پاییز هم تمام شد و امسال نخستین اول مهری را تجربه کردیم که در آن، بچه‌ها راهی کلاس درس نشدند و در خانه ماندند تا مدرسه رفتن را به شکل مجازی تجربه کنند و در عوض، از کرونا در امان باشند. برای بچه‌های کوچک‌تر هم، امسال مهدکودک و خانه‌بازی تعطیل بود. از طرف دیگر محدودیت‌های کرونایی باعث شد خبری از پارک و شهربازی و تفریح نباشد و خانه‌نشینی ادامه داشته باشد.
حضور مستمر کودکان در خانه در روزهای کرونایی، از نظر روانی پیامدهایی برای خودشان و اعضای خانواده داشته است؛ از کج‌خلقی‌ها و تنش‌ها تا امتیازات مثبت وقت‌گذرانی بیشتر با والدین.
دکتر پریسا خسروتاش، دکترای روانشناسی تربیتی که سال‌هاست در حوزه کودک و نوجوان فعالیت می‌کند، در گفتگو با همشهری از تأثیرات روانی خانه‌نشینی کودکان در محدودیت‌های کرونایی می‌گوید.
تمایز احساسات و کنترل هیجان
کودکان و نوجوانان هم مثل ما بزرگسالان، این روزها احساسات مختلفی را تجربه می‌کنند. بزرگ‌ترها که صبور باشند، بچه‌ها راحت‌تر این دوران را پشت سر می‌گذرانند. هیجانات و احساسات، از فاکتورهای مهم برای نحوه تکامل و رشد عاطفی فرد محسوب می‌شود. برای اینکه یک نوجوان دوره سالم‌تری را از نظر رشد هیجانی و عاطفی تجربه کند، باید دوره کودکی را سپری کرده باشد که از نظر عوامل تربیتی، زمینه‌ساز این رشد بهینه باشد.
باید روش‌های بیان احساس و کنترل هیجانات را به کودکان و نوجوانان آموزش دهیم و سلامت روانی آنها را پایه‌گذاری کنیم. راهکارها و تدابیری برای این کار وجود دارد که کودک یا نوجوان، نحوه مدیریت و مواجهه با شرایط مختلف را یاد بگیرد و بتواند هیجانات خود را کنترل کند. نخستین تدبیر این است که والدین سعی کنند در شناخت هیجانات و احساسات فرزندشان به او کمک کنند و با مثال‌های عینی، با او وارد صحبت شوند. مثلا بگویند دیروز که من به اتاقت آمدم، چرا عصبانی شدی و چه احساسی داشتی؟ دلگیر و ناراحت بودی یا عصبانی؟ به این ترتیب تمایز احساسات برای فرزندان واضح‌تر می‌شود و کنترل آنها را در دست می‌گیرد. می‌تواند بین ناراحتی، دلخوری و عصبانیت فرق بگذارد و تشخیص دهد که کدام احساس در وجودش شکل گرفته و متناسب با آن، احساسش را کنترل کند و آنها را بیان کند.
پرخاشگری کودک
ممکن است مشاهده کنید که کودک شما در مدت خانه‌نشینی، رفتارهای پرخاشگرانه از خود بروز می‌دهد. در ابتدا لازم است به عوامل ایجاد پرخاشگری در محیط خانواده توجه کنید. این عوامل می‌تواند شامل رفتارهای پرخاشگرانه بزرگسالان باشد که منبعی برای الگوگیری کودک هستند. پدر و مادری که خودشان دارای عادات پرخاشگرانه هستند، نمی‌توانند انتظار رفتار همراه با آرامش از کودک داشته باشند.
از طرفی باید نباید و مواخذه زیاد کودک هم عامل مهمی برای افزایش پرخاشگری اوست. سعی کنید هر رفتار کوچک کودک را مورد مواخذه قرار ندهید. این را به یاد داشته باشید که لازم است کوپن‌های تربیتی خود را به‌جا و به‌موقع خرج کنید تا ارزش‌شان را از دست ندهند. راهکار مهم اینکه لازم است وقت بیشتری را با کودک‌تان سپری کنید. زیرا یکی از عوامل پرخاشگری، دیده نشدن از طریق رفتارهای خوب و استفاده از رفتارهای نامطلوب برای جلب توجه است. با درنظر گرفتن همه این عوامل، محیط متفاوتی نسبت به قبل برای کودک ایجاد کنید و مطمئن باشید که تغییرات رفتاری کودک را مشاهده می‌کنید.
حرف‌شنوی در سایه قوانین خانواده
خانه محل امن و آرامش همه ماست اما این به‌معنای بی‌قانونی نیست؛ مخصوصا در روزهای خانه‌نشینی. هر خانواده قوانینی دارد و کودکان و نوجوانان برای رعایت این قوانین، انگیزه و تربیت نیاز دارند. اگر اعضای خانواده در پیوندهای عاطفی و ارتباطی دچار اختلال باشند، شاهد بروز گروکشی در تعاملات آنها خواهیم بود. میزان همدلی در چنین خانواده‌هایی کاهش پیدا می‌کند و کودک و نوجوان برای پذیرش قوانین خانواده، حالت تدافعی ایجاد می‌کنند و حرف‌شنوی کمتری خواهند داشت چرا که وارد جنگ قدرت شده‌اند.
این موضوع تأثیرات روانی درازمدت بر فرزندان به‌جا می‌گذارد. اگر توقع دارید بچه‌ها تابع قوانین خانه باشند، این قوانین را واضح و شفاف به آنها توضیح دهید و درباره قوانین با آنها گفت‌وگو کنید تا ابهامی برایشان به‌وجود نیاید. در اجرای قوانین قاطع باشید اما سختگیری افراطی نشان ندهید. به هر حال این روزها همه ما در شرایط جدیدی قرار گرفته‌ایم که قبل از کرونا آن را تجربه نکرده بودیم. مدارا کنیم اما اجازه ندهیم بی‌قانونی، بچه‌ها را به بی‌نظمی عادت دهد. نمی‌دانیم این شرایط تا چه زمانی ادامه دارد بنابراین باید برای گذراندن آن، برنامه‌ریزی درست داشته باشیم.
وابستگی افراطی به والدین
یکی از اتفاقاتی که ممکن است در اثر خانه‌نشینی مستمر کودکان به همراه والدین بیفتد این است که آنها بیش از حد به پدر و مادر خود وابسته شوند. این وابستگی افراطی نه‌تنها برای کودک در آینده دردسرساز خواهد بود بلکه برای والدین هم کلافه‌کننده و باعث نگرانی است. بهتر است به‌تدریج درجه وابستگی فرزندتان را به‌خود کاهش دهید. یکی از راهکارها این است که از همسرتان بخواهید زمان‌هایی را او با کودک همبازی شود. از طرفی سعی کنید کم‌کم احساس استقلال را در کودک تقویت کنید. برای کسب استقلال بیشتر باید کودک احساس امنیت را در کنار شما تجربه کند و با اطمینان خاطر از حضور دائمی و نبود موقتی شما، توانایی جدا شدن از شما را پیدا کند.
می‌توانید از قایم‌باشک بازی که شما پنهان می‌شوید و دوباره پیدا می‌شوید، بهره بگیرید. به این ترتیب کودک در فضایی شاد، آموزش خواهد دید که به چه طریقی و با استفاده از چه راهکارهایی، نبودن موقتی شما را تحمل کند. می‌توانید در زمان‌هایی کوتاه، کودک را با همسرتان تنها بگذارید و برای یک پیاده‌روی کوتاه در خارج از خانه یا دیدار یک دوست بهره بگیرید. به کودک یادآوری کنید که نبود شما در بعضی زمان‌ها ممکن اما موقتی است و او نباید در نبود شما احساس ناامنی کند.
کرونا، دشمن همزمان روح و جسم
روانشناسان و محققان به این نتیجه رسیده‌اند که کرونا جز خطراتی که برای سلامت جسمی کودکان دارد، آسیب‌هایی هم به سلامت روانی آنها وارد می‌کند. آنها می‌گویند که کودکان به‌خاطر خانه‌نشینی نمی‌توانند نیازهای خود مانند ارتباطات و فعالیت‌های متناسب با سن خود را تجربه کنند بنابراین در همه زمینه‌های رشد شناختی، عاطفی، جسمی و اجتماعی دچار اختلال می‌شوند. مطالعات نشان داده که خانه‌نشینی کودکان تأثیرات منفی زیادی بر رفتار والدین و کودکان داشته، این مطالعات که بین کودکان 2تا 14سال به‌صورت یک نظرسنجی آنلاین صورت گرفته نشان داده است که سطح استرس در کودکانی که قرنطینه شده‌اند تا چهار برابر افزایش یافته است، در عین حال اختلالاتی همچون فوبیا، وابستگی، بی‌توجهی و تحریک‌پذیری بعد از همه‌گیری کووید- 19به‌عنوان شدیدترین علائم در کودکان گزارش شده است. به‌خصوص برای کودکانی که مستعد دیدن جهان با اصطلاحات بدبینانه هستند، اضطراب بیشتری وجود دارد. یادمان باشد رعایت پروتکل‌های بهداشتی را نباید به شکل ترس و وحشت از محیط و دوستان به کودکان آموزش داد. چرا که اگر ترس از محیط در کودکان ذهنی شود، آنها به سرعت افرادی درونگرا، منزوی، گوشه‌گیر و مضطرب خواهند شد.