این خبرها در کنار خبر صدای آژیر خطر،  چه نتیجه گیری و حسی در مخاطبان و مردم ایجاد می شود. 

چرا به این وضعیت رسیده ایم؟ اینکه اتفاقات عادی مثل تغییر مسیر یک پرواز خارجی موجی از نگرانی و گمانه زنی را ایجاد کند؟ پاسخ کاملا روشن است. وقتی مخاطب پاسخی دریافت نمی کند خود به دنبال پاسخ می رود و هر پاسخی (درست یا غلط) بهتر از پاسخ صفر است.

وقتی رسانه ها را بی اعتبار و تضعیف می کنیم. وقتی مسوولان را به سمت سکوت حرکت می دهیم. وقتی خبر جعلی را آگاهانه یا ناآگاهانه بازنشر می کنیم. وقتی به معیارهای حرفه ای و اخلاقی اطلاع رسانی توجه نمی کنیم عاقبت به چنین وضعیتی گرفتار می شویم که تا فشار افکار عمومی و شبکه های اجتماعی نباشد اطلاع رسانی از مسوولان دیده نمی شود. آیا اگر شهروند-خبرنگاران فیلم صدای آژیر را ضبط و در شبکه های اجتماعی منتشر نمی کردند بازهم مسوولان، دیشب واکنش نشان می دادند؟

راه حل چیست؟ تقویت رسانه ها از طریق افزایش آزادی آنها، حرکت مسوولان به سمت اطلاع رسانی سریع و صحیح، برداشتن محدودیت ها از وسایل نوین ارتباطی از جمله شبکه های اجتماعی و پیام رسان ها و ارتقای سواد رسانه ای مخاطبان که در نتیجه موارد قبلی محقق می شود.

نکته: تهران فراتر از یک شهر معمولی است. مساحت و گستردگی و جمعیت بالا از تهران شهری ساخته که ممکن است اتفاق مهمی در غرب آن روی دهد اما دیگر همشهریان در شرق یا جنوب آن را درک نکنند. شاید اگر رسانه های محلی به مانند رادیوهای خصوصی محلی در مناطق مختلف ایران و به ویژه محله های تهران فعال بودند می توانستند به اطلاع رسانی سریع و شفافت و صحیح کمک زیادی کنند.